żołnierz

See also: żôłniérz

Old Polish

Alternative forms

• żołdnierz

Etymology

Borrowed from Middle High German soldner (“soldenære”). First attested in the middle of the 15th century. Compare Old Czech žoldnéř.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /ʒʲɔɫɲɛr̝/
• IPA^(key): (15^th CE) /ʒʲɔɫɲɛr̝/

Noun

żołnierz m animacy unattested

1. (attested in Lesser Poland, Greater Poland) soldier (person serving in a military)
   • 1874-1891 [End of the 15th century], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[2], [3], [4]}, volume XXV, Zator, Lesser Poland Voivodeship, page 148:

     Z zolnyerzmy Herodowymy cum Herodianis (mittunt ei discipulos suos cum Herodianis Mat 22, 16)

     [Z żołnierzmi Herodowymi cum Herodianis (mittunt ei discipulos suos cum Herodianis Mat 22, 16)]

   • 1908 [c. 1500], Bolesław Erzepki, editor, Przyczynki do średniowiecznego słownictwa polskiego. I. Glosy polskie wpisane do łacińsko-niemieckiego słownika drukowanego w roku 1490‎^[5], Lubiń, page 139:

     Zolnyerz stipendarius

     [Żołnierz stipendarius]

   • End of the 15th century, Rękopiśmienne ekscerpty - glosy z rozariusza w rękopisie Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie, obecnie we Wrocławiu, o sygn. 1630, page 150r:

     Municipium dicitur castrum Mvnitum in confiniis regionum vbi solent morari stipendarii [zolney..] zolnyerze et milites qui accipiunt mvnia id est mvnera pro custodia castri

     [Municipium dicitur castrum Mvnitum in confiniis regionum vbi solent morari stipendarii [żołnie..] żołnierze et milites qui accipiunt mvnia id est mvnera pro custodia castri]

   • End of the 15th century, Rękopiśmienne ekscerpty - glosy z rozariusza w rękopisie Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie, obecnie we Wrocławiu, o sygn. 1630, page 150r:

     Municeps dicitur mvnus capiens scilicet stipendarius vlg. *zolwerz

     [Municeps dicitur mvnus capiens scilicet stipendarius vlg. żołnierz]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 130v:

     Stipendarius […] id est stipendium ... recipiens zolnyerz

     [Stipendarius […] id est stipendium ... recipiens żołnierz]

2. commander of a unit of one thousand soldiers
   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[6], page 648:

     Tako natychmyast voyska y zodlnyrze (pro zoldnyerz), czvsch yen nad nym[i] byl, bo zolnyerz zlovye yen nad tyszyączem ryczerzov vlodnye,... przystąmpyly y yąly mylego Iesucrista

     [Tako natychmiast wojska i żołdnierz, czusz jen nad nim[i] był, bo żołnierz słowie jen nad tysiącem rycerzow włodnie,... przystąpili i jęli miłego Jesukrysta]

3. vassal, feoffee
   • 1981-2001 [End of the 15th century], Elżbieta Belcarzowa, editor, Glosy polskie w łacińskich kazaniach średniowiecznych, volume III, page 89:

     Omagialis, zolnyerz, noster est

     [Omagialis, żołnierz, noster est]

Derived terms

nouns

• żołnierzstwo

 

Related terms

adjectives

• żołdny

 

nouns

• żołd
• żołdat

 

Descendants

• Polish: żołnierz, żołdnierz, ziołnierz, żołnirz (Middle Polish), żałmierz (Chełmno-Dobrzyń)
  • → Belarusian: жаўне́р (žaŭnjér), жаўнёр (žaŭnjór)
  • → Kashubian: żôłniérz
  • → Slovincian: żôlnjérz
  • → Russian: жолнёр (žolnjór)
  • → Ukrainian: жовні́р (žovnír)

References

• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “żołnierz”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “żołnierz”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Polish

Alternative forms

• żołdnierz, ziołnierz, żołnirz (Middle Polish)
• żałmierz (Chełmno-Dobrzyń)

Etymology

Inherited from Old Polish żołnierz. Compare Czech žoldnéř, German Söldner, Slovak žoldnier, Yiddish זעלנער (zelner).

Pronunciation

 

• IPA^(key): /ˈʐɔw.ɲɛʂ/

• (Middle Polish) IPA^(key): (16^th c.) /ˈʐɔɫ.ɲɛr̝/, (17^th–18^th c.) /ˈʐɔɫ.ɲɛʂ/

• Audio 1:

  (file)

• Audio 2:

  (file)

• Rhymes: -ɔwɲɛʂ
• Syllabification: żoł‧nierz

Noun

żołnierz m pers (female equivalent żołnierka, diminutive żołnierzyk, related adjective żołnierski)

1. (military) soldier (member of an army)

   Synonyms: wojak, wojskowy

   Hyponyms: najemnik, najmita

2. (military) private (soldier of the lowest rank in the army)

   Synonyms: szeregowiec, szeregowy

3. (collective, military) army, troops, soldiers, collectively

   Synonyms: armia, oręż, wojsko

Usage notes

The genitive plural form żołnierzów is obsolete.

Declension

Declension of żołnierz

	singular	plural
nominative	żołnierz	żołnierze
genitive	żołnierza	żołnierzy/żołnierzów
dative	żołnierzowi	żołnierzom
accusative	żołnierza	żołnierzy/żołnierzów
instrumental	żołnierzem	żołnierzami
locative	żołnierzu	żołnierzach
vocative	żołnierzu	żołnierze

Derived terms

phrases

• uczeń bez dwói to jak żołnierz bez karabinu
• żołnierz strzela, Pan Bóg kule nosi

 

nouns

• Grób Nieznanego Żołnierza
• żołnieraka
• żołnierka
• żołnierstwo
• żołnierz częstochowski
• żołnierze wyklęci
• żołnierzyna
• żołnierzysko

 

verbs

• żołnierzować impf

 

Related terms

adjectives

• żołdacki
• żołdowny
• żołdowy

 

adverb

• żołniersko

 

nouns

• żołd
• żołdactwo
• żołdak
• żołdownik
• żołnierszczyzna

 

verbs

• żołdować impf

 

Descendants

• → Belarusian: жаўне́р (žaŭnjér), жаўнёр (žaŭnjór)
• → Kashubian: żôłniérz
• → Slovincian: żôlnjérz
• → Russian: жолнёр (žolnjór)
• → Ukrainian: жовні́р (žovnír)

Trivia

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), żołnierz is one of the most used words in Polish, appearing 13 times in scientific texts, 50 times in news, 17 times in essays, 28 times in fiction, and 15 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 123 times, making it the 489th most common word in a corpus of 500,000 words.

Further reading

• żołnierz in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• żołnierz in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “żołnierz”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• “ŻOŁNIERZ”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 23.07.2019
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “żołnierz”, in Słownik języka polskiego
• Aleksander Zdanowicz (1861) “żołnierz”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1927), “żołnierz”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 8, Warsaw, page 717
• żołnierz in Narodowy Fotokorpus Języka Polskiego