Romaanse talen

De Romaanse talen zijn een tak van de Indo-Europese taalfamilie. Oorspronkelijk werden deze talen voornamelijk in Zuid-Europa gesproken. In de 21e eeuw worden de Romaanse talen, als gevolg van emigratie en kolonisatie vanaf de 15e eeuw, gesproken in veel andere delen van de wereld, met name Latijns-Amerika. Wereldwijd spreken circa 800 miljoen mensen een Romaanse taal als hun eerste taal.

Oorsprong en ontwikkeling

De Romaanse talen zijn de enige nog levende tak van de Italische talen. Ze stammen alle af van een van de Italische talen: het Latijn, de taal van de Romeinen, die door de Romeinse expansie (militairen, ambtenaren, handelaren en vooral ook veteranen) verspreid raakte over een groot deel van Europa en in het westelijke deel van het Romeinse Rijk de algemene voertaal werd. Vaak wordt bij het voorgaande de kanttekening gemaakt dat de Romaanse talen niet afstammen van het bekende klassiek Latijn zoals dat in geschreven vorm is overgeleverd, maar van het vulgair Latijn (Volkslatijn). Hierbij moet weer worden opgemerkt dat het onderscheid tussen klassiek en vulgair Latijn niet te veel moet worden verabsoluteerd en dat ook het vulgair Latijn zeker geen eenheid vormde, maar eerder een grote groep dialecten. In de loop der eeuwen werden de verschillen tussen deze dialecten steeds groter en de onderlinge verstaanbaarheid steeds kleiner, zodat ze vanaf ca. 800 als verschillende talen worden beschouwd. Verschillen tussen de Romaanse talen en het Latijn worden ten dele toegeschreven aan de invloed van substraattalen, de talen van door de Romeinen onderworpen volken.

Veel bekend geworden kunsttalen, waaronder het Esperanto, Interlingua en Ido, zijn in hoge mate gebaseerd op de grammatica en woordenschat van de Romaanse talen.

Taal- en cultuurgebied in Europa

De Romaanse talen in Europa gedetailleerd

Romaans taalgebied in Europa
■ Landen met een Romaanse taal als nationale taal.

■ Landen/gebieden waar een Romaanse taal wordt gesproken naast een andere taal.

Het Romaanse taal- en cultuurgebied in Europa is gecentreerd rond de westelijke Middellandse Zee (Frankrijk, Italië, Portugal en Spanje). Maar ook in landen als België, Luxemburg, Roemenië, Moldavië en Zwitserland worden Romaanse talen gesproken. Deze gebieden zijn van oudsher sterk rooms-katholiek, behalve in Roemenië en Moldavië (Roemeens-orthodox). Veel van deze landen zijn lid van de Latijnse Unie.

Westelijke Romaanse talen

Gallo-Romaans

Gallo-Romaans is de naam voor alle Romaanse talen die worden of werden gesproken in een groot deel van het huidige Frankrijk en in Wallonië. Deze subgroep omvat zowel de Langue d'Oc als de Langue d'Oïl. Al deze talen zijn rechtstreeks voortgekomen uit het Gallo-Romaans, een vroege Romaanse taal die op zijn beurt was voortgekomen uit het Laatlatijn en tussen de 4e en de 9e eeuw werd gesproken in het toenmalige Gallië. Omdat van het Gallo-Romaans geen schriftelijke bronnen bewaard zijn gebleven, kan deze taal alleen worden gereconstrueerd op basis van vergelijkingen tussen met name het Oudfrans en het klassiek Latijn.

Langues d'oïl
- Waals
- Picardisch
- Gallo
- Gaumais
- Frans
- Champenois
- Bourgondisch
- Lotharings
- Poitevin
- Saintongais
- Franc-comtois
- Angevin
- Mayenais
- Manceau
- Tourageau
- Orleanais
- Normandisch
  - Jèrriais
  - Dgèrnésiais
  - Anglo-Normandisch (uitgestorven) Noot: Het Anglo-Normandisch heeft een enorme invloed uitgeoefend op het Oudengels, waardoor het moderne Engels nu een lexicon met zo'n 50% Romaanse woorden heeft. Daarmee is het de meest geromaniseerde Germaanse taal.
Francoprovençaals
- Dauphinees
- Faetar
- Lyonees
- Piemontees
- Savoyaards
- Valdostaans
- Vauds
Occitano-Romaans
- Occitaans
  - Gascons
  - Languedocien (in enge zin)
  - Limousijns
  - Vivaro-alpin
  - Auvergnat
- Catalaans
Reto-Romaans (ook Rhaetisch)
Gallo-Italiaans

Iberisch/ Romaans-Iberisch / Ibero-Romaans

West-Iberisch
- Castiliaans
  - Spaans (Castiliaans)
  - Ladino (Judeo-Spaans)
- Portugees-Galicisch
  - Portugees
    - Judeo-Portugees
  - Galicisch
    - Eonaviegan
  - Fala (gesproken in het noordwestelijke gedeelte van het Spaanse Extremadura)
- Asturisch-Leonees
Pyrenese-Mozarabische
- Aragonees
- Mozarabisch (uitgestorven in de 15e eeuw)

Sardijns

Sardijns
- Campidanees
- Logudorees

Istriotisch

Istriotisch

Oostelijk Romaanse talen

Italo-Romaans

Toscaans
- Italiaans
- Corsicaans
  - Sassarees
  - Gallurees
Zuid-Centraal
- Marchigiano
- Umbro
- Laziale
- Romanesco
- Sabino
Zuidelijk
- Napolitaans
- Siciliaans

Balkan-Romaans

Woordenschatvergelijking

Latijn	Sardijns	Italiaans	Spaans	Portugees	Frans	Occitaans	Catalaans	Reto-Romaans	Lombardisch	Roemeens
aqua	acqua	acqua	agua	agua	eau	aiga	aigua	aua	aqua/egua/eua	apă
acutus	agúdu	acuto	agudo	agudo	aigu	agut	agut	aguz	aguzz	acut
adiutare	adiudare	aiutare	ayudar	ajudar	aider	ajudar	ajudar	agidar	judà	ajuta
apis/apicula	àbe	ape	abeja	abelha	abeille	abelha	abella	avieul	ava	albina
saponem	sabone	sapone	jabón	sabão	savon	sabon	sabó	savun	savon	săpun
carricare	carrigare	caricare	cargar	carregar	charger	cargar/chargar	carregar	chargar	carregà	încărca
caballum	caballu	cavallo	caballo	cavalo	cheval	caval/chaval	cavall	cheval	cavâl	calu
cantare	cantare	cantare	cantar	cantar	chanter	cantar/chantar	cantar	chantar	cantà	cantâ
clavem	clave	chiave	llave/clave	chave	clef	clau	clau	clav	ciav	cheie
ferrum	ferru	ferro	fierro	ferro	fer	fer	ferro	fier	fèr	fier
ventum	ventu	vento	viento	vento	vent	vent	vent	vent	vent	vânt
rota	roda	ruota	rueda	roda	roue	roda	roda	roda	rœda	roată
aurum	auru	oro	oro	ouro	or	aur	or	aur	òr	aur
pax	pax	pace	paz	paz	paix	patz	pau	pasc	paas	pace
solem	sole	sole	sol	sol	soleil	sol	sol	solegl	sol	soare
noctem	nocte	notte	noche	noite	nuit	nuéit	nit	notg	nott	noapte
pontem	ponte	ponte	puente	ponte	pont	pònt	pont	pont	punt	punte
nōvum	novu	nuovo	nuevo	novo	nouveau	nòu	nou	nov	noeuv	nou
hospitalem	hospitale	ospedale	hospital	hospital	hôpital	espitau	hospital	hospital	ospedaa	spital
ego	ego	io	yo	eu	je	jo/ieu	jo	jau	eju	eu
filium	filliu	figlio	hijo	filho	fils	filh	fill	figl	fioeu	fiu
facere	facere	fare	hacer	fazer	faire	far	fer	far	fà	face
lingua	lìngua/limba	lingua	lengua	lingua	langue	lenga	llengua	lingua	lengua	limbă
terra	terra	terra	tierra	terra	terre	terra	terra	terra	terra	ţara
pluviam	pluvia	pioggia	lluvia	chuva	pluie	plueia	pluja	plievgia	pieuva	plioaie
ārbore	àrbore	albero	árbol	árvore	arbre	arbre	arbre	arbre	alber	arbore
hominem/hōmo	homine/homo	uomo	hombre	homem	homme	òme	home	um	ómm	om
iucare	giugare	giocare	jugar	jogar	jouer	jugar	jugar	giugar	giugà	juca
focum	focu	fuoco	fuego	fogo	feu	foc	foc	fu	fœg	foc
oculus	ogolu	occhio	ojo	olho	œil	uelh	ull	ögl	œugg	ochi
flama	flama	fiamma	llama/flama	chama	flamme	flamma	flama	flamma	fiama	flamă
caelum	caelu	cielo	cielo	céu	ciel	ciel	cel	ciel	cel	cer
digitum	digitu	dito	dedo	dedo	doigt	det	dit	digt	did	deget
manum	manu	mano	mano	mão	main	man	mà	maun	man	mână

Noten

Zie ook