لیپ ورھا
جس ورھے 29 فروری ہووے تاں ایہ لیپ سال ہُندا اے۔ یعݨی ایہجا ورھا جیہدے وچ فروری دا مہینا 28 دی بجائے 29 دن دا ہُندا اے۔ اس ورھے 365 دی بجائے 366 دن ہوݨ گے۔
لیپ ورھا
[سودھو]عمومن ایہ دن ہر چار ورھے بعد آؤندا اے۔ ایہ اوہ ورھا ہُندا اے جو چار اُتے پورا پورا تقسیم ہو جاوے، جداں 1996، 2000، 2004، چار پورے تقسیم ہو جاندے نيں، اس لئی ایہ لیپ ورھے سی۔ چيتے رہوے کہ جیہڑے ورھے، 100 اُتے پورا پورا تقسیم ہوݨ اوہ چار اُتے پورا تقسیم ہوݨ دے باوجود لیپ سال نئيں ہوݨ گے۔ 400 اُتے پورا پورا تقسیم ہوݨ والے ورھے لیپ دے ورھے ہوݨ گے۔ ایہی وجہ اے کہ 1900، 2100، 2200، 2300 لیپ دے ناݪ نئيں جد کہ 2000 تے 2400 لیپ ورھے نيں۔
لیپ دی وجہ
[سودھو]قدیم مصریاں نے ایہ معلوم کرليا سی کہ زمین سورج دے گرد 365 دن وچ چکر مکمل نئيں کردی بلکہ اس توں کچھ ودھ وقت لاؤندی اے۔ ايسے لئی گزشتا ہزار سال انسان اس کوشش وچ رہیا کہ کس طرحاں موسماں دے اوقات وچ اک مطابقت رہوے تے کھیتی باڑی تے ہور کم اک نظام دے تحت ہو سکݨ۔
زمین دا سورج دے گرد گردش دا دورانیا 365 دناں دا نئيں بلکہ چوتھائی دن ودھ اے یعݨی کہ 365 دن، پنج گھینٹے، 49 منٹ تے 12 سکنٹ۔ چونکہ زمین سورج دے گرد گردش کردی اے اس لئی موسماں دی تبدیلی دا انحصار وی زمین تے سورج دے اس گردش دے رشتے اُتے ہُندا اے۔ اس لئی جے ہر سال 365 دن رکھے جاݨ تاں ہر سال چوتھائی دن دا فرق پیݨ لگدا اے تے کلنڈر موسماں توں دور ہوݨا شروع ہو جاندا اے۔
تریخ
[سودھو]ایہی وجہ سی تقریبن 45 ق م وچ روم دے بادشاہ جولیس سیزر نے کلنڈراں دی اصلاحات لئی اک کمیشن قائم کيتا جیہنے فیصلا کيتا کہ ہر چار سال وچوں اک سال 366 دناں دا کیتا جاوے۔ ايسے لئی جولیس سیزر دے دور وچ 46 قبلِ مسیح وچ 90 دن دا وادھا کيتا گیا تاکہ زرعی موسماں دا بہتر انتظام ہو سکے۔ ایہ اوہ سال سی جدوں سال 445 دناں دا ہوگیا۔ جولیس سیزر نے ایہنوں ’لاسٹ ایئر آف کنفیوژن‘ (انتشار دا آخری سال) کہیا، لیکن عام لوکاں لئی ایہ انتشار دا سال ای سی۔ ایہدے وچ فصل بوݨ دے وقت دا تاں تعین ہو گیا لیکن جہاز رانی دے نظام الاوقات توں لے کے لوکاں دے درمیان قانونی معاہدےآں تک باقی سب کچھ گڑ بڑ ہوگیا۔
جولیس سیزر دی موت توں بعد ہر چار سال بعد اک دن دا وادھا کرن دی بجائے ایہ وادھا ہر تن سال بعد کيتا جاݨ لگ گیا۔ اس طرحاں اک واری فیر رومن کلنڈر موسماں توں اگے جاݨا شروع ہوگیا۔
ایہ مسئلا جولیس سیزر توں بعد آؤݨ واݪے اصلاح پسند بادشاہ آگسٹس سیزر نے 8 قبلِ مسیح وچ حل کرن دی کوشش کيتی۔ اوہناں نے تن لیپ سالاں نوں سکِپ کيتا تے اس طرحاں ایہ سِلسلا 16 ويں صدی تک چلدا رہیا۔ ایہی وجہ اے کہ کلنڈر دے مہینےآں وچ اج تک جولیس سیزر تے آگسٹس نوں چيتے رکھیا جاندا اے۔ جولیس نوں جولائی دی شکل وچ تے آگسٹس نوں اگست دی شکل وچ ۔
کراچی یونیورسٹی وچ قائم انسٹی ٹیوٹ آف سپیس اینڈ پلینٹری آسٹروفزکس دے اسسٹنٹ پروفیسر شاہد قریشی کہندے نيں کیونکہ ہر سال زمین دے سورج دے گرد چکر لاؤݨ دے دورانیے وچ فرق ہُندا سی اس لئی 16 ويں صدی وچ پاپ گریگوری نے کلنڈر وچ تبدیلی کر کے ایہ مسئلا وی حل کرن دی کوشش کيتی۔
اوہناں دے مطابق سورج دے گرد زمین دا اصل دورانیا 365.25 نئيں بلکہ 365.24 اے۔ چنانچہ جے ہر سال اک دن دا وادھا کيتا جاؤ گا تاں کچھ سالاں وچ موسم اپݨے وقت توں دور ہو جاݨ گے۔ مثلن مون سون روايتی مہینےآں وچ نئيں بلکہ ہُندے ہُندے نومبر دسمبر وچ پہنچݨ لگو گا۔ تاں اس گل نوں مدِنظر رکھدے ہوئے 16 ويں صدی وچ پاپ گریگری نے اک کمیشن قائم کيتا جیہدے وچ ایہ طے ہویا کہ ہر 400 سال وچ 100 لیپ سال ہوݨ دی بجائے 97 لیپ سال ہوݨ گے۔ اس توں پہلاں 45 قبلِ مسیح توں لے کے 16 ويں صدی تک ہر چار سال بعد اک لیپ سال ہُندا سی۔ اس لئی ایہ کہݨا وی درست نئيں کہ ہر چوتھا سال لیپ سال ہُندا اے۔
فائدے
[سودھو]لیپ سال بݨاؤݨ دے ہور وی فائدے نيں۔ مثلن ہݨ سانوں پتا اے کہ سال دا لمبا دن ہمیشا 21 جون نوں ہوئو گا، سبھ توں چھوٹا دن 21 دسمبر نوں ہوئو گا تے برابر دے دو دن 21 مارچ تے 21 ستمبر نوں ای ہوݨ گے۔ تاں اس لئی لیپ سال دی وجہ توں سورج تے زمین دی ہیرا پھیری نوں کوئی ترتیب مݪ جاندی اے تے انتشار نئيں پھیلدا۔ جے لیپ سال وچ تبدیلی نہ کيتی جاندی تاں ہر 400 سال وچ واضح فرق سامݨے آؤندا چلا جاندا۔ ہُݨ انساناں وچ ہووے نہ ہووے پَر کھیتی باڑی تے فصلاں اگاؤݨ لئی موسماں دے اوقات وچ ضرور مطابقت پیدا ہو گئی اے تے ہزاراں سالاں تک ایہدے وچ تبدیلی آؤݨ دا امکان نئيں۔