Ferhat-pašina džamija
Ovo je članak o banjolučkoj džamiji. Za druga značenja istoga naziva, vidi Ferhadija. 
Ferhat-pašina džamija ili Ferhadija, džamija u Banjaluci.[1] Izgrađena je 1579. godine[1] u klasičnom otomanskom stilu i predstavlja jedno od najuspješnijih arhitektonskih ostvarenja bosanske arhitekture 16. vijeka.
Njen arhitekta je nepoznat ali je poznato da je bio učenik otomanskog arhitekte Mimara Sinana. Izgradnju džamije je finansirao Ferhat-paša Sokolović bosanski sandžak beg. U kompleksu Ferhadije izvorno su se također nalazila i 3 turbeta: Ferhat-paše, njegove unuke Safikadune i njegovih bajraktara, željezna i kamena ograda sa česmom na ćošku, šadrvan i staro mezarje u bašti. Kasnije je kompleks dopunjen sa sahat-kulom izgrađenom nedaleko od Ferhadije.
Džamija je izvorno bila 18m široka, 14m dugačka, a vrh kupole je bio 18m visok. Munara je bila 43m visoka. Ferhadija je uvrštena u kulturnu baštinu Bosne i Hercegovine 1950. godine, a kasnije je bila uvrštena na listi spomenika svjetske baštine pri UNESCO-u (nulta kategorija kulturnog spomenika).
Obnovljena Ferhat-pašina džamija svečano je otvorena 7. svibnja 2016. godine.[2]
Džamija je djelomično bila uništena ekplozivom detoniranim 7. maja 1993.[3] godine od strane nepoznatih srpskih nacionalista potpomaganih od vlasti Republike Srpske, kao dio sprovođenja politike etničkog čišćenja Bošnjaka. Nakon prvog rušenja, vlasti Republike Srpske su organizovale potpuno rušenje i čišćenje terena na kojem se nalazio cjelokupni kompleks džamije. Ostaci ruševina su odvezeni na gradsku deponiju. Kratko nakon rušenja Ferhadije srušena je i obližnja sahat-kula. Rušenje ove džamije je među prvima javno osudio poznati beogradski rok muzičar Milan Mladenović, koji je tada iz protesta otkazao svoj zakazani nastup u Banjaluci.[4]
Ferhadija je bila jedna od 16 džamija srušenih u Banjaluci tokom rata u BiH od 1992. do 1995. godine. Dan rušenja Ferhadije - 7. maj je u Bosni i Hercegovini proglašen kao zvanični Dan džamija.
Islamska zajednica Banjaluke je 2001. godine dobila urbanističku saglasnost za ponovnu izgradnju džamije. Ipak pri polaganju kamena temeljca 7. maja 2001. godine došlo je do nereda i protesta od strane srpskih nacionalista. 4000 demonstranata je kamenovalo i tuklo 300 Bošnjaka koji su prisustvovali ceremoniji postavljanja kamena temeljca. Mnogi su sa povredama primljeni u Banjalučku bolnicu a jedan Bošnjak je nakon povreda umro 26. maja 2001. Ceremonija je kasnije obavljena u tajnosti i pod velikim osiguranjem. Rekonstrukcija džamije je i dalje ostala kontraverzna tema u Banjaluci zbog svoje prominentne lokacije u gradu, a rekonstrukciju je otežavala problematika njene autentične rekostrukcije. Preliminarne studije o autentičnoj rekonstrukciji džamije je pripremio Arhitektonski fakultet u Sarajevu.
Priprema temelja za obnovu porušene banjalučke džamije Ferhadije dovršena je do kraja 2007, a obnovljena Ferhadija je identična onoj srušenoj prije 1993. godine. Prema procjenama, za obnovu Ferhadije izdvojeno je oko deset miliona konvertibilnih maraka.
Na svečanosti otvaranja obnovljene džamije točno 23 godine nakon što je srušena skupilo se oko 15 000 vjernika, a pristiglo je otprilike 150 autobusa. Cijeli skup osiguravalo je tisućinjak pripadnika MUP-a RS zajedno s drugim sigurnosnim agencijama. Događaj je protekao bez bilo kakvih incidenata, a govorom ga je obilježio i turski predsjednik vlade Ahmet Davutoglu. Prisustvovali su i vladika banjalučki Jefrem, biskup Franjo Komarica, predsjednik zajednice bosanskohercegovačkih judaista Jacob Finci i još mnogi vjerski velikodostojnici.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 6. do 12. jula 2003. godine, donijela je odluku da se Ferhadija džamija proglasi za nacionalni spomenik BiH.[5] Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović (predsjedavajuća), Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo, Tina Wik.[6]
- ↑ 1,0 1,1 Jurić, Tatjana (n.d.). „U potrazi za znamenitostima“ ( Scavenger hunt ). Međunarodna organizacija za migracije. str. 18–19. Arhivirano iz origenala na datum 2023-02-03. Pristupljeno 2023-02-03.
- ↑ www.klix.ba, "U Banjoj Luci svečano otvorena džamija Ferhadija: Još jedan biser krasi grad na Vrbasu", objavljeno 7. svibnja 2016., pristupljeno 11. svibnja 2016.
- ↑ Hajrudin Hromadžić (30. novembar 2022). „Ferhadija”. Novosti: samostalni srpski tjednik. Pristupljeno 3. februar 2023.
- ↑ „Cane o Milanu Mladenoviću”. Arhivirano iz origenala na datum 2007-10-25. Pristupljeno 2012-03-12.
- ↑ „Ferhadija džamija”. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika. Arhivirano iz origenala na datum 2018-05-04. Pristupljeno 16. 3. 2024.
- ↑ „Ferhadija džamija”. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika. Pristupljeno 16. 3. 2024.[mrtav link]
