Historija Francuske
Dio serije na temu |
|---|
| Historija Francuske |
  |
 Wikiprojekt |
Francuska kao najveća zemlja u Zapadnoj Evropi dominirala je u historijom kontinenta još odkad su Franci osvojili ovu zemlju u 5. vijeku. Njezina velika prirodna bogatstva i brojno stanovništvo omogućili su velikim vladarima, kao Karlu Velikom u 9. vijeku, Luju XIV u 17. vijeku i Napoleonu u 19. vijeku, stvoriti moćna carstva koja su obuhvaćala velik dio Evrope. Usprkos trima teškim ratovima s Njemačkom između 1870. i 1945, Francuska je izrasla u jednu od svjetskih velesila. Danas je Francuska vodeća članica Evropske unije i jedna od najbogatijih zemalja svijeta.
Prvi stanovnici Francuske bili su plodni umjetnici. Prije više od 20.000 godina realističnim slikama životinja ukrašavali su spilje u Lascauxu i drugdje. Rezbarili su oblike životinjskih glava iz kosti, rogova i kamena. Početak pisane historije današnjeg teritorija Francuske nastupa pojavom Gala na njenom teritoriju. Ako bismo uzeli u obzir prvobitno ime ovog naroda, oni bi se danas u historijskim knjigama zvali Keltima jer ih je grčki historičar još 517. pne. tako imenovao. S druge strane Rimljani su im dali ime Gali, tako da je samo radi imena ovaj negdašnji veliki narod sada podijeljen na one koji su živjeli u današnjoj Francuskoj i one koji su živjeli na britanskim otocima. Danas zvuči gotovo nevjerojatno da se taj narod bez ikakve centralne uprave i puteva uspio proširiti preko cijele Evrope od Škotske do Turske gdje jedna pokrajina dobiva ime Galatia zbog velikog broja naseljenih Gala.
Između 58. i 51. pne. rimska vojska predvođena Julijem Cezarom zauzela je Francusku. Nova provincija Galija bila je jedna od najbogatijih u carstvu. Cvjetala je trgovina, a Rimljani su gradili mnoge ceste i mostove. Uveli su i uzgoj vinove loze.
Prošlo je bilo više od dva i pol vijeka do trenutka kada su se Rimljani ohrabrili stupiti na teritorij naroda koji im je opljačkao prijestolnicu 390. prije nove ere, ali kada su prvi put tamo stupili više nisu otišli. Konačno osvajanje Francuske početo 121. prije nove ere završava tek Julije Cezar sedamdeset godina kasnije. Tokom više od pet vjekova rimske vlasti Galija je bila romanizirana, ali nikad potpuno vjerna Rimu.
Prva pojava Franačkog naroda se javlja tokom polovine 3. vijeka kada se Rimsko Carstvo nalazi u dubokoj krizi. Oko 250. godine pljačkaška horda ovog naroda je prodrla u Španiju samo da bi se potom vratila u postojbinu koja se danas nalazi u Njemačkoj na istočnoj obali Rajne. Kako se rimska unutrašnja situacija smirila dolaskom Aurelijana na vlast tako su se i Franci smirili živeći u neposrednoj blizini države od koje su tokom sljedeća dva vijeka upijali kulturu i vojnu doktrinu zahvaljujući savezništvu s moćnim carstvom.
Kada su 406. godine druga barbarska plemena koja žive u Njemačkoj počela invaziju na Rimsko Carstvo, Franci su bili jedini takav narod koji se napadu nije pridružio. To prijateljstvo s Rimljanima će potrajat sve do 481. godine kada kralj Klodvig I napada i pobjeđuje nakon pet godina ostatke rimske vojske u Galiji. Tom njegovom pobjedom dolazi do nastanka Franačke države. Ona se nekoliko dekada kasnije širi na jug poslije pobjeda Franaka nad Burgundima i Vizigotima tako da 510. godine zahvaća današnju Francusku, Beneluks i polovinu Njemačke. Samo građanski ratovi koji potom usljeđuju sprečavaju njeno daljnje, neminovno širenje. Kada bratoubilački ratovi završavaju polovicom 8. vijeka Franačka država je dovoljno jaka da pobjedi Arapsku kopnenu invaziju iz Španije.
Rušenjem kraljevske dinastije Klodviga 751. godine od strane Pipina Malog s kojim počinje kratkotrajna dinastija Karolinga nastupa zlatno doba Franaka koje dovodi do krunidbe Karla Velikog za svetorimskog cara 800. godine. Tadašnja država se prostire od Danske do Barija i od Barcelone do Budimpešte. Ta glomazna država se dijeli 843. godine na Zapadno Franačko Carstvo (buduća Francuska), Istočno Franačko Carstvo (buduća Njemačka) i Centralno Franačko Carstvo (buduća Italija).
Danas je generalno prihvaćeno kako je Karlo II prvi francuski kralj pošto on postaje prvi vladar na čijem dvoru se govori francuski jezik. Njegovom smrću 877. godine za Francuske počinje crni period tokom kojeg je ona žrtva kratkoročnih pljačkaških pohoda Mađara i puno dugoročnijih Vikinga. U tom periodu nemira potomci Karla Velikog su srušeni s vlasti od dinastije Capetovića koja dobiva ime po Hugu Capetu. Cijena koju plaća Francuska za tu krunidbu postaje potpuna feudalna decentralizacija tako da kralj Hugo Capet vlada samo gradovima Orléans i Pariz.
Koristeći takvu situaciju engleski kralj je polovinom 12. vijeka postao, koristeći razne grofovske i vojvodske titule, vladar gotov pola Francuske samo da bi sve bilo izgubljeno od Rikarda Lavljeg Srca i njegovog brata Ivana Bez Zemlje. Francuska vojska tog doba pod rukovodstvom kralja Filipa Augusta u višegodišnjem ratu uspjeva osloboditi većinu zemlje i prije sklapanja mirovnog sporazuma iskrcava se u Engleskoj i osvaja London.
Nova kriza u odnosima ova dva moćna kraljevstva nastupa kada 1328. godine francuski kralj Karlo IV umire bez djece. Tada se engleski kralj Edvard III odlučuje na osporavanje nasljedstva krune Filipu IV pošto je novi francuski kralj samo bratić starog dok je on njegov unuk. Ovaj novi rat koji tada počinje danas je svima poznat pod imenom Stogodišnji rat. Tokom njega kralj Engleske Henry VI će 1422. godine postati kralj Francuske, ali na kraju će Englezi izgubit sve svoje posjede s druge strane La Manchea.
Unutrašnji državni mir koji tada nastaje trajati će do početka vjerskih nemira polovinom 16. vijeka. Bez obzira na mjere poduzete od Henrika IV za smirivanje vjerskih strasti oni će vremenom ponovno izbijati do odluke Luja XIV o zabrani hugenotske vjere. Tim represivnim potezom država napokon dobija svoj potpuni unutrašnji mir osiguran uništenjem svih plemićkih utvrda unutar Francuske. Hugenoti pogođeni tim mjerama se odlučuju na naseljavanje kolonija ili prelazak na katoličku vjeru. Od onih koji su izabrali prvu opciju danas nam preostaje Quebec kao jedino francusko govorno područje na sjevernoameričkom kontinentu.
Pod vladavinom burbonskih kraljeva u 17. vijeku Francuska je izrasla u evropsku silu. Poraženi su Habsburgovci, koji su vladali Španijom i Austrijom, veliki francuski neprijatelj, i sva je vlast centralizirana u rukama kralja. Poticane su industrija i trgovina, a Francuska je uspostavila kolonije u Sjevernoj Americi i Indiji.
Vrijeme 17. i 18. vijeka zlatno je doba umjetnosti. Uz kraljevu pomoć i podršku osnovane su 1602. radionoce za gobelinsku tapiseriju i kraljevsku grnčariju u Sérversu 1756. godine. Plemstvo je pružalo potporu umjetnicima kao što su Watteau i Fragonard, dramatičarima Racineu, Moliéreu i Corneilleu, piscu Montaigneu, tvorcu eseja, te basnopiscu La Fontaineu.
Revolucija je izbila 1789. i s vlasti svrgnula kralja i plemstvo. Uspostavljena je nova Narodna skupština i položila zakletvu na slavnom teniskom igralištu, da neće biti raspuštena dok Francuska ne dobije svoj ustav. Napoleon Bonaparte postao je car 1804. i označio kraj revolucionarnog perioda.
Nakon poraza Napoleona 1815. godine, Francuska je imala niz kratkotrajnih slabih vlada. Restaurirana burbonska monarhija svrgnuta je 1830. i kralj Filip izgubio je tron 1848. godine. Tada uspostavljena Druga Republika propala je kad je njezin predsjednik Luj Napoleon postao kralj (v. 1852–1879). Unatoč tim problemima, Francuska je napredovala.
U februaru 1848. Parižani su digli ustanak protiv neuspješnog kralja Luja Filipa. Uspostavljena je republika s predsjednikom Lujom Napoleonom, Bonaparteovim nećakom. Obećane su radikalne promjene, no 1852. Napoleon je postao car.
Treća Republika (1870–1940) bila je podjeljena unutarnjim neslaganjima između umjerenjaka, radikala, socijalista i rojalista. Između 1918. i njezine propasti 1940. godine bilo je 44 vlada i 20 različitih premijera. Unatoč tome Francuska je bila vodeća evropska zemlja s carstvom po cijelom svijetu i jakom ekonomijom.
Povod revoluciji bili su pokušaji rješavanja ekonomske krize Luja XVI. U februaru 1787. ministar financija Loménie de Brienne sazvao je Skupštinu plemića (skup plemića, svećenstva, buržoazije i kraljevih službenika) s ciljem zaobilaženja parlamenta. Od Skupštine je zatraženo odobravanje novog poreza na nekretnine, koji bi po prvi put bili dužni plaćati i plemići i svećenstvo. Skupština nije odobrila porez, nego je zatražila od Luja XVI sazivanje sabora svih staleža.
Novi vojni porazi, nestašica hrane i skupoća doveli su do još jednog prevrata. Jakobinci su zbacili žirondince i preuzeli vlast, bolje su uspjeli organizirati obranu i natjerati neprijatelje na povlačenje, ali su istodobno u zemlju uveli teror (strahovladu). Zastrašivali su svoje protivnike i bez milosti ih slali na giljotinu (napravu za izvršenje smrtne kazne odsjecanjem glave). Tokom 14 mjeseci vlasti pogubili su gotovo 40.000 ljudi, među njima i kraljicu Mariju Antoanetu i Luja XVI. Zbog strahovlade koju su uveli, izgubili su potporu naroda i zbačeni su s vlasti. Robespierre i njegovi najbliži suradnici giljotirani su bez suđenja, tako je i on doživio istu sudbinu kao i hiljade njegovih prijašnjih protivnika.
Nakon oslobođenja Francuske od Nijemaca 1944. godine, uspostavljena je Francuska Četvrta Republika koja je počela vladati zemljom. Kao i njezine prethodnice bila je slaba i propala je zbog nemira uzrokovanih ratom u Alžiru 1958. Charles de Gaulle je uspostavio Petu Republiku s ciljem da ponovo pokuša uspostaviti francuski prestiž i napredak.
Charles de Gaulle (1890–1970) školovao se za vojnika i postao zapovjednikom vojne divizije. Nakon pada Francuske 1940. godine otišao je u Britaniju i pozvao francuski narod da se odupre njemačkoj okupaciji. Kao vođa Slobodne Francuske, mnogo je učinio na podizanju morala francuskog naroda tokom rata. Godine 1958. postao je predsjednikom i zemlju je vodio sve do podnošenja ostavke 1969. godine.
Godine 1954. jedna je od nekoliko francuskih kolonija u Africi tražila priznanje nezavisnosti. To je dovelo do sukoba s mnogim evropskim doseljenicima u ovoj zemlji. Francuska vojska podržavala je doseljenike u njihovoj želji da francuska vlast ostane i ušla u žestok rat s alžirskim pobunjenicima. Alžir je na kraju pobijedio i postao nezavisan 1962. godine.
U maju 1968. studenti su zahtijevali više novaca za obrazovanje i protestirali su protiv velikih izdataka za obranu. Nemiri su izbili u Parizu i u drugim gradovima, a borbe su se vodile između studenata i policije. Nastupio je generalni štrajk što je dovelo do pada de Gaullove vlade.
| Godine | Događaji |
|---|---|
| 58–51. pne. | Galija (današnja Francuska) postala je dio Rimskog Carstva. |
| 486. | Franci preuzimaju vlast u zemlji. |
| 1337–1453. | Francuska i Britanija vode Stogodišnji rat. |
| 1589. | Henri IV. postaje prvi burbonski kralj. |
| 1643–1715. | Francuska je na vrhuncu svoje moći za vladavine Luja XIV |
| 1789. | U Parizu izbija revolucija. |
| 1848. | Nakon republike uspostavljena kratkotrajna Druga Republika. |
| 1870–1871. | Uspostavljena Treća Republika. |
| 1870-e | Claude Monet i drugi francuski slikari osnivaju impresionistički pokret. |
| 1914–1918. | Francuska u borbi protiv Njemačke u I. svjetskom ratu. |
| 1946. | Uspostavljena Četvrta Republika nakon II. svjetskog rata. |
| 1958. | De Gaulle preuzima vlast i uvodi Petu Republiku. |
| 1950–1990. | Francuska je vodeća članica Evropske unije. |
