Feminisme

Een van die simbole van feminisme

Internasionale Vrouedag betoging in Egipte

Vroueregte in die wêreld.

Feminisme is 'n reeks sosio-politieke bewegings en ideologieë wat daarop gemik is om die politieke, ekonomiese, persoonlike en sosiale geslagsgelykheid te definieer en te vestig. Feminisme huldig die standpunt dat samelewings die manlike standpunt prioritiseer en dat vroue in hierdie samelewings onregverdig behandel word. Pogings om dit te verander, sluit in die stryd teen geslagstereotipes en die verbetering van opvoedkundige, professionele en interpersoonlike geleenthede en uitkomste vir vroue.

Die term feminisme word sedert die einde van die negentiende eeu verbind met politieke bewegings vir die regte van vroue, en veral om vroue gelyk te stel aan mans in die openbare sfeer. Dit beteken egter nie dat vroue voor die einde van die negentiende eeu geen aanspraak op gelykheid met mans gemaak het nie. In die agttiende eeu het Mary Wollstonecraft van Engeland reeds 'n boek getiteld The vindication of the rights of women geskryf. In hierdie geskrif maak sy daarop aanspraak dat vroue dieselfde opvoeding as mans moet ontvang, en indien dit sou gebeur, dat hulle op gelyke voet met mans hul plek in die samelewing sou kon volstaan. Dus, alhoewel sy nie die term feminisme gebruik nie, staan die argument reeds voluit in die teken van wat meer as 'n eeu later die feminisme genoem sou word, naamlik 'n politieke beweging vir vroueregte. 'n Mens sou dus heel vrugbaar die betekenis van die term feminisme kon verbreed om nie net te verwys na 'n Europees-Amerikaanse historiese beweging vir vroueregte (veral aan die begin tydens die suffragette-beweging vir vrouestemreg) nie. Dit kan breër dui op enige teks of argument geskryf of beredeneer vanuit die oogpunt van vroue se regte, belange of belewenisse, en wat dus vrougesentreerd is. Indien hierdie breër betekenis aanvaar word, is daar talle geskrifte wat ouer as die agttiende eeu is (dus voor Mary Wollstonecraft) wat ook as feministies beskou kan word. Een voorbeeld hiervan is die boek Hooglied in die Bybel, wat deesdae deur Bybel-historici beskou word as geskryf deur 'n vrou en ook vanuit die oogpunt van 'n vrou. Die twee geliefdes in Hooglied word as gelykes uitgebeeld, en die seksuele genot van sowel vrou as man word erken en selfs gevier. Kortom, sou 'n mens kon sê dat die sentiment of oortuiging ten grondslag van die feminisme veel ouer is as die term self, wat 'n heel konkrete, lokale en geskiedkundig beperkte betekenis het.

Etimologie

Die term feminisme is afgelei van vrou en vroulik (femina (Latyn) en "feminine", "female" (Engels)).

Waarom feminisme?

Dit mag dalk vandag moeilik wees om te verstaan waarom die feministiese beweging ooit nodig was. Die meeste mense aanvaar dit as vanselfsprekend dat vroue en mans gelyke behandeling moet ontvang, dieselfde opvoeding moet geniet en gelyke geleenthede moet hê - byvoorbeeld as dit kom by aanstellings, salarisskale en bevorderings. Maar juis omdat dit vandag so vanselfsprekend is, staan 'n mens verstom wanneer jy agterkom presies hoe ongelyk vroue tot onlangs nog was. Suid-Afrika het eers in 1994 'n demokratiese grondwet en regering gekry. Saam met die bevryding en gelykmaking van mense van alle rasse het die gelykmaking van die geslagte ook 'n groot hupstoot gekry. Onder die ou, ondemokratiese en rassistiese wette wat in 1994 uitgegooi is, tel daar ook verskeie seksistiese wette, dit wil sê wette wat ongelyke, diskriminerende of asimmetriese behandeling gebaseer op geslag; stelsel of persoon of teks onderskryf of toelaat. Omdat die skrywers van die nuwe Suid-Afrikaanse grondwet baie bewus was van die land se geskiedenis van diskriminasie (nie net op grond van ras nie, maar ook op grond van geslag) is daar 'n duidelike verbod op diskriminasie van enige aard vervat in die Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika, omskryf in artikel 9(1)-(5). Alhoewel blanke mans al vir eeue in die meeste Westerse lande van die wêreld universele stemreg geniet het, moes blanke vroue wag tot die begin van die twintigste eeu om stemreg te kry, met ander woorde om inspraak te kry in wie hulle regeer op nasionale en streekvlak. In Suid-Afrika het blanke vroue eers in 1936 stemreg verkry. Alhoewel daar vandag geglo word dat daar in elke era minstens net soveel talentvolle vroue as mans was, het baie min van hulle ooit die erkenning gekry wat hulle verdien het. Die geskiedenisboeke en oorgrote meerderheid tekste wat uit die antieke en latere geskiedenisse behoue gebly het, word oorheers deur mans as skrywers, akteurs en beoordelaars van die geskiedenis. Vroue is, geskiedkundig gesproke, grootliks onsigbaar en onhoorbaar. Uit die oudste tekste wat behoue gebly het vanoor die hele wêreld lyk dit asof vroue altyd en oral ondergeskik gestel is aan mans. Patriargale of minstens seksistiese samelewings blyk byna universeel te wees. Vanuit vandag se perspektief lyk dit verbasend en mens wil outomaties graag weet waarom die wêreldgeskiedenis so skeef is ten gunste van mans.

Natuur- en kultuur-debat oor geslagsverskille

Vandat die feminisme as 'n denkskool op dreef gekom het, word die antwoord op hierdie vraag in hoofsaaklik twee rigtings gesoek. Dit word die 'natuur-kultuur-' (of "nature-nurture") debat genoem. Dit beteken basies dat sommige mense die verskynsel van vroulike ongelykheid veral vanuit 'n natuurlike of biologiese beginsel wil verklaar, terwyl ander mense verkies om dit vanuit 'n kulturele of samelewingsbeginsel te verklaar. Een denkrigting op 'n slag word vervolgens beskou:

Natuurkonsep

Volgens hierdie konsep kan die verdeling van arbeid volgens geslag wat wêreldwyd aangetref word, aan die hand van die biologiese verskille tussen man en vrou verklaar word. Wêreldwyd versorg vroue eerder as mans die kinders, hoewel vroue en mans tesame hulle ouers is. Waarom hierdie verskil? Wêreldwyd is vroue meer as mans verantwoordelik vir die versamel en kook van kos, die versorging van die huishouding en die algemene instandhouding van menslike lewe op 'n fisieke vlak, insluitend veral die versorging van siekes, ou mense en klein kinders. Mens sou ook kon sê dat vroue die materiële onderbou of basis van samelewings verskaf. Omdat vroue in hierdie basiese, universeel menslike behoeftes voorsien, word mans vrygestel om betalende werk buite die huis te doen, aan die politiek deel te neem, oorloë te voer, en so meer. Die voorstanders van die natuurlike verklaring vir hierdie verskynsel redeneer dat vroue nou eenmaal in staat is om swanger te raak en babas te borsvoed en mans nie. Vroue is dus op 'n onmiddellike en natuurlike manier meer betrokke by babas en kinders en met die versorging van weerloses, terwyl mans van nature van hierdie prosesse verwyder is. Die verskille tussen mans en vroue se rolle in die samelewing moet dus veral verstaan word vanuit die biologiese verskil tussen die geslagte - mans en vroue word verskillend gebore en vervul natuurlik verskillende rolle. Voorstanders van hierdie teorie wys ook daarop dat die moontlikheid van veilige en betroubare voorbehoeding 'n onlangse verskynsel in die menslike geskiedenis is (minder as honderd jaar oud). Ons eie oumagrootjies kon nog nie eens veilig en betroubaar voorbehoeding toepas nie. Verder het oorbevolking ook eers die laaste honderd jaar of wat 'n probleem begin word. Dus, vir die oorgrote deel van die menslike bestaan op aarde het vroue nie 'n keuse gehad of en wanneer hulle wou swanger raak nie, en is die vermeerdering van mense deur voortplanting buitendien gesien as 'n ondubbelsinnig positiewe saak. Wat meer is, swangerskap en geboorte was vir die grootste deel van die menslike geskiedenis uiters gevaarlike prosesse - en die grootste oorsaak van sterftes by vroue. Vroue het dus meestal relatief jonk gesterf weens die eise van voortplanting en het betreklik min beheer oor hul lewens gehad, om dieselfde rede. As mans dus die geskiedenis oorheers, is dit om natuurlike redes. Mans het langer geleef as vroue en was nie opgeneem in die eise van voortplanting nie. Daarom het mans van nature meer bewegingsvryheid as vroue en is dit net logies dat hulle die gang van die geskiedenis sou bepaal. As dit vandag verbasend is, dan is dit omdat mense gou gewoond geraak het aan vroue se relatiewe vryheid ten opsigte van mans. Maar daardie vryheid is 'n onlangse ontwikkeling, moontlik gemaak deur ongeëwenaarde tegnologiese vooruitgang.

Kultuurkonsep

Hierteenoor staan die 'kultuur'-argument om die geskiedkundige ongelykheid van vroue en mans te verklaar. Volgens hierdie argument moet die ongelyke posisie van vroue verstaan word vanuit 'n baie ou en oënskynlik universele vooroordeel of wrewel van mans teenoor vroue. Die mees algemene verhaal wat vertel word om hierdie mannehaat te verklaar, het te make met vroue se sentrale rol in voortplanting. Volgens hierdie verhaal is mans nie net jaloers op vroue se vermoë om nuwe lewe voort te bring nie, maar hulle voel ook grootliks bedreig daardeur. Volgens hierdie verhaal is dit vir mans ondenkbaar dat hulle self lewe danksy 'n vrou wat aan hulle die lewe geskenk het - is dit dus vir 'n man byna onmoontlik om sy eie geboorte te bedink. Mans se grondige en onbetaalbare skuld teenoor hul moeders wat aan hulle lewe geskenk het en wat hulle grootgemaak het, plaas 'n sielkundige las op hulle wat maak dat hulle daardie kennis tot elke prys onderdruk. Dus, om hul skuld en vrees en gevoel van eie onvermoë te onderdruk, wat hulle met vroue (en veral met hul eie moeders) assosieer, onderdruk mans vroue in die algemeen. Hierdie onderdrukking van vroue deur mans wat in feitlik alle samelewings voorkom, spruit derhalwe uit 'n minderwaardigheidsgevoel van mans en manifesteer daarin dat mans hul skuldlas op vroue verplaas. Vandaar dan die antieke en funderingsmites van die groot godsdienste waar die vrou (byvoorbeeld Eva) die skuld kry vir alles wat op aarde skeefloop. Alhoewel die natuur- en kultuur-verklarings vir seksisme dus redelik uiteenlopend is en die klem verskillend plaas, oorvleuel hierdie twee verduidelikings in die sentrale rol wat hulle toeken aan vroue se betrokkenheid in die voortplantingsproses. Dit is dus nie vreemd nie dat sommige teoretici redeneer dat gelykheid tussen die geslagte eers bereik sal word wanneer vroue se liggame nie meer noodsaaklik is vir voortplanting nie, naamlik wanneer die mens die hele proses van voortplanting suksesvol buite die vroulike liggaam sal kan voltrek. In hierdie argument lê daar egter 'n verdere problematiese aanname verskuil, wat saamhang met drie groot denkrigtings binne die feministiese teorie.

Gelykheid en eendersheid

Indien mens redeneer dat die geslagte eers gelyk sal wees wanneer vroue (soos mans) nie (meer) kinders baar nie, mag dit lyk asof gelykheid gelyk gestel word aan eendersheid. Vir baie feministiese teoretici kom dít egter neer op 'n denkfout. Mens kan rofweg onderskei tussen drie fases in die geskiedenis van die feminisme (hieronder uiteengesit). Hierdie fases of golwe in feministiese besinning het min of meer 'n chronologies verloop, maar geeneen van dié fases is al heeltemal verby nie. 'n Mens sou hulle dus ook as gelyklopende strome kan beskou. Een prominente feminis, Julia Kristewa, het voorgestel dat die strome beskou kan word as drie balle wat soos deur 'n goëlaar gelyktydig in die lug gehou kan word sonder dat mens tussen hulle hoef te kies. Verskillende benaderings kan vir verskillende situasies vrugbaar wees. Hier volg nou 'n kort bespreking van dié drie fases, strome of balle.

Liberale feminisme

In die eerste fase van die feminisme, wat ook die liberale feminisme genoem kan word, is die verskille tussen vroue en mans onderbeklemtoon om die argument vir gelyke behandeling te versterk. Soos Wollstonecraft, het die feministe van hierdie eerste, liberale beweging geredeneer dat vroue nie wesentlik van mans verskil nie. Dit het in hierdie fase veral daarom gegaan dat vroue nie intellektueel vir mans hoef terug te staan nie. Indien vroue dieselfde opvoedings- en ander geleenthede gegun sou word, sou hulle net so goed soos mans presteer, net so redelik soos mans wees, ensovoorts. Vroue moet dus gelyke geleenthede kry en dan sal hulle net so redelik, betroubaar, standvastig, en so meer, soos mans wees. Dit is duidelik dat mans hier as die norm en standaard beskou word waaraan vroue gelyk moet word. Die bevoorregte posisie van mans (weens vroue se onderdrukking) is beskou as dit waarna vroue ook moet streef, en waarop hulle ook 'n basiese reg sou hê. Hier is gelykheid dus sterk geassosieer met eendersheid. Dit is natuurlik nie vreemd dat die eerste feministe (laat-negentiende en vroeg-twintigste eeu) hierdie weg gevolg het nie, omdat die tradisionele regverdigings van vroulike ondergeskiktheid gebaseer was op wat beskou is as vroue se inherente en natuurlike minderwaardigheid. Alle wyses waarop vroue klaarblyklik van mans verskil het (hul mindere opleiding, hul betrokkenheid by voortplanting en so aan) is ingespan om 'n saak uit te maak vir die onregverdigheid van vroue se onderdrukking deur mans.

Radikale feminisme

Teen die middel van die twintigste eeu het vroue egter in die meeste Westerse demokrasieë volle stemreg verwerf - en die klem van die feministiese beweging het begin verskuif. Hierdie klemverskuiwing het verdere stukrag verkry weens die verwoesting wat gesaai is deur die twee Wêreldoorloë. Die tweede feministiese beweging het weer die klem laat val op die maniere waarop vroue van mans verskil, maar hierdie keer (vir die eerste keer) is die maniere waarop vroue van mans verskil, as positief verstaan. Daar is byvoorbeeld geredeneer dat vroue meer vreedsaam, meer geduldig, meer versorgend, meer akkommoderend, minder aggressief, meer diplomaties, en minder selfsugtig as mans is. Weer het die denkers in twee groepe uiteengeval: sommige het geredeneer dat die positiewe aspekte van vroue natuurlik is en ander het geredeneer dat hulle aangeleer of sosiaal van oorsprong is. Hoe dit ook al sy, albei groepe het juis daardie eienskappe van vroue wat vroeër gebruik is om hulle uit die openbare en politieke sfeer te hou, begin sien as vroue se sterk punte. Byvoorbeeld, as vroue meer versorgend is as mans (om watter rede ook al), word dit ná die krisisse van die twintigste eeu gesien as juis 'n rede waarom vroue sleutelrolle behoort te vervul in die politieke en openbare sfeer. Juis die maniere waarop vroue van mans verskil, maak hulle uitsonderlik geskik vir leiers- en besluitnemingsposisies, word geredeneer. Vroueleiers sal moontlik geduldiger, meer vreedsaam, minder aggressief en meer versorgend wees - en is dit nie juis wat die wêreld nou nodig het nie? Het die era van vroulike leierskap nie dalk nou aangebreek nie? Onderliggend aan hierdie feministiese beweging is dus die kernidee dat verskil nie noodwendig minderwaardigheid hoef te beteken nie. Die verskille wat in vroulikheid opgesluit lê, kan in sekere kontekste juis waardevol wees. Die 'etiek en politiek van sorg' het binne hierdie kader tot 'n belangrike denkstroom ontwikkel, waarin gepoog word om die tradisioneel 'vroulike' eienskap van sorg tot 'n volwaardige (en bo-geslagtelike) etiese en politieke konsep en beginsel te rehabiliteer. Sommige denkers het tipies 'vroulike' eienskappe bó tipies 'manlike' eienskappe begin aanslaan en sodoende eintlik net die ou hiërargie tussen die geslagte probeer omkeer. Ander denkers het 'n soort komplementêre model bepleit; hulle het naamlik beweer dat manlike en vroulike eienskappe albei in eie reg waardevol is en mekaar moet aanvul, eerder as om mekaar te ondermyn of met mekaar mee te ding.

Postmoderne feminisme

Die derde feministiese beweging hang nou saam met wat die postmoderne era genoem word, en reageer veral op daardie denkers van die tweede beweging wat die ou geslagshiërargie eenvoudig net wou omkeer deur te beweer dat vroue eintlik beter as mans is. Waar die eerste beweging die verskille tussen vroue en mans onderspeel het en die tweede beweging die verskille vroue en mans beklemtoon het, wil die derde beweging wegkom van die basiese digotomie of tweedeling tussen manlikheid en vroulikheid. In die postmoderne of post-metafisiese era word die houdbaarheid van die mees basiese tweedelings grondiglik bevraagteken. Hierdie tweedelings of opposisies sluit byvoorbeeld die volgende in: rasioneel/emosioneel, goed/kwaad, kultuur/natuur, tydloos/veranderlik, universeel/besonders, en ook manlik/vroulik. Postmoderne denkers het aangetoon dat daar altyd 'n bepaalde hiërargie bestaan binne so 'n tweedeling - rasioneel word byvoorbeeld beskou as beter as emosioneel; manlikheid beter as vroulikheid; en so meer. Terselfdertyd is die twee terme se betekenisse egter intrinsiek van mekaar afhanklik: Wat is manlikheid as 'n mens dit nie kan verstaan as die teenoorgestelde van vroulikheid nie? Binne so 'n opposisie of digotomie is die bevoorregte betekenis van die dominerende term dus afhanklik van die minderwaardige betekenis van die ondergeskikte term. Die derde of postmoderne feministiese posisie wil dus dat mense heeltemal sal afstand doen van die tweedeling van manlikheid en vroulikheid. Hiervolgens moet mens daarvan afsien om vroulikheid en manlikheid as mekaar se teenoorgesteldes te definieer, aangesien so 'n strategie altyd sal lei tot die bevooroordeelde geringskatting van sekere kategorieë mense. Hoe moet mens dus volgens hierdie posisie dink oor geslagtelikheid as dit nie meer in terme van twee teenoorgestelde groepe gedoen kan word nie? Volgens hierdie soort feminisme moet geslagtelikheid as 'n spektrum eerder as twee teenoorgestelde pole beskou word. Alle mense bevind hulle dus iewers op 'n aaneenlopende spektrum wat wissel van manlikheid aan die een kant tot vroulikheid aan die ander. Mens kry dus manlike vroue en vroulike manne - en almal se geslagtelikheid is tot sekere mate 'afgewater' of vermeng. 'n Ander manier om hierdie idee te verwoord, is om te sê dat geslagtelike verskille nou nie meer òf onderdruk òf beklemtoon word nie, maar vermenigvuldig word. Binne hierdie paradigma begin mens aanvaar dat mense groot variasies kan vertoon binne hul geslagtelike identiteit, en dat geslagtelike identiteit ook nie presies saamval of hoef saam te val met biologiese geslag nie. Hier is dus 'n verdere ontwikkeling van 'n ou idee binne die feminisme, naamlik die onderskeid tussen "sex" en "gender". Hierdie onderskeid wil klem lê op die feit dat daar 'n verskil is tussen biologiese vroulikheid ("sex";"femaleness") en kulturele vroulikheid ("gender"; "femininity") en dieselfde ook met biologiese ("maleness") en kulturele manlikheid ("masculinity"). Iemand met die biologiese liggaam van 'n vrou kan besluit om die kulturele kodes vir 'vroulikheid' heeltemal te verontagsaam; dieselfde geld vir mans en "manlikheid". Hierdie derde feministiese paradigma is dus veral daarop gemik om aan individue die vryheid te gun om met hul geslagtelike identiteit te eksperimenteer en hul eie inhoud daaraan te gee.

Feminisme en ander bevrydingsbewegings

Uit bogenoemde blyk dat die postmoderne feministiese beweging dus ook 'n positiewe en dikwels ondersteunende posisie sal inneem ten opsigte van die stryd om die regte op vryheid en erkenning van homoseksuele en lesbiese groepe. In die algemeen skaar feministe hulle by die bevrydingstryde van die meeste onderdrukte en gemarginaliseerde groepe in die samelewing, insluitend dié van swartmense, armes, kinders, werkers en so aan. Feministe wys gewoonlik ook uit dat die meeste stryde om geregtigheid 'n "gender"- of geslagsdimensie het. Só byvoorbeeld is die onreg waaraan meisies onderwerp word anders as dié waaraan seuns onderwerp word, en gaan die patrone van armoede dikwels gepaard met 'n geslagsonderskeid. Daar word selfs al gepraat van die 'vervrouliking' van armoede. Daar word ook 'n verband aangetoon tussen die peil van vroulike opvoeding enersyds en die peile van armoede en oorbevolking andersyds. Die geslagsaspek loop dus deur feitlik alle geregtigheidsvraagstukke. Misdaad het ook 'n geslagsaspek, waarin mans verreweg die meeste geweldsmisdade pleeg en vroue oorwegend die slagoffers van geweldsmisdade is. In Suid-Afrika is veral verkragting en aanranding van vroue 'n ernstige probleem. Dié land se verkragtingsyfer is van die hoogstes ter wêreld en daar word deur sommige groepe bereken dat tot een derde van alle Suid-Afrikaanse vroue in hul leeftyd verkrag word. Verkragting is 'n geweldsmisdaad waarin die doel van die verkragter is om die vrou in haar vroulikheid aan te tas en te vernietig. Verkragting is 'n misdaad van haat en nie van begeerte nie. Sommige skrywers beweer selfs dat die omvang van verkragting van vroue in Suid-Afrika sodanig is dat mens tereg sou kon praat van 'n oorlog teen vroue in hierdie land. Daarom is die verspreiding van die Vigs-epidemie in Suid-Afrika ook 'n egte "gender"-vraagstuk, wat deur feministe as sodanig uitgewys word. Die verspreiding van Vigs gaan streng gepaard met vroue se (on)vermoë om beheer oor hul eie sekslewe uit te oefen. Op die oomblik is Vigs die heel grootste mediese bedreiging vir vroue tydens swangerskap. Behalwe dat die feminisme dus een van die invloedrykste akademiese of teoretiese bewegings van die twintigste eeu was, en 'n revolusie teweeg gebring het in hoe mense probleme teoreties benader, is dit ook 'n nuttige meganisme vir die ontleding van en begrip vir eietydse, 21ste-eeuse, en eg Suid-Afrikaanse probleme. Dat dít ingesien is deur die eerste demokratiese regering van Suid-Afrika, blyk uit die hoë profiel wat hulle aan "gender"-sake gegee het deur die instelling van byvoorbeeld die Kommissie vir Geslagsgelykheid en die Geslagsforums ("gender desks") op provinsiale vlak. Dit blyk ook uit die klem wat daar gelê word op die verteenwoordiging van vroue op alle regeringsvlakke. In laasgenoemde opsig is Suid-Afrika een van die mees progressiewe lande in die wêreld. Net die toekoms sal egter leer hoe volgehoue hierdie toewyding aan vroue en die belang van hul politieke inspraak sal wees.

Bronnelys

• Assiter, Alison (1989). Pornography, Feminism, and the Individual. London Winchester, Mass: Pluto Press. ISBN 978-0-7453-0319-2.
• DuBois, Ellen Carol (1997). Harriot Stanton Blatch and the Winning of Woman Suffrage. New Haven, Conn.: Yale University Press. ISBN 978-0-300-06562-6.
• Flexner, Eleanor (1996). Century of Struggle: The Woman's Rights Movement in the United States. The Belknap Press. ISBN 978-0-674-10653-6.
• Friedan, Betty (1997). The Feminine Mystique. New York: Norton. ISBN 978-0-393-04049-4.
• Goodman, Robin Truth (2010). Feminist Theory in Pursuit of the Public: Women and the 'Re-Privatization' of Labor. New York: Palgrave Macmillan.
• Hemmings, Clare (September 2016). "Is Gender Studies Singular? Stories of Queer/Feminist Difference and Displacement". differences: A Journal of Feminist Cultural Studies. 27 (2): 79–102. doi:10.1215/10407391-3621721.
• Hewlett, Sylvia Ann (1986). A Lesser Life: The Myth of Women's Liberation in America (First uitg.). New York: W. Morrow and Co. ISBN 0-688-04855-2.
• Holt, Douglas; Cameron, Douglas (2010). Cultural Strategy: Using Innovative Ideologies to Build Breakthrough Brands. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-958740-7.
• Lyndon, Neil (1993). No More Sex Wars: The Failures of Feminism. London: Mandarin. ISBN 0-7493-1565-2.
• Mathur, Piyush (1998). "The archigenderic territories: Mansfield park and a handful of dust". Women's Writing. 5 (1): 71–81. doi:10.1080/09699089800200034.
• McElroy, Wendy (2008). The Encyclopedia of Libertarianism. Thousand Oaks, CA: SAGE; Cato Institute. 173–76. DOI:10.4135/9781412965811.n106. ISBN 978-1-4129-6580-4. OCLC 750831024. 

• Mitchell, Brian (1998). Women in the Military: Flirting with Disaster. Washington, D.C.: Regnery Publishing. xvii, 390 p. ISBN 0-89526-376-9.
• Orleck, Annelise (2015). Rethinking American Women's Activism. New York: Routledge. ISBN 978-0-203-06991-2.
• Pollock, Griselda (September 2016). "Is feminism a trauma, a bad memory, or a virtual future?". differences: A Journal of Feminist Cultural Studies. 27 (2): 27–61. doi:10.1215/10407391-3621697.
• Pulkkinen, Tuija (September 2016). "Feelings of Injustice: The Institutionalization of Gender Studies and the Pluralization of Feminism". Differences: A Journal of Feminist Cultural Studies. 27 (2): 103–124. doi:10.1215/10407391-3621733. hdl:10138/174278.
• Richards, Janet Radcliffe (2013). The Sceptical Feminist: A Philosophical Enquiry. London: Routledge. ISBN 978-0-415-63706-0.
• Schroder, Iris; Schuler, Anja (Spring 2004). "'In Labor Alone is Happiness': Women's Work, Social Work, and Feminist Reform Endeavors in Wilhelmine Germany – A Transatlantic Perspective". Journal of Women's History. 16 (1): 127–147. doi:10.1353/jowh.2004.0036. S2CID 144519514.
• Schroder, Iris; Schuler, Anja (September 2016). "Is feminism a trauma, a bad memory, or a virtual future?". Differences: A Journal of Feminist Cultural Studies. 27 (2): 27–61. doi:10.1215/10407391-3621697.
• Scott, Linda (2020). The Double X Economy: The Epic Potential of Empowering Women. Faber and Faber. ISBN 978-0-571-35360-6.
• Stansell, Christine (2010). The Feminist Promise: 1792 to the Present. ISBN 978-0-679-64314-2.
• Steichen, Donna (1991). Ungodly Rage: The Hidden Face of Catholic Feminism. San Francisco, Calif.: Ignatius Press. ISBN 0-89870-348-4.
• Stevens, Doris (1995). O'Hare, Carol (red.). Jailed for Freedom: American Women Win the Vote. Troutdale, OR: NewSage Press. ISBN 978-0-939165-25-4.
• Tong, Rosemarie (2013). Feminist Thought: A More Comprehensive Introduction. Westview Press. ISBN 978-0-8133-4841-4.
• Wheeler, Marjorie W. (1995). One Woman, One Vote: Rediscovering the Woman Suffrage Movement. Troutdale, OR: NewSage Press. ISBN 978-0-939165-26-1.
• Laurence (November 2011). "Issue: Feminism, women's movements and women in movement". Interface: A Journal for and About Social Movements. 3 (2). ISSN 2009-2431. Posted 13 December 2011. Pdf.
• Feminist.com
• Psychology's Feminist Voices
• "Topics in Feminism", at the Stanford Encyclopedia of Philosophy

Eksterne skakels

• Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir feminisme.