Kapitalisme
Kapitalisme is 'n ekonomiese stelsel waar mense vry is om hul arbeid en ware teen die hoogste prys wat hulle daarvoor kan kry, te verkoop. Die regering meng so min moontlik met die stelsel in. Kapitalisme gee mag aan diegene wat rykdom het en diegene wat dit beheer. Privaat eiendom is 'n basiese deel van hierdie rykdom. Die belangrikste uitdagings vir die kapitalistiese stelsel gedurende die eerste helfte van die twintigste eeu was onder meer die stigting van die eerste kommunistiese staat en die wêreldwye Depressie van die vroeë 1930's.[1][2][3][4][5]
Ekonome, politieke ekonome en geskiedskrywers huldig verskillende sieninge in hul ontledings van kapitalisme en verskeie vorme word in die praktyk aanvaar. Hierby ingesluit is:
- die laissez-faire of Vrye mark-kapitalisme,
- welsyns-kapitalisme en,
- staats-kapitalisme.
Die verskillende vorme van kapitalisme word bepaal volgens die vlakke van die vrye mark, openbare eienaarskap,[6] struikelblokke vir gesonde kompetisie, en staats-goedgekeurde sosiale beleid. Die mate van mededinging in die markte, die rol van inmenging en regulering, en die omvang van staatseienaarskap is divers in die verskillende modelle van kapitalisme.[7] Die omvang waarmee die verskillende markte vry mag handel dryf, sowel as die maatreëls wat vir privaat eienaarskap neergelê word, is kwessies vir staatsbeleid. Die meeste bestaande kapitalistiese ekonomieë is gemengde ekonomieë, wat elemente van die vrye mark met staatsbetrokkenheid kombineer, en in sommige gevalle, met ekonomiese beplanning.[8]
Kapitalisme het al onder baie soorte van regerings, in verskillende tye, plekke en kulture gefloreer. Met die val van merkantilisme het gemengde kapitalistiese stelsels in die Westerse wêreld dominant geraak en is steeds aan die uitbrei.[9]
Volgens die ekonoom, Joseph Schumpeter, is kapitalisme tot dusver die suksesvolste ekonomiese stelsel omdat 'n totale bevolking daarby baat vind met die verbetering van hul lewenstandaard. Hy reken dat kapitalisme rykdom skep deur gedurig na hoër vlakke van produktiwiteit en tegnologiese gesofistikeerdheid te reik. Dié sogenaamde kreatiewe verwoesting vereis dat die "oue" eers verwoes moet word voordat die "nuwe" beheer oorneem.[10]
Woordvorming
[wysig | wysig bron]|
Ander uitdrukkings wat soms na kapitalisme verwys: |
Die term kapitalis, wat beteken om die eienaar van kapitaal te wees, het voor die uitdrukking kapitalisme al in die middel-17 de eeu posgevat. Capitale is 'n Latynse woord wat in die 12de- tot die 13de eeu gebruik is om na fondse, kuddes, handelsware, 'n hoeveelheid geld, of die rente op geld, te verwys.[20][21][22][23]
Die geskiedenis
[wysig | wysig bron]Kapitaal het al vir eeue op 'n klein skaal bestaan,[24] met handelaars wat met die uitverhuring en uitlening van goedere 'n inkomste gegenereer het; en dan was daar ook op 'n klein skaal van loonarbeid gebruik gemaak. Die eenvoudige uitruil van handelsware, en die daaropvolgende eenvoudige produksie van goedere, wat die aanvanklike grondslag vir kapitaal uit handel gelê het, het 'n baie lang geskiedenis. Volgens Karl Marx dateer die "kapitalistiese era" uit die 16de eeu toe handelskapitalisme in relatief klein stedelike werkswinkels begin is.[25] Die vroeë Islam het reeds beleid vir 'n kapitalistiese ekonomie gepromulgeer wat uiteindelik deur handelsvennote, in stede soos Venesië, na Europa migreer het.[26] Daar moes talle verskillende sosiale, tegniese, en regs-politiese toestande bymekaar gebring word voordat kapitalisme die dominante produksieproses van die geemeenskap kon word.
Vir die grootste deel van die mensdom se geskiedenis het dit nooit 'n werklikheid geword nie. Kapitaal het bestaan en kommersiële handel was 'n werklikheid, maar dit het nie na industrialisasie en grootskaalse kapitalistiese industrieë gelei nie. Dit het 'n hele rits nuwe voorwaardes vereis soos:
- doelgerigte tegnologie vir massaproduksie,
- die vermoë om onafhanklike- en privaatondernemings te besit,
- om deur produksie daarmee handel te dryf,
- 'n klas van werker wat bereid is om sy arbeidskrag vir 'n bestaansinkomste beskikbaar te stel,
- 'n wetlike raamwerk wat handel aanmoedig en,
- 'n fisiese infrastruktuur om goedere op 'n groot skaal in die mark te plaas.In baie van die Derde Wêreldlande bestaan hierdie maatreëls tot vandag toe nog nie, hoewel daar baie kapitaal en arbeid beskikbaar is. Die struikelblokke vir kapitalistiese markte is nie soseer 'n tegniese kwessie nie, maar eerder 'n sosiale, kulturele en politieke probleem.
Merkantilisme
[wysig | wysig bron]Die ekonomiese doktriene wat tussen die 16de en die 18de eeu die septer geswaai het was algemeen bekend as merkantilisme.[25][27] Dit is die tydvak van die ontdekkingsreise waar handelsreisigers op skepe die wêreld vol gevaar het, op soek na nuwe lande en handelsgeleenthede. Merkantilisme was 'n stelsel van handel dryf om geld te maak, hoewel kommoditeite toe nog grootliks met 'n nie-kapitalistiese metode geproduseer is.[28] Die meeste navorsers beskou die era van handels-kapitalisme en merkantilisme as die oorsprong van die moderne kapitalisme,[29][30] hoewel Karl Polyani geargumenteer het dat die vestiging van die veralgemeende markte, soos hy dit beskryf, as "denkbeeldige kommoditeite" soos grond, arbeid en geld, die waarmerk van kapitalisme is.[31]
Engeland het gedurende die Elizabeth-era (1558–1603) met 'n grootskaalse en intergrerende benadering tot merkantilisme begin.[32]
Europese handelaars, gerugsteun deur staatsbeheerde subsidies en monopolieë, het hul meeste geld gemaak met die koop en verkoop van goedere.
Die Britse Oos-Indiese Kompanjie en die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie het die weg gebaan vir die uitbreidings-era van handeldryf.[33][34] Hierdie ondernemings word gekenmerk deur hul koloniale en uitbreidingsmagte wat die nasiestate vir hulle gegee het.[33] Handelaars, wat onder die vorige stadium van merkantilisme geld in die Oos-Indiese maatskappye en ander kolonies belê het, het winste uit hul beleggings verwag.
Industriële kapitalisme
[wysig | wysig bron]
Die handelaars is gedurende die Industriële Revolusie merendeels deur die nyweraars as die dominante faktor in die kapitalistiese stelsel vervang.[27]
Moderne
[wysig | wysig bron]
Kapitalisme is met die uitgebreide prosesse van Globalisering regoor die wêreld uitgedra, om teen die einde van die 19de eeu die dominante globale stelsel te word. Aan die ander kant het die snelle verspreiding van kapitalisme weer gesorg dat alle ander prosesse in die ekonomie en die globalisering ook vinniger kon uitbrei.[36] In die laat 19de eeu het kapitalisme daarin geslaag om die uitdagings van die sentraal-beplande ekonomieë te oorbrug om die alomvattende wêreldstelsel te word,[13][37] met die Gemengde ekonomie as die dominante vorm in die geÏndustrialiseerde Westerse wêreld.
Met industrialisasie is die Ekonomie van skaal gebruik om die produksie van goedkoop huishoudelike toestelle toe te laat terwyl die vinnige bevolkingsaanwas 'n volhoubare mark vir die kommoditeite verseker het. Globalisering is in dié tydperk in die 19de eeu deur imperialisme gevorm.[38]
Ter opsomming
[wysig | wysig bron]Oor die algemeen kan kapitalisme as 'n ekonomiese stelsel en wyse van produksie as volg opgesom word:[39]
- Die versameling van kapitaal:[40] Produseer vir winste en versamel alles, of die oorgrote meerderheid van die produksie.[41]
- Produsering van kommoditeite: Produseer om op die mark te verruil en sodoende die maksimum ruilwaarde pleks van die verbruikerswaarde te verseker.
- Privaateienaarskap[7]
- Baie loonarbeiders.[42]
- Beleggingsgeld om wins te maak.[43]
- Die gebruik van die prysmeganismes om kompeterend te handel.[7]
Sien ook
[wysig | wysig bron]Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Zimbalist, Sherman and Brown, Andrew, Howard J. and Stuart (Oktober 1988). Comparing Economic Systems: A Political-Economic Approach. Harcourt College Pub. pp. 6–7. ISBN 978-0-15-512403-5.
Pure capitalism is defined as a system wherein all of the means of production (physical capital) are privately owned and run by the capitalist class for a profit, while most other people are workers who work for a salary or wage (and who do not own the capital or the product).
{{cite book}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link) - ↑ Rosser, Mariana V. and J Barkley Jr. (23 Julie 2003). Comparative Economics in a Transforming World Economy. MIT Press. p. 7. ISBN 978-0-262-18234-8.
In capitalist economies, land and produced means of production (the capital stock) are owned by private individuals or groups of private individuals organized as firms.
- ↑ Chris Jenks.
- ↑ Gregory and Stuart, Paul and Robert (28 Februarie 2013). The Global Economy and its Economic Systems. South-Western College Pub. p. 41. ISBN 978-1-285-05535-0.
Capitalism is characterized by private ownership of the factors of production. Decision making is decentralized and rests with the owners of the factors of production. Their decision making is coordinated by the market, which provides the necessary information. Material incentives are used to motivate participants.
- ↑ "an economic system characterized by private or corporate ownership of capital goods, by investments that are determined by private decision, and by prices, production, and the distribution of goods that are determined mainly by supply and demand, and competition within a free market"
- ↑ Gregory and Stuart, Paul and Robert (28 Februarie 2013). The Global Economy and its Economic Systems. South-Western College Pub. p. 107. ISBN 978-1-285-05535-0.
Real-world capitalist systems are mixed, some having higher shares of public ownership than others. The mix changes when privatization or nationalization occurs. Privatization is when property that had been state-owned is transferred to private owners. Nationalization occurs when privately owned property becomes publicly owned.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Macmillan Dictionary of Modern Economics, 3rd Ed., 1986, p. 54.
- ↑ Stilwell, Frank.
- ↑ LaHaye, Laura (2008). "Mercantilism". The Concise Encyclopedia of Economics. Library of Economics and Liberty [Online]: Liberty Fund.
- ↑ Gilpin, Robert (2000). The Challenge of Global Capitalism: The World Economy in the 21st Century. Princeton University: Princeton University Press. Introduction. ISBN 978-0-691-09279-9.
- ↑ Werhane, P.H. (1994). "Adam Smith and His Legacy for Modern Capitalism". The Review of Metaphysics. Philosophy Education Society, Inc. 47 (3).
- ↑ 12,0 12,1 12,2 "free enterprise."
- ↑ 13,0 13,1 13,2 Capitalism. Encyclopædia Britannica. 10 November 2014.
- ↑ Mutualist.org. "... based on voluntary cooperation, free exchange, or mutual aid."
- ↑ Barrons Dictionary of Finance and Investment Terms. 1995. p. 74
- ↑ "Market economy", Merriam-Webster Unabridged Dictionary
- ↑ "About Cato" (in Engels). Cato.org. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 November 2012. Besoek op 6 November 2008.
- ↑ "The Achievements of Nineteenth-Century Classical Liberalism" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 Julie 2009.
- ↑ The crisis of neoliberalism Geargiveer 19 April 2016 op Wayback Machine.
- ↑ Braudel p. 232
- ↑ Harper, Douglas. "cattle".
- ↑ James Augustus Henry Murray.
- ↑ Braudel p. 233
- ↑ Warburton, David, Macroeconomics from the beginning: The General Theory, Ancient Markets, and the Rate of Interest.
- ↑ 25,0 25,1 [1]
- ↑ Koehler, Benedikt.
- ↑ 27,0 27,1 Burnham, Peter (2003). Capitalism: The Concise Oxford Dictionary of Politics. Oxford University Press.
- ↑ Scott, John (2005). Industrialism: A Dictionary of Sociology. Oxford University Press.
- ↑ Burnham (2003)
- ↑ Encyclopædia Britannica (2006)
- ↑ Polanyi, Karl.
- ↑ David Onnekink; Gijs Rommelse (2011). Ideology and Foreign Policy in Early Modern Europe (1650–1750). Ashgate Publishing, Ltd. p. 257.
- ↑ 33,0 33,1 Banaji, Jairus (2007). "Islam, the Mediterranean and the rise of capitalism". Journal Historical Materialism. Brill Publishers. 15: 47–74. doi:10.1163/156920607X171591.
- ↑ Economic system:: Market systems. Encyclopædia Britannica. 2006.
- ↑ Watt steam engine Lêer: located in the lobby of into the Superior Technical School of Industrial Engineers of the UPM (Madrid)
- ↑ James, Paul; Gills, Barry (2007). Globalization and Economy, Vol. 1: Global Markets and Capitalism. London: Sage Publications.
- ↑ James Fulcher, Capitalism, A Very Short Introduction, “In one respect there can, however, be little doubt that capitalism has gone global and that is in the elimination of alternative systems.” p. 99, Oxford University Press, 2004, ISBN 978-0-19-280218-7.
- ↑ James, Paul; Gills, Barry (2007). Globalization and Economy, Vol. 1: Global Markets and Capitalism. London: Sage Publications.
- ↑ [2]
- ↑ [3]
- ↑ [4]
- ↑ http://www.ons.gov.uk/ons/rel/lmac/self-employed-workers-in-the-uk/2014/rep-self-employed-workers-in-the-uk-2014.html#tab-Self-employed-workers-in-the-UK---2014
- ↑ James Fulcher, Capitalism A Very Short Introduction, "the investment of money in order to make a profit, the essential feature of capitalism." p. 14, Oxford, 2004, ISBN 978-0-19-280218-7.
