شوشا
şuşa شوشا | |
|---|---|
شهر | |
 | |
 نیشان | |
  şuşa شوشا شوشانین موقعی آذربایجان جمهوریّتینده | |
| موختصاتلار: 39°45.5′N 46°44.9′E / 39.7583°N 46.7483°E | |
| اؤلکه | آذربایجان |
| پناه‌آباد | ۱۷۵۲ |
| ایداره | |
| • اجرا باشچیسی | بایرام صفروف |
| اراضی | |
| • توپراق | ۵٫۵ km2 (۲٫۱ sq mi) |
| لاپ اوجا یئری | ۱٬۸۰۰ m (۵٬۹۰۰ ft) |
| لاپ چوخور یئری | ۱٬۴۰۰ m (۴٬۶۰۰ ft) |
| جمعیت (2015) | |
| • جمع | ۴٬۰۶۴ |
| ساعات قورشاغی | +4 |
| وئب سایت | shusha-ih.gov.az |
شوشا (لاتین تورکجه: Şuşa) — آذربایجان جومهوریتی‌نده بیر بؤیوک شهر دیر. قاراباغ بؤلگه‌سی‌نین ان بؤیوک شهری‌دیر. شهر ۱۷۵۲-جی ايلده قاراباغ ویلایتی‌نین خانى پناه‌علی خان ساریجالى-جاوانشير طرفيندن سالینیب. ايلك چاغلاردا قوروجوسونون شرفينه پناه‌آباد آدلانديريلمیش‌دیر. ۱۹۹۲-جی ایلده ارمنیلر طرفیندن ایشغال ائدیلن شوشا شهری، ایکی ۲۰۲۰-جی ایلده، آبان آیینین ۱۸-جی گۆنۆنده (نوْوامبر آیینین ۸–جی گۆنۆ) آذربایجان سیلاحلی گۆجلری طرفیندن ایشغالدان آزاد ائدیلمیشدیر. شوشا شهری آذربایجانین مدنیّت اوجاق‌لاریندان ساییلیر و بونا گؤره‌ده آذربایجان خالقینا اؤنملی و دَیَرلی بیر شهر دیر.
تاریخ
شوشا آذربایجانین تاریخی شهرلریندن دیر. شهرین تیکیلمیش تاریخی ۱۷۵۲–جی میلادی ایلینه یئتیشیر اما شهر آذربایجانین تاریخی بؤلگه‌لریندن اوْلان داغليق قاراباغ آدلانان تاریخی بیر بؤلگه‌ده یئرلشیب و بو بؤلگه‌نین تاریخی اسکی زامان‌لارا چاتیر.
اسکی تاریخ
چاغداش تاریخ
اتیمولوژی
شوشا آدینین کؤکو حقّینده مختلف فیکرلر وار دیر. ایکینجی عصرده یاشایان قدیم روم تاریخچیسی تاسیت کورنئلی قافقاز اراضیسینده دوندار تورک طایفاسینا مخصوص، سوسو (لاتین دیلینده ش سسی یوخ دور) شهرینین اولماسی حقّینده معلومات وئرمیش دیر. خلق افسانه‌سینه گؤره بو یئرلرین هاواسی بولور کیمی صاف و شفالی اولدوغو اوچون اونو شوشا (شوشه) آدلاندیرمیشلار.
بعضی قایناق‌لارا گؤره شوشا سؤزو آذربایجاندا اسکیفلره مخصوص اولدوغو احتمال اولونور. سؤزده بیرینجی «ش» سسی سونراکی «س» سسینی اؤز مخرجینه سالمیشدیر و شوشا دئییمی آلینمیشدیر. بعضی منبعلرده شوشا شهرینین آدی تورک طایفالاری و تورک سؤزلری ایله ایضاح اولونور. بعضا شیشه (شیش قایالارلا احاطه اولدوغونا گؤره) شکلینده ده ایشله‌دیلیر. بعضی تدقیقاتچیلار شوشا سؤزونون تورک دیلینده معناسی اوج و یوکسک اولان شیش عنصری ایله ایضاح ائدیرلر. بعضی منبعلرده ایسه شوشا آدینین قدیم تورک باشچیسی «شو»نون یعنی مقدونیه‌لی ایسکندرله ووروشان شخصین، تیکدیردیگی «سو» قلعه‌سی ایله عینیلیگی، شومر (شو + ار) آدی ایله سسلشمه‌سی تدقیق اولونور.[قایناق گؤسترین]
شوشانین تاریخی محله‌لری
شوشادا ۱۷ محلّه واریدی. هر محلّه‌ده حامام، مسجید و بولاق واریدی. شوشا محلّه‌لرینین دوققوزو آشاغی محلّه، قالان سکگیز محلّه ایسه یوخاری محلّه‌لر ساییلیردی:
- یوخاری محلّه
- ساعاتلی محلّه‌سی
- کؤچرلی محلّه‌سی
- مامایی محلّه‌سی
- خوجا مرجانلی محلّه‌سی
- دمیرچیلر محلّه‌سی
- حامام قاباغی محله‌سی
- مردینلی محلّه‌سی
- تازا محلّه محلّه‌سی
- آشاغی محلّه
- سیّدلی محلّه‌سی
- جولفالار محلّه‌سی
- قویولوق محلّه‌سی
- چوخور محلّه محلّه‌سی
- دؤردلر قوردو محلّه‌سی
- حاجی یوسفلی محلّه‌سی
- دؤرد چینار محلّه‌سی
- چؤل قلعه محلّه‌سی
- قوردلار محلّه‌سی
میلّی نیشان
شوشا شهرینین میلّی نیشانی ۱۸۴۳-جو ایلین می آیینین ایگیرمی بیرینده تصدیق اولونموشدور. میلّی نیشانین ایکییه بؤلونموش قالخانواری لؤوحه‌سینین یاریدان یوخاری حصّه‌سی کاسپی ولایتینین میلّی نیشانینداکی تصویرلرین عینی دیر: بیرینجی حصّه‌ده قاپلان، ایکینجی حصّه‌ده یئردن چیخیب آلوولانان قاز دیلیملری تصویر اولنوب. میلّی نیشانین یاریدان آشاغی حصّه‌سینده‌کی یاشیل ساحه‌ده یَهَری قیزیل رنگلی آت تصویر اولونوب کی، بو دا همین اراضیده یئرلی جینس آت نوعلارینین اولماسیندان و آتچیلیغین انکشافیندان خبر وئریر.[قایناق گؤسترین]
جوغرافیا
ژئولوژی
شهرین اراضیسی داغلیقدیر. ان یوکسک زیروه‌سی بؤیوک کیرس داغی دیر (۲۷۲۵ متر). کئچل داغ آشیریمی دا رایون اراضیسینده دیر. رایوندا اساسا، یورا و تباشیر چؤکونتولری یاییلمیشدیر. مختلف نوع تیکینتی متریاللاری یاتاقلاری و معدنی سو بولاقلاری (تورش سو، شیرلان) وار. شهرین کناریندا درین داش آلتی دره‌سینین یاخینلیغیندا یئرلشن جیدیر دوزو خصوصییله مشهور دور. جیدیر دوزوندن بیر قدر آشاغیدا قیرخ پیلّه‌کان دئییلن دیک پیلّه‌لی یول داش آلتی چایینا آپاریر. ۱۹۹۲-جی ایلده شوشا شهریندن جنوبدا دنیز سویّه‌سیندن ۱۳۶۵ متر هوندورلوکده یئرلشن، اوزونلوغو ۱۱۴ متر، آهنگ داشلاری تریتون عصرینه عائد اولان «خان ماغاراسی» ائرمنیلر طرفیندن داغیدیلیب.
شهرده شوشا گورگنی (وَلَسی) و قافقاز قاش سَهلَبی و یا خاری‌بولبوله راست گلمک اولار. شوشانین رمزی ساییلان خاری‌بولبول گولو ایله باغلی چوخلو افسانه‌لر و روایتلر وار. دئییله‌نه گؤره فتحعلی شاه قاجار شوشا اوچون غریبسه‌ین آروادی، قاراباغ خانی ابراهیم خلیل خانین قیزی آغابیگیم آغا اوچون بیر باغ سالدیریر. بو باغدا قاراباغدا، شوشادا بیتن بوتون آغاجلاری، گوللری اکیرلر. هامیسی بیتیر، بیرجه خاری‌بولبولدن باشقا. خاری‌بولبول حقّینده باشقا روایتلر ده وار.
اقلیم
شوشا اراضیسینین اکثر حصّه‌سی قیشی قوراق کئچن مولاییم ایستی و سویوق اقلیم تیپلرینه عائد دیر. اورتا ایستیلیک ژانویه‌ده ۴- درجه‌دن ۱- درجه‌یه قدر، جولایدا ایسه نسبتا ۱۶-۱۹ درجه، ایللیک یاغینتینین میقداری ۷۰۰–۸۰۰ میلیمتر اولور.[۱]
اهالی
دموگرافی و اتنیک ترکیبی
۱۸۲۳-جو ایله عاید استاتیستیک معلوماتا گؤره، بو دؤورده قاراباغ خانلیغیندا یاشایان ۲۰۰۳۵ عائله‌دن ۱۵۷۲۹ تورک و ۴۳۶۶ ایسه مسیحی (آلبان منشألی) عائله‌لر تشکیل ائدیردی.[قایناق گؤسترین]
۲۰۰۰-جی ایلین یازیندا شوشادا اوچ مین نفردن آز انسان یاشاییردی. بونلارین چوخونو آذربایجاندان قاچقین دوشموش ارمنیلر تشکیل ائدیردی.[قایناق گؤسترین]
| ایل | آذربایجان تورکلری | % | ائرمنیلر | % | دیگر | % | جمیع |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۱۸۸۶[۲] | ۱۱،۵۹۵ | ۴۳/۳ | ۱۵،۱۱۸ | ۵۶/۷ | ۲۳ | ۰/۱ | ۲۶،۸۰۶ |
| ۱۸۹۷[۳] | ۱۰،۷۷۸ | ۴۱/۶ | ۱۴،۴۲۰ | ۵۵/۷ | ۶۸۳ | ۲/۶ | ۲۵،۵۸۱ |
| ۱۹۰۴ | ۱۱،۰۸۳ | ۴۳/۲ | ۱۴،۴۹۵ | ۵۶/۵ | ۲۵،۶۵۶ | ||
| ۱۹۱۶[۴] | ۱۹،۱۲۱ | ۴۳/۶ | ۲۳،۳۹۶ | ۵۳/۳ | ۱،۳۵۲ | ۳/۱ | ۴۳،۸۶۹ |
| ۱۹۲۶[۲] | ۴،۹۰۰ | ۹۶/۴ | ۹۳ | ۱/۸ | ۱۱۱ | ۲/۲ | ۵،۱۰۴ |
| ۱۹۳۹[۵] | ۳،۷۰۱ | ۶۸/۲ | ۱،۴۷۶ | ۲۷/۲ | ۲۴۷ | ۴/۵ | ۵،۴۲۴ |
| ۱۹۵۹[۶] | ۴،۴۵۳ | ۷۲/۸ | ۱،۴۲۸ | ۲۳/۳ | ۲۳۶ | ۳/۹ | ۶،۱۱۷ |
| ۱۹۷۰[۷] | ۶،۹۷۴ | ۸۰/۲ | ۱،۵۴۰ | ۱۷/۷ | ۱۷۹ | ۲/۱ | ۸،۶۹۳ |
| ۱۹۷۹[۸] | ۹،۲۱۶ | ۸۵/۵ | ۱،۴۰۹ | ۱۳/۱ | ۱۵۹ | ۱/۵ | ۱۰،۷۸۴ |
| ۱۹۸۹[۹] | ۱۴،۷۳۸ | ۹۸ | ۱۵،۰۳۹ | ||||
| ۲۰۰۵[۱۰] | ۳،۱۰۵ | ۱۰۰ | ۳،۱۰۵ | ||||
| ۲۰۰۹[۱۱] | ۳،۹۰۰ | ۱۰۰ | ۳،۹۰۰ | ||||
| ۲۰۱۵[۱۲] | ۴،۴۴۶ | ۱۰۰ | ۴،۴۴۶ |
دین
اون دوققوزونجو عصرین سونوندا شوشادا ۱۷ مسجید فعالیّت گؤستریب. شوشا شهرینده معمار کربلایی صفی‌خان قاراباغی طرفیندن إنشاء ائدیلن ایکی مسجید و ایکی مدرسه بیناسی وار. شهرین تانینمیش مسجیدلریندن آشاغی گؤوهر آغا مسجیدی، یوخاری گؤوهر آغا مسجیدی، جولفالار مسجیدی، حاجی یوسفلی مسجیدی، کؤچرلی مسجیدی، مامای مسجیدی، مردینلی مسجیدی، قویولوق مسجیدی، ساعاتلی مسجیدی، سیّدلی مسجیدی، چؤل قلعه مسجیدی، خوجا مرجانلی مسجیدی، تازا محلّه مسجیدی و دیگرلرینی قید ائتمک اولار.[قایناق گؤسترین]
انضباطی بؤلگو
شوشادا «بازارباشی» دئییلن یئردن شیطان‌بازارا قدر اوزانان اوستو اؤرتولو تیجارت مرکزی و شهرین اساس کوچه‌سی «راستا بازار» آدلانمیشدی. راستا بازارین سیرا ایله دوزولن و داشلاری بیر-بیرینه قورغوشونلا برکیدیلن سوتونلاردان، طاقلاردان عبارت اولان و قالئریانی خاطیرلادان سَکیلری باشدان-باشا اؤرتولو اولدوغوندان بوتون فصللرده قورو و تمیز قالیردی. کوچه‌نین اورتاسی ایله نقلیات واسیطه‌لری حرکت ائدیردی. اورتا عصر شرق اوسلوبوندا ذؤوقله تیکیلن بو بازار هم ده شهره خصوصی یاراشیق وئریردی.[قایناق گؤسترین]
شوشانین تیجارت مرکزینین بنزرسیز گؤرکمی اونون یولونا بیتیشیک ایری بازار مئیدانی ایله تاماملانیردی. شهرین اساس مئیدانی راستا بازار کوچه‌سی بویونجا تیکیلمیش عبادتگاه و تیجارت تعییناتلی تیکیلیلردن، بیر مرتبه‌لی توکانلاردان، ایکی مرتبه‌لی کاروانسارادان و قوشا میناره‌لی یاراشیقلی جومعه مسجیدیندن عیبارت ایدی.[قایناق گؤسترین]
اقتصادیات
ایگیرمینجی عصرین اوّللرینده شهرده ۱۴۶۴ توکان قیده آلینمیش، بونلارین دا بازارلارلا بیرلیکده ایللیک تیجارت دؤوریّه‌سی ۶ میلیون روبلا چاتمیشدی. رایونون اقتیصادیّاتیندا حیواندارلیق اساس یئر توتوردو. کند تصرّفاتینا یارارلی تورپاقلار ۲۰/۹ مین هکتاردی (۱۹۸۶). بونون ۳/۸ مین هکتاری شوم یئری، ۰/۱ مین هکتاری چوخ ایللیک بیتکیلر، ۰/۳ مین هکتاری بیچَنَکلر، ۱۶/۷ مین هکتاری اوتلاقلاردیر. سوواریلان تورپاقلار ۰/۱ مین هکتار ایدی. ۳/۴ مین هکتار اکین ساحه‌سینین ۴۱%-ـه دنلی و دنلی–پاخلالی بیتکیلر (بوغدا، آرپا، قارغیدالی)، ۶%-ـینده تره‌وَز-بوستان بیتکیلری و یئرآلما، ۵۳%-ـینده یئم بیتکیلری اکیلیر. میوه‌چیلیکله ده مشغول اولونوردو. ۵/۲ مین قارا-مال، ۱۵/۲ مین داوار واردی (۱۹۸۶). قوشچولوقلا دا مشغول اولونوردو.
قاراباغ محاربه‌سیندن اوّل شوشادا شرق موسیقی آلتلری دوزلتمه یئری، استحصالات تأسیساتی، چؤره‌ک پیشیرمه مؤسّیسه‌سی، معیشت خدمتی تأسیساتی، رایون استهلاک جمعیتی، کورورت تجارتی ایداره‌سی، باکی «رادیو قورما» استحصالات بیرلیگینین ۱ نمره‌لی استحصالاتی، قاراباغ ایپک تأسیساتینین ۳ نمره‌لی توخوجولوق بؤلومو، الکتریک شبکه‌سی، رایون مادی-تئکنیکی تجهیزات بازاسی، عابده‌لری برپا اداره‌سی، شوشا تیکینتی بیرلیگی، تصرّفاتلار آراسی تیکینتی اداره‌سی، تعمیر تیکینتی اداره‌سی، تصرّفاتلار آراسی تعمیر تیکینتی مؤسّیسه‌سی، یول استثمار اداره‌سی و سایر وار ایدی. کورورت تصرّفاتی انکشاف ائتمیشدی.
توریسم
تورش سو یایلاقلاری، سَکیلی بولاغی، عیسی بولاغی، شَمیلین بولاغی، جیدیر دوزو یئرلی جماعتین و اورایا تشریف بویوران قوناقلارین ان سئویملی یئری ایدی. تورش سو ایستیراحت و معالیجه منطقه‌سی کیمی تانینیردی. شوشادان ۴۰ کیلومتر آرالیقدا لاچین یولونون اوستونده یئرلشیر. سول طرفدن ایسه داش آلتی چایی آخیر. تورش سو شَفالی و معالیجَوی سولاری ایله مشهور ایدی.
شوشانین گزمه‌لی گؤرمه‌لی یئرلریندن بیری ده یوخاری داش آلتی ایدی. خالق آراسیندا بو ایستیراحت یئرینه «شمیلین باغی» دا دئییردیلر. بو یئرین اؤزونه مخصوص خصوصیّتی اوندان عبارت دیر کی، ایستیراحت گوشه‌سی داش آلتی چایینین اوستونده، «آغزی یاستی کاها» یئرلشن اوچ میخ داغینین دوز آلتیندا، چئشمه اطرافیندا یئرلشیر.
شوشایا تشریف بویوران توریستلرین ان سئویملی یئرلریندن بیری ده عوضسیز و سرّلی طبیعته مالک جیدیر دوزو ایدی. جیدیر دوزونون غرب طرفی بیر-بیرینین آرخاسیندا یئرلشن اوچ هوندورلوکدن عیبارت دیر. بو تپه‌لره «اوچ میخ» آدی وئریلیب. جیدیر دوزونده هر ایل می آییندا «خاری-بولبول» ماهنی فستیواللاری کئچیریلیردی.
معمارلیق
شوشا شهرینین معمارلیغینی و معمارلیق آبیده‌لرینی تدقیق ائدن ائ. آوالوف شهرین معمارلیق-پلانلاشدیرما اینکیشافینی اوچ مرحله‌یه بؤلور. بیرینجی مرحله‌ده شوشا شهرینین اساسینین قویولماسی دؤوروندن باشلاییر (۱۷۵۳-۱۷۵۴). همین دؤورده شوشا قلعه‌سی، قلعه داخیلی قصرلر و خان سارایلاری انشا ائدیلمیش، شرق بؤلومونون آشاغی حصّه‌سینین انشاسینا باشلانیلمیش و ۹ آشاغی محله فورمالاشدیریلمیشدیر. ایکینجی مرحله ابراهیم خلیل خانین حاکیمیّتی دؤورونو (۱۷۵۹-۱۸۰۶) احاطه ائدیر. بو دؤورده شرق بؤلومونون یوخاری حصّه‌سی انشا ائدیلمیش و ۸ یوخاری محله فورمالاشدیریلمیشدیر. اوچونجو مرحله قاراباغ خانلیغینین روسیه امپراطورلوغونا بیرلشدیریلمه‌سیندن سونرا (۱۸۰۵) شهرین یوغون بیر شکلده گئنیشلندیریلمه‌سی ایله علامتدار دیر. بو دؤورده شهرین غرب و یوخاری حصّه‌لری انشا ائدیلیر و همین اراضیده ۱۲ محله فورمالاشدیریلیر.
شوشانین ایشغالیندان اوّل شهرین اراضیسی قدیم آبیده‌لرله زنگین ایدی. عمومیّتله، شهرده ۵۴۹ قدیم بناء، عمومی اوزونلوغو ۱۲۰۳ متر داش دؤشنمیش کوچه‌لر، ۱۷ محله بولاغی، ۱۷ مسجید، ۶ کاروانسارا، ۳ توربه، ۲ مدرسه، ۲ قصر و قلعه دیوارلاری موجود ایدی. او جمله‌دن، ۷۲ مهم صنعت و تاریخی آبیده‌لری، دؤولت خادیملرینین و باشقا تانینمیش شخصلرین ائولری اولموشدو. بو آبیده‌لرین چوخو ایگیرمینجی عصرده یاشامیش معمار کربلایی صفی‌خان قاراباغی طرفیندن تیکیلمیش و همین دؤورون ان مشهور نقّاشی کربلایی صفرلی طرفیندن بزه‌دیلمیشدیر. ۱۹۷۷-جی ایلده شوشا تاریخی-معمارلیق قوروغونا چئوریلمیشدی. شوشا تاریخی-معمارلیق قوروغونا داخیل اولان آبیده‌لریندن خان قیزی ناتوانین ائوی، قاراباغ خان سارایی، واقیف توربه‌سی، میرزه صلاح بی زؤهراب‌بَیوفون یاشاییش ائوی، شوشا قورقانی، شوشا ماغارا دوشرگه‌سی، شوشا قلعه‌سی وه باشقالارینی قید ائتمک اولار.
مدنیّت
شوشادا اون دوققوزونجو عصرده ۹۵ شاعیر، ۲۲ موسیقیچی، ۵۸ اوخویان، ۱۲ نسخه‌چی، ۱۹ خطاط، ۱۶ نقاش، ۸ معمار، ۵ نجومچو، ۱۶ حکیم، ۴۲-یه قدر معلم و سایر صنفلر اولموشدور. شوشانین ایشغالی نتیجه‌سینده آذربایجانلیلارین تاریخی ایزلرینی سیلمک مقصدیله وانداللار آلتی یوزه یاخین تاریخی معمارلیق آبیده‌سینی، او جمله‌دن پناه‌علی خانین سارایینی، یوخاری گؤوهر آغا مسجیدینی، آشاغی گؤوهر آغا مسجیدی، خورشید بانو ناتوانین ائوینی، ملا پناه واقیفین مقبره‌سینی یئرله بیر ائتمیش، ۷ مکتب قدر اوشاق مؤسّیسه‌سینی، ۲۲ عموم تحصیل مکتبینی، مدنی-معارف، کند تصرّفاتی بیلیم مرکزلرینی، اورتا مخصوص موسیقی مکتبینی، ۸ مدنیّت ائوینی، ۳۱ کیتابخانانی، ۲ تئاتری، ۸ موزه‌نی، او جمله‌دن شوشا تاریخ موزه‌سی، آذربایجان خالچا موزه‌سینین بوتاغی و خالق تطبیقی صنعتی موزه‌سی، قاراباغ دؤولت تاریخ موزه‌سی، توریست بازاسینی، قافقازدا یالنیز اولان شرق موسیقی آلتلری دوزلتمه مرکزینی داغیتمیش، بوراداکی نادیر صنعت اینجیلرینی تالامیش و محو ائتمیشلر. شهرین تاریخی موزه‌سینین ۵ مینه دک اشیاسی، آذربایجان خالچاسی و خالق تطبیقی صنعتی دؤولت موزه‌سی شوشا بوتاغی، دؤولت قاراباغ تاریخی موزه‌سینین مسنه دک اشیاسی، پئشه‌کار آذربایجان موسیقیسینین بانیسی، بسته‌کار عزیر حاجی بَیوفون ۳۰۰-دن چوخ اشیاسی، مغنّی بولبولون ۴۰۰ دک اشیاسی، موسیقیچی و رسّام میر محسن نوّابین یوزدن چوخ اشیاسی و خاطره موزه‌لرینین فوندلاری غارت ائدیلیب.
موسیقی صحنه‌سی
فیلم صحنه‌سی
شوشادا چکیلن مشهور فیلملردن «کور اوغلو»، «گیلان قیزی»، «حاجی قارا»، «اوخویور شوکت علی‌اکبرووا» و باشقالارینی قید ائتمک اولار.
کیتابخانالار
۱۸۹۷-جی ایلین فئورییه‌سینده ایلک شهر کیتابخاناسی یارادیلمیشدیر. تملی میر محسن نواب طرفیندن قویولان ایلک کیتابخانا-قرائتخانانین چوخلو سایدا ضیالی عضولری اولموشدور. میر محسن نواب اؤزونون داش مطبعه‌سینده شوشا شاعرلرینین شعرلرینی چاپ ائتدیرمیشدیر. کیتابخانانین یارادیلماسیندا حربچی مهدی قولو خان وفا و حکیم کریم بی مئهمانداروفون بؤیوک خیدمتلری واردیر. شوروی حاکیمیّتی دؤورونده میر محسن نوابین یاراتدیغی کیتابخانانی اوغلو میریش آغا ایشلتمیشدیر. داها سونرالار شوشا شهرینده ۲ کیتابخانا فعالیّت گؤسترمیشدیر. بونلار شهر و اوشاق کیتابخاناسی اولموشدور. مدنیّت ناظیرینین امری ایله ۱۹۷۷-جی ایلین مئی آییندا کیتابخانانین فعالیّتی گئنیشلندیریله‌ره‌ک شوشا رایون مرکزلشدیریلمیش کیتابخانا سیستئمی کیمی فعالیّتینی دوام ائتدیرمیشدیر. ۱۹۹۲-جی ایل مئی آیینین ۸-ده ۲۰۰ مین نسخه‌دن آرتیق کیتابی اولان شوشا شهر مرکزی کیتابخاناسی محو ائدیلمیشدیر.
تئاترلار
تحصیل
۱۸۳۰-جو ایلده شوشادا ایلک مطبعه فعالیّته باشلادی. ۱۸۸۱-جی ایل سپتامبرین ایگیرمیسینده شوشادا آلتی صنفلی مکتبین اساسی قویولدو. حاضرلیق و اوچ اساس صنفدن عبارت تشکیل ائدیلن بو مکتبه ایلک دفعه ۱۵۹ شاگیرد قبول ائدیلدی. اونلاردان ۵۸ نفری آذربایجانلی، ۹۱ نفری ارمنی، اون نفری ایسه دیگر میلّتلرین نماینده‌لری ایدی. ۱۸۸۶-جی ایلده مکتبه ۷۵۰۰ مانات وسایط خرجلنمیشدی. شوشا رئال مکتبی دؤورونون نمونَوی معاریف اوجاغی ساییلیردی. بونا گؤره ده قافقاز معاریف ناظیرینین گؤستریچیسی ۱۸۹۰-جی ایلده «شاهزاده ضیاءالدؤوله انوشیروان میرزا قاجار»ی و آنتروپولوق «شانتر»ی بورا گتیرمیشدی.[قایناق گؤسترین]
۲۰۱۵-جی ایلده شوشا شهرینده ارمنیستان دؤولت آقرار بیلیم مرکزینین قاراباغ بوتاغینین آچیلیش مراسیمی کئچیریلیب. ۲۰۱۶-جی ایلده شوشا تکنولوژی بیلیم مرکزینین طلبه‌لری اوچون نظرده توتولان یاتاق‌خانا مجموعه‌سی إنشاء ائدیلیب دیر.[قایناق گؤسترین]
ایدمان
۲۰۱۳-جو ایلده ارمنیستانین فوتبال فئدراسیونو شوشادا استادیوم إنشاء ائدیب دیر.[قایناق گؤسترین]
نقلیّات
۱۹۲۳-جو ایلده آغدام-شوشا قارایولو عسگران و خانکندیده‌کی ارمنی ائولرین احاطه‌سینه سالیندی.[قایناق گؤسترین]
تانینمیش ساکینلر
شهرین تانینمیش ساکینلردن شاعر میرزا رحیم فنا، هیکل‌یوْنان منوّر رضایئوا، ژورنالیست هاشیم بی وزیروف، تورکیه‌نین ایلک قادین وکیلی ثریّا آغااۏغلو، فوتبال حاکیمی ائلدار عظیمزاده، بسته‌کار سلیمان علی‌عسگروف، دؤولت خادیمی ایسکندر علییوف، حکیم آزاد امیروف، تار چالان مشهدی جمیل امیروف، مهندس تیمور بی آسلانوف، شوروی بیرلیگی قهرمانی و آذربایجان داخیلی ایشلر ناظیری خلیل محمّدوف، آذربایجان میلّی قهرمانی رامیز قنبروف، مغنّی ثریّا خانیم قاجار، حربچی آزاد بی وزیروف، دراماتورق سلیمان ثانی آخوندوف و دیگرلرینی قید ائتمک اولار.[قایناق گؤسترین]
-
پناه‌علی خان، قاراباغ خانلیغینین خانی -
قاسیم بی ذاکیر، آذربایجان شاعیری -
خورشیدبانو ناتوان، آذربایجان شاعره‌سی -
میر محسن نوّاب، آذربایجان شاعیری، رسّام، خطّاط و مسیقیچیسی -
حاجی حوسی، موغام اوخویانی -
بولبول جان، آذربایجان موغام اوخویانی -
میرزا صادق (صادق‌جان)، آذربایجان تار چالانی و تاری تکمیللشدیرن صنعتکاری -
کریم بی مهمانداروف، آذربایجان حکیمی -
نجف بی وزیروف، آذربایجان یازیچیسی و دراماتورقو -
مهدی‌قولو خان وفا، آذربایجان حربچیسی -
صفرعلی بی ولی‌بیوف، آذربایجان معاریف خادیمی -
جبار قاریاغدی اوغلو، آذربایجان موغام اوخویانی -
فریدون بی کؤچرلی، آذربایجان معاریفچیسی -
سیف‌الله میرزا قووانلو قاجار، آذربایجان حربچیسی -
هاشیم بی وزیروف، آذربایجانلی پئداقوق -
احمد بی آغااوغلو، آذربایجان اجتماعی خادیمی -
عبدالرحیم حق‌وئردیئف، آذربایجان یازیچیسی -
مجید بهبودوف، آذربایجان موغام اوخویانی -
سلیمان ثانی آخوندوف، آذربایجانلی دراماتورق -
اسلام عبدالله‌ـوف، آذربایجان موغام اوخویانی -
فرهاد آغازاده، آذربایجانلی پئداقوق -
ذوالفقار حاجی‌بیوف، آذربایجانلی بسته‌کار -
احمد آغدامسکی، آذربایجان اوپئرا مغنّیسی -
یوسف بی چمن‌وزیرلی، آذربایجان دؤولت خادیمی و یازیچی -
نریمان بی نریمان بَیلی، آذربایجان دؤولت خادیمی -
جیحون حاجی‌بَیلی، آذربایجان یازیچیسی -
خلیل ابراهیم، آذربایجان ژورنالیستی
-
داداش حسنوف، آذربایجان سیاسی خادیمی -
خان شوشینسکی، آذربایجان موغام اوخویانی
قارداش شهرلر
ماجاریستان اؤلکه‌سی‌نین دیؤندیؤش شهری[۱۳]
قالری
-
۱۸۶۵-جی ایلده شوشادا آذربایجان قهوه‌خاناسی -
۱۸۶۵-جی ایلده شوشادا آذربایجانلینین ائوینده سارای -
۱۸۶۵-جی ایلده شوشا -
۱۸۶۵-جی ایلده شوشادا محرّم -
شوشا رئال مکتبینین خرابالیقلاری
قایناقلار
- آذربایجان تورکجه‌سی ویکی‌پدیاسی‌نین ایشلدنلری طرفیندن یارانمیش«Şuşa»، مقاله‌سیندن گؤتورولوبدور. ( تاریخینده یوْخلانیلیبدیر).
- ^ Şuşa rayonunun ərazisi və təbii sərvətləri, tarixi və memarlıq abidələri. shusha.az. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2019-05-17. یوْخلانیلیب۱۰ اوکتوبر ۲۰۱۷.
- ^ ۲٫۰ ۲٫۱ (روس) НАСЕЛЕНИЕ НАГОРНОГО КАРАБАxА
- ^ (روس) г. Шуша Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. Демоскоп Weekly
- ^ (روس) Caucasian Calendar (Кавказский Календарь), 1917, p. 190
- ^ (روس) ШУШИНСКИЙ РАЙОН (1939 г.)
- ^ (روس) ШУШИНСКИЙ РАЙОН (1959 г.)
- ^ (روس) ШУШИНСКИЙ РАЙОН (1970 г.)
- ^ (روس) ШУШИНСКИЙ РАЙОН (1979 г.)
- ^ (روس) Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзныx республик, иx территориальныx единиц, городскиx поселений и городскиx районов по полу
- ^ De facto and De Jure Population by Administrative Territorial Distribution and Sex Archived 2011-03-02 at the Wayback Machine. Census in NKR, 2005. THE NATIONAL STATISTICAL SERVICE OF NAGORNO-KARABAKH REPUBLIC
- ^ Statistical yearbook of NKR 2003-2009. National Statistical Service of Nagorno-Karabakh Republic. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2011-08-27. یوْخلانیلیب2020-11-19.
- ^ Sarukhanyan, Vahe (2 June 2015). "Շուշին փորձում է կրկին կրթական կենտրոն դառնալ" (in hy). Hetq. http://hetq.am/arm/news/60555/shushin-pordzum-e-krkin-krtakan-kentron-darnal.html. "...քաղաքում գրանցված է 4.446 մարդ..."
- ^ Gyöngyös city of Hungary fraternize with Azerbaijan’s occupied town of Shusha. en.apa.az. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2017-12-01. یوْخلانیلیب۱۰ اوکتوبر ۲۰۱۷.
