Комі мова

Мова комі
ко́ми кыв (komi kyv)
Ужываецца ў	Расеі
Рэгіён	Рэспубліка Комі, Пермскі край (улучаючы КПАА), Кіраўская вобл., Кольская паўвыспа, Сыбір
Колькасьць карыстальнікаў	156 099 чал. (па стане на 2010 г.)
Клясыфікацыя	Уральская сям’я  Фіна-вугорская галіна   Пермская група
Афіцыйны статус
Афіцыйная мова ў	Рэспубліцы Комі (суб’ект РФ)
Пісьмо	кірыліца, Old Permic alphabet[d] і Molodtsov alphabet[d]
Коды мовы
ISO 639-1	kv
ISO 639-2(Б)	kom
ISO 639-2(Т)	kom
ISO 639-3	kom

Мова комі (комі-зыр.: ко́ми кыв) — агульная мова народаў комі-зыранаў, комі-пярмякаў і комі-язьвінцаў. Распаўсюджаная ў Рэспубліцы Комі, Комі-Пярмяцкай аўтаномнай акрузе і Краснавішэрскім раёне (Пермскі край), у Кіраўскай вобласьці (Афанасьеўскі раён, комі-зюзьдзінская гаворка) і на ўсходзе Кольскае паўвыспы.

Мова комі зьяўляецца адной зь дзьвюх моваў пермскае галіны фіна-вугорскіх моваў (разам з удмурцкай), у сваю чаргу падзяляецца на тры галоўныя гаворкі, што маюць свае літаратурныя стандарты:

• Мова комі-зыранаў (разам зь імі комі-іжэмцаў, прыўральскіх і кольскіх комі) — комі-зыра́нская мова,
• Мова комі-пярмякаў (разам зь імі і комі-зюзьдзінцаў) — комі-пярмя́цкая мова,
• Мова комі-язьвінцаў — комі-я́зьвінская мова (мае свой літаратурны стандарт з 2003 году і некаторымі навукоўцамі разглядаецца як дыялект комі-пярмяцкае мовы).

У цяперашнія часы актыўна выцясьняецца расейскай мовай.

Асноўная характарыстыка

Фанэтыка

Для мовы комі характэрная наяўнасьць 7 галосных (у комі-язьвінскай — 10) з улікам галосных сярэдняга шэрагу ы, ӧ. Зычныя гукі поўнасьцю ідэнтычныя з удмурцкай мовай (26 гукаў).

Сынтаксіс і граматыка

У адрозьненьне ад роднаснае ўдмурцкае мовы, мае дадатковыя склоны (характэрная рыса ўсіх фіна-вугорскіх моваў — даволі вялікая колькасьць склонаў): камітатыў, фіналіс і (ня ўсюды) кампаратыў. Мае прыстаўку параўнальнае ступені мед- (медбу́р — самы лепшы), якая адсутнічае ўва ўдмурцкай мове.

Лексыка

Комі лексыка адрозьніваецца ад удмурцкае лексыкі значна меншай колькасьцю цюрскіх запазычанасьцяў, што зьявіліся ўва ўдмурцкай мове ў выніку цесных кантактаў з татарамі.

Пісьмовасьць

Узьнікненьне

Да хрышчэньня ў хрысьціянства народам комі ўжываліся рунічныя знакі (г. зв. «пасы»), якія выразаліся на паляўнічых драўляных календарох і іншых прадмэтах хатняга быту. Хрысьціянскім місіянэрам Стэфанам Пермскім (які зьяўляўся комі па паходжаньні) у другой палове XIV ст. была створаная старажытнапермская пісьмовасьць (абур, анбур), якая выйшла з ужытку ў 17-18 ст.

Зьяўленьне і разьвіцьцё кірылічнае пісьмовасьці

У 17—18 ст. пачынае зьяўляецца кірылічная комі пісьмовасьць, якая існавала ў шматлікіх варыянтах. У 1917 годзе ўтварыліся дзьве новых літаратурных нормы мовы комі: комі-зыранская ды комі-пярмяцкая літаратурныя мовы. У 1920 г. зьяўляецца г. зв. «маладцоўскі альфабэт» (атрымаў назву па аўтару альфабэту Васілю Маладцову), таксама ўжываўся і фанэматычны альфабэт. У 1930 г. зьяўляецца комі альфабэт на аснове лацінскага альфабэту, але ў 1936 г. зноў быў вернуты альфабэт паводле аўтарства Маладцова. У 1938 г. альфабэт Маладцова быў заменены на альфабэт, які выкарыстоўваецца па цяперашні час: стандартныя 33 расейскія літары з даданьнем літараў «і», «ӧ» і некаторых дыґрафаў. У комі-язьвінскім альфабэце адстунічае літара «і» і дыґраф дз, але прысутнічаюць літары «ӱ», «ө», а таксама дыґраф дч.

Альфабэт Маладцова

А а	Б б	В в	Г г	Ԁ ԁ	Ԃ ԃ	Д д	Е е
Ж ж	Ԅ ԅ	Ԇ ԇ	И и	Ј ј	К к	Л л	Ԉ ԉ
М м	Н н	Ԋ ԋ	О о	П п	Р р	С с	Ԍ ԍ
Т т	Ԏ ԏ	У у	Ф ф	Х х	Ч ч	Ш ш	Щ щ
Ы ы

Сучасны комі альфабэт

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Е е	Ё ё	Ж ж
З з	И и	І і	Й й	К к	Л л	М м	Н н
О о	Ӧ ӧ	П п	Р р	С с	Т т	У у	Ф ф
Х х	Ц ц	Ч ч	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ	Ы ы	Ь ь
Э э	Ю ю	Я я

Гісторыя

Паводле меркаваньня вядомага і славутага фінавуграведа В. Лыткіна, агульная мова комі да падзяленьня на тры гаворкі праіснавала ўсяго прыкладна 1—2 стагодзьдзі (прыкладна на мяжы першага й другога тысячагодзьдзя). Першапачаткова мова комі падзялілася на дзьве гаворкі (комі-зыранская і комі-пярмяцкая): гэта было зьвязана зь міграцыяй зыранаў на поўнач. Падзяленьне мовы комі на комі-зыранскую і комі-пярмяцкую канчаткова адбылося прыкладна ў 14—15 ст. Комі-язьвінская гаворка як самастойная лінґвістычная адзінка канчаткова склалася значна пазьней у выніку ізаляцыі ўсходняе супольнасьці комі-пярмякаў расейскімі пасяленцамі.

Структура комі мовы

• Комі мова
  • Комі-зыранская мова

Асноўны артыкул: Дыялекты комі-зыранскае мовы

• • • Пячорскі дыялект
    • Верхневычагодзкі дыялект
    • Іжэмскі дыялект
    • Вымскі дыялект
    • Удорскі дыялект
    • Ніжневычагодзкі дыялект
    • Прысыктыўкарскі дыялект
    • Луска-Лецкі дыялект
    • Сярэднесысольскі дыялект
    • Верхнесысольскі
  • Комі-пярмяцкая мова
    • Паўночныя гаворкі
    • Паўднёвыя гаворкі
  • Комі-язьвінская мова

Грамадзка-палітычнае ўжываньне мовы

Трохмоўны знак-просьба «не турбаваць» па-расейску (уверсе), па-комі-зыранску (пасярэдзіне) і па-анґельску (унізе). Гатэль у мястэчку Ўхта, Рэспубліка Комі.

Заканадаўчы статус

Паводле Канстытуцыі Рэспублікі Комі, комі-зыранская мова нароўні з расейскай зьяўляецца дзяржаўнай мовай рэспублікі (артыкул 67, глава 3).

Друкаваныя сродкі СМІ

• «Коми му» (бел. «Зямля Комі») — рэспубліканская ґазэта
• «Чужан кыв» (бел. «Родная мова») — філяляґічны часопіс
• «Войвыв кодзув» (бел. «Палярная зорка») — друкаваны орган Зьвяза пісьменьнікаў Рэспублікі Комі, выходзіць штомесяц тыражом у 1000 экзэмпляраў
• «Арт» (бел. «Лад») — ґазэта на комі-зыранскай і расейскай мове, выходзіць штоквартал тыражом прыкладна ў 1500 экзэмпляраў
• «Выль туйӧд» (бел. «Па новым шляху») — раённая ґазэта Ўдорскага раёну. Выходзіць тры разы на тыдзень тыражом прыкладна ў 1000 экзэмпляраў
• «Парма гор» (бел. «Гучаньне тайгі») — раённая ґазэта Ўсьць-Куломскага раёну. Выходзіць тры разы на тыдзень тыражом прыкладна ў 1000 экзэмпляраў

Вонкавыя спасылкі

• Электронная калекцыя выданьняў на комі-зыранскай мове (рас.)
• Калекцыя літаратуры на комі-зыранскай мове (рас.)
• Мова комі ў малюнках (бел.)
• Адшукай пары: комі-беларуская (бел.) - гульня для вывучэньня комі словаў