Prometiom

Prometiom
Neodimiom – Prometiom – Samariom
Pm Np Taolenn beriodek
Perzhioù hollek
Niver atomek	61
Rummad kimiek	Lantanidoù
Strollad	Lantanidoù
Trovezh	6
Bloc'h	f
Tolz atomek	144,913
Aozadur elektronek
[Xe] 4f5 6s2 Dasparzh an elektronoù : 2, 8, 18, 23, 8, 2
Perzhioù atomek
Niver oksidadur	+ 3 Oksidenn vazennek skañv
Tredanleiegezh	1,13 (Skeul Linus Pauling)
Gremmoù ionadur	1 : 538,581 kJ/mol 2 : 1 051,689 kJ/mol 3 : 2 151,621 kJ/mol 4 : 3 965,544 kJ/mol
Skin atomek	238 pm
Skin kenamsav	186 pm
Skin Van der Vaals	(stlenn ebet)
Perzhioù fizikel
Arvez	Kaled
Douester (≈20 °C)	7,22 g/cm3
Teuzverk	1 042 °C
Bervverk	3 000 °C
Tredanharzusted	(0,75) nΩ•m (e 20 °C)
Neuz an elfenn
? (Ur c'haled neuz ur metal dezhañ, war a greder)

Un elfenn gimiek eo ar prometiom ; Pm eo e arouez kimiek, 61 e niver atomek ha 144,913 e dolz atomek. Kevanaozet eo ar prometium, n'er c'haver ket e krestenenn an Douar, met dinoet eo bet er galaksi M31-Andromeda.

Istor

E 1879 e voe dizoloet ar samariom ₆₂Sm hag a 1885 an neodimiom ₆₀Nd ; e 1902 e verzas ar c'himiour tchek Carl Gustaf Mosander e tleje bezañ un elfenn all etre Nd hag Sm, ker bras e oa an diforc'hioù etre an div elfenn-se.
E 1914 e verzas ar fizikour saoz Henry Gwyn Jeffreys Moseley e vanke elfennoù o zolz atomek kevatal da 43 (an teknetiom, bet dizoloet e 1937), 61, 72 (an hafniom, 1923), 75 (ar reniom, 1925), 85 (an astat, 1940) ha 87 (ar frankiom, 1939).

E 1926 ez embannas klaskerien e Firenze hag en Illinois bezañ kavet an elfenn 61 ; florentium e voe an anv bet kinniget gant an Italianed hervez Florentia, anv latin Firenze, hag illinium a voe kinniget gant an Amerikaned. Didimiom a oa bet kavet gant an daou skipailh avat : n'eus nag izotop stabil d'ar prometiom nag izotop hir a-walc'h e hanter-vuhez evit ma vije bet kavet e Firenze pe en Illinois, evel a ouzer abaoe 1945.

E 1945 neuze, gant skipailh ar fizikour amerikan Jacob A. Marinsky e Clinton Laboratories (Oak Rige National Laboratory hiziv an deiz) en Oak Ridge, Tennessee, e voe kevanaozet an elfenn 61 ; dre ma oa ar skipailh o plediñ a-zevri gant enklaskoù evit al lu ne voe ket embannet an dizoloadenn kent ar bloavezh 1947.

Eus Prometheüs, an Titan a roas an tan da vab-den, e teu anv an elfenn 61.

Perzhioù

Etre re an neodimiom ha re ar samariom eo perzhioù ar prometiom.

Kimiek

Abalamour da zistabilded an elfenn n'eur ket deuet a-benn da dermeniñ holl berzhioù kimiek ar prometiom.
Un nebeud kenaozadoù zo bet kevanaozet, evel Pm(OH)₃, na c'haller ket dileizhañ en dour.
Un nebeud haloù zo bet kevanaozet ivez :

Haloù ar prometiom

Delun	Liv	Teuzverk (°C)
PmF3	Roz-mouk	1338
PmCl3	Lavand	655
PmBr3	Ruz	624

Izotopoù

N'eus izotop stabil ebet d'ar prometiom ; prometium-145 eo an izotop stabilañ, gant un hanter-vuhez a 17,7 bloavezh.

Izotopoù stabilañ ar prometiom

Izotop	% en natur	Hanter-vuhez	Digevanad
145Pm	kevanaozet	17,7 bloavezh	145Nd
146Pm	kevanaozet	5,33 bloavezh	146Nd
147Pm	louc'hoù	2,6234 vloavezh	147Sm

Arver

Prometiom-147 hepken a vez arveret war tachennoù estreget an enklaskoù, er stummoù oksidet Pm(OH)₃ pe gloridek PmCl₃.

• Dre ma vann ar prometiom skinoù β gwan e vez arveret da fardañ livuzennoù treluc'hek n'int ket skinoberiek evel ma oa ar re a veze fardet gant radiom-226 gwezhall.
• Daspugneroù munut a farder gant prometiom, dre dreiñ ar skinoù β e tredan ; abaoe 1964 e vez kenderc'het hevelep daspugneroù a bad war-dro pemp bloavezh hag a vez arveret en eurieroù hag er binvioù elektronek bihan evit ar vuhez pemdez.

Notennoù

Daveennoù

• American Chemical Society (en) Liamm oberiant 25 DU 12
• AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Gimiezh, Preder, Plomelin, 2008 ISBN 978-2-901383-69-7 Preder
• AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Fizik, Preder, Plomelin, 2006 ISBN 978-2-901383-64-2
• Annales de chimie et de physique, Gallica / Bibliothèque nationale de FranPr (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
• Atomic weights of the elements 2007 (IUPAC Technical Report) Pure an Applied Chemistry (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• Atomic Weights and Isotopic Compositions for All Elements National Institute of Standards and Technology (en) Liamm oberiant 18 HER 12
• Bureau de Recherche Géologique et Minière (BRGM) (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
• CONSIDINE Glenn D., Van Nostrand's Encyclopedia of Chemistry, Wiley-InterscienPr, 2005 ISBN 978-0-471-61525-5 (en)
• DEPOVERE Paul, La classification périodique des éléments — La merveille fondamentale de l'Univers, De Boeck, Brussels, Belgia, 2002 ISBN 978-2-8041-4107-3 (fr)
• EMSLEY John, Nature's Building Blocks — An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, 2001 ISBN 978-0-19-850341-5 (en)
• Geriadur brezhoneg An Here, Plougastell-Daoulaz, 2001 ISBN 978-2-86843-236-0
• ÉTIENNE Guy, Geriadur ar Stlenneg, Preder, 1996 ISBN 978-2-901383-14-7
• HOLDEN Norman, History of the Origin of the Chemical elements and Their Discoverers, New York, 2001 Brookhaven National Laboratory (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• Jefferson Lab (en) Liamm oberiant 22 KZU 2012
• Joint Institute for Nuclear Research (ОИЯИ e Dubna) (en) Liamm oberiant 25 DU 2012
• Les propriétés chimiques (fr) Liamm oberiant 07 GEN 13
• LIDE David R., CRC Handbook of Chemistry and Physics - 88th Edition, CRC Press,2007 ISBN 978-0-8493-0488-0 (en)
• Royal Society of Chemistry (en) Liamm oberiant 03 KZU 2012
• STWERTKA Albert, A Guide to the Elements, Oxford University Press, 1996 ISBN 978-0-19-508083-4 (en)
• Webelements (en) Liamm oberiant 26 HER 2012

Kimiezh | Elfennoù kimiek
Rolloù hervez an arouez ~ hervez an anv • Taolenn beriodek Taolennoù an izotopoù rannet ~ klok
Dmitriy Mendeleyev • Ernest Rutherford