Coğrafyay Ewropa

Cayê Ewropa Nêmkurey Zımey dero. Erdê xo 14,000,000 km2yo û nıfusê xo texminen 700 milyoni ra nezdiyo. Ewropa, miyandê qıtan de qıtayê da dıyıne tewr qıteka. Zımey û rocawanê Ewropa de koyê kıhani estê. Verocê Ewropa de zi Koyê Alpi estê. Ewropa de merdımi zımey Ewropa û miyanê Ewropa de goreyê cayê binan ra zafêr cıwiyenê. Deştê Gırdi Fransa û verocê Britanya Gırde ra sıfte beno û Almanya û Polonya ra heta Rusya şıno Ewropa de. Erdê Ewropa rocvetış de ebe Koyê Urali, Kofkas û İstanbul Asya rê cirano, veroc de Deryayo Sıpê rê cirano.

Cayê Ewropa

Cayê Ewropa ebe menay kılmi, zımey de Gronlanda û Deryayo Zımeyê Cemed rê, veroc de Deryayê Miyanêne ra Afrika rê, rocvetış de Asya rê û rocawan de Okyanuso Atlantik rê cirano.

İklımê Ewropa

İklımê Ewropa gorey menay pêro ra nermo. Zımey Ewropa gorey cayê binan ra xeylê serdo û na mıntıqa rê İklımê Serdi tesır keno. Verocê Ewropa zi zaf germo û tesırê İklımê Deryay Miyanêni dero. Miyanê Ewropa ne zaf germo ne zi zaf serdo, iklımê cı nermo. Goreyê iklımê cı, waziyetê rocvetışê Ewropay gorey cayê binan ra ferqliyo. İklımê Rocvetışê Ewropa zey iklımê Zımeyê Ewropa ema eyni zeman de vartış zaf kemiyo zey iklımê verocê Ewropa.

İklımê Zımey Ewropa

Ewropaya Zımey rê iklımo serdi tesır keno. İklımê Zımeyê Ewropa, goreyê cayê Ewropayo binan ra zafêr serdo. No mıntıqa de iklım zaf serd beno û vartışo vewri zaf beno sezonê zımıstani de. Zımıstani de Ewropaya Zımey de hewa akerd nêbeno û her roci hewrın beno. Amnan de iklım goreyê zımıstani ra nermêr beno û varıt varıno. Hewa deyi zımıstani zafêr akerd û rocın beno. Mewsımê payız û wesar de hewa goreyê mewsımê zımıstan û amnan ra hewa deha nerm beno.

İklımê Miyanê Ewropa

Ewropaya Miyanêne rê İklımo Okyanusali tesır keno. İklımê Miyanê Ewropa, goreyê zımeyê Ewropa ra deha germo, goreyê verocê Ewropa ra deha serdo. Ebe menaya kılmbiyayışi, iklımê no leteyê Ewropa nermo. Zımıstani de hewa zey iklımê Ewropaya Zımey zaf serd nêbeno , ema zey iklımê Ewropaya Verocigerm zi nêbeno, iklımê cı cıwarê 0 derece de seyr keno. İklımo Okyanusal, no leteyê Ewropa de serdbiyayışê heway rê destur nedano. Amnani de hewa germ bena na mıntıqa de. Payız û Wesar de zi hewa ne serd beno, ne zi germ beno, normal seyr keno. Na mıntıqaya Ewropa de vewr nêvarıno, vartışo varıti her mewsım zaf beno. İklımê na mıntıqaya İklımê Deryayo Siyay hema/eyniya.

İklımê Verocê Ewropa

Ewropaya Veroci rê İklımê Deryayê Miyanêni tesır keno. İklımê verocê Ewropa germo. Ena mıntıqaya Ewropa de vewr qet nêbeno. Verocê Ewropa de zımıstani de hewa serd nêbeno, tena nerm beno û varıt varıno. Her mewsım de, ena mıntıqaya Ewropa de hewa yew derecey ra kemiyêr qet nêbeno. Amnani de hewa zaf germ beno verocê Ewropa de û varıt nêbeno. Payız û Wesar de zi hewa germ beno. Ena mıntıqaya Ewropa de varıt tena sezonê zımıstani de beno. İklımê ena mıntıqaya iklımê verocê Tırkiyay hema/eyniya.

Erdê Ewropa

Koy

Erdê Ewropa zaf berz niyo û zaf koyın niyo. Tena Zımeyê Ewropa û Verocê Ewropa de tay koyi estê. Zımeyê Ewropa de Koyê İskandinawya estê. Koyê ke Zımeyê Ewopa de estê , zaf berzê û her mewsım vewr esto nê koyi de. Verocê Ewropa de Koyê Alpi estê. Koyê Alpi zi berzê ema heta koyê zımeyê Ewropa berz niyê. Koyê Alpi polo turizmi ra zaf namdarê. Koyê Alpi koyê de rezkiyo û xıdudê Koyê Alpi verocê Fransa ra sıfte beno û heta rocawanê Macarıstani şono. Mont Blanc', noxtaya de tewr berzo Koyo Alpi de. Berziya cı 4,810 metreyo. Leteyê Koyê Alpiyo ke erdê Fransa derê , inan rê Alpê Fransızi vaciyeno, leteyê cıyê ke İswiçre derê, inan rê Alpe İswıçre vaciyeno û leteyê cıyê ke Awısturya derê, inan rê Alpê Awıstırya vaciyeno. Verocê Ewropa de eyni zeman de İspanya de zi koyi estê. Miyanê İspanya û Fransa de Koyê Preney estê. İtalya de koyê Apelini estê. Rocvetışê Ewropa de, Nêmadeyê Balkani de koyi estê. Rocvetışê Ewropa de, zımeyê Romanya de Karpati estê. Zımey-Rocvetışê Ewropa de Koyê Qefqasi estê. Tewr rocvetış de zi Koyê Urali estê. Noxtayê Ewropayo tewr berzi Koyo Elbruziiyo. Berziya cı 5642 metreyo.

Roy û goli

Qıtaya Ewropa de zaf royi estê û dergiya royan pêroyi de zafê. Rocvetışê Ewropa de Royo Volga esto. Royo Volga, royo de tewr dergo Ewropa de. Dergiya cı 3690 kmyo. Zımeyê Ukrayna de Royo Dinyeperi esto û Royo Dinyeperi Rusya ra sıfte beno û Deryayo Siya de qadiyayo. Miyanê Ewropa de zi Royo Tunay esto. Royê Tuna, Awısturya de sıfte beno û Romanya ra Deryayo Siya rê şıno û inca de qadiyayo. Verocê Ewropa de , Nêmadeyê İberi de çehar royi estê û namê inan Royo Douro, Royê Taja, Royê Guadiana û Guadalquivirê. Nêmadeyê İtalya de zi tena yew ro esto. Namê xo Royo Poyo. Rocawanê Ewropa de royi zaf estê. Fransa de çehar royi estê. Namê inan Royo Caronne, Royo Rhone, Royo Loire û Royê Seireo. Almanya de zi dı roy estê. Namê inan Royê Reni û Royê Elbeyo. Zımey-Rocvetışê Ewropa de Royo Oderi û Royo Divinay estê. Zımeyê Ewropa de, İskandinawya de, İzlanda û Britanyaya Gırde de ro çıniyo. Qıtaya Ewropa, terefê goli ra zaf zengın niyo. Tena zımeyê Ewropa de û Rusya de goli zaf estê. Mıntıqaya Ewropayo binan de gol zaf çıniyo. Golê Ladoga, golo de tewr herayo Ewropa de. Gırdiya cı 18,130 km2yo û cayê cı Rusya dero. Goreyê gırdiya ra Golo Onega, golo de dıyıne gırdo û 9,900 km2 herayo û cayê cı Rusya dero. Golê Ladoga û Golê Onega ra dıme, Golê Vanerni yeno. Golê Vanerni golo de hirıne herayo Ewropa de. Golê Vanerni, 5,546 km2 herayo û cayê cı İsweç dero. Zımeyê Ewropa de goli zaf estê , tena İsweç de 96,000 goli estê ema amorê heme golan belli niyo. Veroc, Rocawan û Rocvetışê Ewropa de zaf gırd goli çıniyê. Tena tayê golê qıteki estê.

Deşti

Qıtaya Ewropa goreyê deşti ra zengıno. Qıtaya Ewropa de zaf deşti estê. Zımeyê Ewropa de Deştê Ewropaya Zımey esto. No deşt, deşto de tewr herayo Ewropa de. Deştê Ewropaya Zımey, zımeyê Fransa ra sıfte beno û heta Rusya û Sibirya şıno. No deşt, zaf mexsuldaro. verocê Ewropa zaf koyıno û terefê deştan ra zengın niyo. Tena rocawanê İspanya, Portekiz, zımeyê İtalya û Macarıstan de deşti estê ema inan zi zaf hera niyê. Adeyê Britanya, İrlanda de zi deşti estê û nê goli zaf mexsuldarê ema ê zaf hera niyê. İzlanda de deşt çıniyo.

Deryay

Hiri polo qıtaya Ewropa de deryay estê. Zımeyê Ewropa de rocawanê dewletê Norweci de Deryayê Norweci esto, zımeyê qıtaya Ewropa de Deryayê Zımeyê Cemed esto. Miyandê İskandinawya û Ewropaya Rocvetışi de Deryayo Baltıki esto, miyandê Britanyaya Gırde û Fransa de Deryayê Manşi esto. Miyanê Britanyaya Gırde û Ewropaya Zımeyi de Deryayê Zımey esto. Rocawanê Ewropa de Okyanuso Atlantiki esto. Verocê Ewropa de zi Deryayo Sıpê û Deryayo Adriyatiki estê. Veroc-Rocvetışê Ewropa de Deryayê Egey esto û polo Tırkiya ra Deryayo Marmara esto. Deryayo Marmara xıdudê qıteyê Ewropa û Asyaya. Miyanê İtalya û Sicilya Sardinya de Deryayo Tireni esto. Noxtayê qıtaya Ewropayo tewr berzi de zi, (zımeyê Rusya û Sibirya de) Deryayê Barentsi esto.

Adeyê Ewropa

Qıtaya Ewropa de zaf adey estê. Goreyê cayê Ewropayo binan ra, zımey û verocê Ewropa de adey zafêr estê. Zımey de dormeyê Deryayo Baltıki û Britanyaya Gırde de, veroc de zi dormeyê Deryayo Miyanêne, Deryayê Ege û Deryayo Adriyatiki de adey zaf estê. Adeyê Ewropa ra tayê;

Britanya (Qraliya Yewbiyayey)
İzlanda (İzlanda)
İrlanda (İrlanda û Qraliya Yewbiyaey)
Sicilya (İtalya)
Sardinya (İtalya)
Korsika (Fransa)
Girit (Yunanıstan)

Tebiet

Tebietê qıtaya Ewropa zaf herayo û zaf mıxtelif ganiyan rê wayiro. Terefê dareyan û vaşan ra Ewropa zaf zengıno û dınya de zaf zengın qıteyan ra yewo. Her cayê Ewropa de zaf dari estê. Zımeyê Ewropa de dari dergê û nê dari iklımê serdi rê adapte biyê. Ema dormeyê zımeyê Ewropa de dari ya zi vaşi çıniyê, çunkê iklımê awca zaf serdo û semedê nebatan weş niya. Xericê inca, her cayê Ewropa semedê nebatan zaf hewlo. Miyanê Ewropa de pelgê dareyan herayê. İklımê Okyanusal Miyanê Ewropa rê tesır keno. Verocê Ewropa de dari zaf derg niyê. Namê nê daran Makiyo. Menaya Maki, darê kılmo. Sebebê kılmiya dareyan İklımê Deryayê Miyanêniyo. Dari û vaşi ke qıtaya Ewropa, iklımê nerm rê adapte biyê. Mısal, darê iklımê germ ya zi darê iklımê serd û darê (vaşi û vıli zi) ıklımê binan Ewropa de nêcıwiyenê. Ewropa de turê nebatan zaf niyo. Ewropa de zaf heywani nêcıwıyenê. Çunkê merdımi erdê tebiiyê heywanan xırab kerdo. Zımeyê Ewropa de Bizonê Ewrasya erdê cıyê tebii de cıwiyenê. Verocê Ewropa de tayê mari û perrınio (theyri) endemiki cıwiyenê. Dormeyê qıtaya Ewropa de zaf cınsê masan cıwiyenê. Heywanê ke iklımê germi de cıwiyenê , zey Fil, Şêr, Hippopotam, Gergedan û binan nêcıwiyenê. Çunkê erdê Ewropa semedê nê heywanan weş niyo û serdo. Mongaya Hollanda cıhan de xeylê namdara. Ewropa de tena tayê heywanê qıteyk zey pısıng, kutik, kerg, varg, lü, mar û bini tebietê inanê tebii de cıwiyenê.

Mıntıqê Ewropa

Qıtaya Ewropa beno 5 (ponc) letey ;

Ewropay Zımey

Ewropay Zımey ( ebe İngılızki: Northern Europe ) mıntıqa zımeyê Ewropaya. Ena mıntıqa de dewletê İsweç, Norweç, Danimarka, Finlanda, Letonya, Estonya, Litwanya û İzlanda estê.

Ewropay Veroci

Ewropaya Veroci ( ebe İngılızki: Southern Europe ) mıntıqa verocê Ewropaya. Ena mıntıqa de polo rocawan ra rocvetış rê dewletê Portekiz, İspanya, İtalya û dewletê Balkani estê.

Ewropay Rocvetışi

Ewropay Rocvetışi (ebe İngılızki : Eastern Europe) mıntıqa rocvetışê Ewropaya. Ena mıntıqa de dewletê Polonya, Romanya, Belarus, Ukrayna, Moldawya û Rusya estê. Leteyê ke aidê Rusyayo û qıtaya Ewropa derê , nê erdi rê Ewropaya Rusi vaciyeno.

Ewropay Rocawani

Ewropay Rocwani (ebe İngılızki : Western Europe ) mıntıqa rocawanê Ewropaya. Ena mıntıqa de dewletê Fransa, Hollanda, Belçika, Luksemburg, Almanya, Britanyaya Gırde û İrlanda estê. Na mıntıqa de dewletê Hollanda, Belçika û Luksemburg rê Benelux vaciyeno.

Ewropa Miyanêne

Ewropa Miyanêne (ebe İngılızki: Central Europe) mıntıqa miyanê Ewropaya. Ena mıntıqa de dewletê Awıstırya, Macarıstan, Slowakya, Cumhuriyetê Çeki û Slowenya estê.