Kronologio
La kronologio (de la latina Chronologia siavice derivita de la greka χρόνος, chrónos, "tempo", kaj λόγος, lógos, diskurso), en ĝia plej ĝenerala senco, estas sistemo de organizado kaj klasifiko de eventoj surbaze de ilia sinsekvo en la tempo, laŭ regula subsekcio de ĝi. Dum jarmiloj, la Homo sapiens uzis kronologiojn, origene ne por historiografiaj celoj, sed por juraj kaj administraj celoj: la konservado de juraj aktoj kaj administraj dokumentoj, kun iliaj efikoj sur la nuno, ĉiam implikis la provon meti ilin kronologie.
Kronologio nomiĝas "absoluta", kiam ĝi baziĝas sur certa datado ligita al preciza kaj konata evento (nomata "nula momento"), aŭ "relativa", kiam ĝi identigas rilatojn kaj samtempecon inter eventoj, pri kiuj tamen ĝi ne estas ekzakte konata la daton. De kelkaj antikvaj civilizoj ni havas sinsekvajn listojn de nomoj de reĝoj aŭ gravaj oficialuloj, sed ni ne povas ligi ilin ĝuste kun preciza dato; ĉi-kaze ni povas rekonstrui ĝeneralan relativan kronologion de tiu periodo se ni kapablas kunligi similajn listojn de malsamaj civilizacioj, ekzemple per malkovro de dokumentoj kiel la subskribo de traktato inter du reĝoj (kio tiel montras sian samtempecon), eĉ se ni ne povas ĝuste dati la eventon. iuj antikvaj civilizacioj, kiel arkaika Grekio, iuj gravaj postenoj estis asignitaj ĉiujare kaj la jaro prenis en la nomon de la elektito (la tiel nomata funkciulo eponimo) kaj listoj de eponimoj estis kompilitaj.
La malfacilaĵoj por produkti absolutan kronologion de la eventoj de antikva historio el la dokumentoj kun kronologia enhavo de la pasinteco ankaŭ devenas de la malsama signifo, kiun ili havis en antikvaj civilizacioj, povante kelkfoje helpi legitimi nove elektitan reĝon (listigante siajn reĝajn prapatrojn), aŭ sekvi la tendenco de iuj sociaj aŭ meteologiaj fenomenoj, aŭ doni ekzemplojn por morala leciono (en ĉiuj ĉi kazoj ne estis necese registri la absolutan lokon en la tempo de eventoj sed pli efike estis pludoni ilian relativan sinsekvon); en la "okcidenta" mondo nur kun la greka civilizo iom post iom komencas aserti metodon de studo kaj registrado de historio kun modernaj kriterioj, tio estas rekonstruado kiel eble plej ekzakta kaj dokumentita de la pasintaj eventoj. La apero de ĉi tiu nova scienco estas antaŭdirita, inter la fino de 6-a kaj la komenco de 5-a jarcento a.K. per la geo-etnografiaj aŭ genealogiaj esploroj de la unuaj logografoj (la plej fama estis Hekateo de Mileto), sed greka historiografio atingis la plenan dignon de konscia pripensado pri la eventoj de la greka popolo per la verko de Herodoto de Halikarnaso (5-a jarcento antaŭ Kristo), jam antikve konsiderata la vera patro de la historio .
Alia problemo ne pretervidebla estas la malsama maniero dividi tempon en diversaj civilizacioj. La kalendaroj de antikvaj civilizoj baziĝis sur lunaj cikloj (utila por la organizado de agrikultura laboro); nur la egiptoj, en la orienta hemisfero, sekvis suna kalendaro el kiu julia adoptita de la tiama Romanoj je la tempo de Julio Cezaro kaj de kiu tiam devenas la gregoria kalendaro en 1582. Kvankam la gregoria kalendaro estas nuntempe la plej disvastigita en aliaj mondopartoj, malsamaj kalendaroj ankoraŭ estas sekvataj, kvankam plejparte de la suna tipo.
La fundamentoj de la nuna kronologio
[redakti | redakti fonton]
Nuntempe historiaj datoj kutime rilatas al la absoluta kronologio de kristanismo. La kristana kronologio bazita, de la jaro 1582, sur la gregoria kalendaro, estas tial hodiaŭ la plej disvastigita datiga sistemo sur la Tero. Ĉi tiu sistemo identigas la nulan momenton de la kronologio (nomata kalendara epoko), tio estas la komenca dato en la kalkulo de niaj jaroj (do la tago - monato - jaro 01-01-01 je 00:00) , kun la komenco de la jaro tuj post la tradicia dato de la naskiĝo de Kristo. Estas pli bone specifi tradician daton ĉar plej multaj modernaj historiistoj kredas, ke la vera dato de naskiĝo de Jesuo estus metenda kelkajn jarojn (tri ĝis sep) antaŭ la tradicia dato .
Roma epoko
[redakti | redakti fonton]
En la roma antikveco, dum la monarkia kaj respublikana fazo, luna kalendaro estis uzata (atribuita al Numa Pompilius) multe pli mallonga ol la suna jaro kaj tial estis ofte necese aldoni monaton por ĝisdatigi la monatojn al la pasado de la sezonoj, ĉi tiu tasko estis konfidita al la pastra kasto. Ĉi tio ĝis la reformo de la romia kalendaro farita de Julio Cezaro (la julia kalendaro).
En tiuj tempoj, la jaroj estis kalkulitaj uzante la liston de nomoj de la konsuloj (postenoj de jara daŭro), kiuj do estis eponimaj funkciuloj, kaj nur poste la jaroj komencis esti kalkulitaj ekde la supozata jaro de la fondo de la urbo Romo: ab Urbe condita (mallongigita al aUc aŭ AUC). Ĉi tio okazis ne antaŭ la jaro 400 danke al la ibera historiisto Paolo Orosio. Dionisio konis la kronologion ab Urbe condita, sed ĝuste en la tempo de papo Bonifaco la 4a (pli-malpli en la jaro 600) komenciĝis la ligo inter ĉi tiuj du gravaj dataj sistemoj (AD 1 = AUC 754).
Kristana epoko
[redakti | redakti fonton]Vidu ankaŭ
[redakti | redakti fonton]Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]- Ligilaro pri historia kronologio germane
- Resumo de kelkaj arkeologiaj kronologisistemoj Arkivigite je 2010-03-13 per la retarkivo Wayback Machine germane
