Leictreachas
Is éard is leictreachas nó aibhléis ann ná sraith d'fheiniméin fhisiceacha a bhaineann le láithreacht agus gluaisne ábhair a bhfuil an t-airí fisiceach ar a dtugtar lucht leictreach aige. Sna laethanta tosaigh, measadh nach raibh leictreachas bainteach le maighnéadas. Níos déanaí, léirigh go leor torthaí turgnamhacha agus forbairt cothromóidí Maxwell go n-éiríonn leictreachas agus maighnéadas ón bhfeiniméan amháin: leictreamaighnéadas. Baineann feiniméin éagsúla le leictreachas, lena n-áirítear tintreach, leictreachas statach, téamh leictreach, díluchtú leictreach agus go leor eile.
I láthair luchta leictrigh, ar féidir leis a bheith dearfach nó diúltach, gintear réimse leictreach.
Tugtar sruth leictreach ar ghluaiseacht na luchtanna leictreacha agus táirgtear réimse maighnéadach.
Nuair a chuirtear lucht in áit a bhfuil réimse leictreach neamh-náid aige, gníomhóidh fórsa air. Tá méid an fhórsa seo tugtha ag dlí Coulomb. Dá bhrí sin, dá mbeadh an lucht sin le bogadh, bheadh an réimse leictreach ag déanamh oibre ar an lucht leictreach. Dá bhrí sin is féidir linn labhairt faoi phoitéinseal leictreachchumas leictreach ag pointe áirithe sa spás, atá comhionann leis an obair a dhéanann gníomhaire seachtrach chun aonad luchta dhearfaigh a iompar ó phointe tagartha a roghnaítear go treallach go dtí an pointe sin gan aon luasghéarú agus go ndéantar é a thomhas de ghnáth i voltanna .
Tá leictreachas i gcroílár cuid mhór teicneolaíochtaí nua-aimseartha, á n-úsáid le haghaidh:
- cumhacht leictreach ina n-úsáidtear sruth leictreach chun trealamh a fhuinnmhiú;
- leictreonaic a dhéileálann le ciorcaid leictreacha a bhfuil comhpháirteanna leictreacha gníomhacha i gceist iontu amhail feadáin theirmianacha i bhfolús, trasraitheoirí, dé-óideanna agus ciorcaid iomlánaithe, agus teicneolaíochtaí idirnasctha éighníomhacha gaolmhara.
Rinneadh staidéar ar fheiniméin leictreacha ón chianaois ar aghaidh, ach d'fhan an dul chun cinn i dtuiscint theoiriciúil an-mhall go dtí an seachtú haois déag agus an ochtú haois déag. Fiú ansin, is beag cur i bhfeidhm praiticiúil ar leictreachas a tharla, agus ní go dtí deireadh an naoú haois déag a bhí innealtóirí leictreacha in ann é a úsáid san earnáíl tionsclaíoch agus cónaithe. D'athraigh an leathnú tapa sa teicneolaíocht leictreach ag an am seo tionscal agus an tsochaí, mar fhórsa tiomána don Dara Réabhlóid Thionsclaíoch. Léiríonn hilúsáideach solúbthacht neamhghnách an Leictreachais gur féidir leas a bhaint as, beagnach gan teorainn, lena n-áirítear iompar, téamh, soilsiú, cumarsáid, agus ríomhaireacht. Is í an chumhacht leictreach anois cnámh droma na sochaí tionsclaíocha nua-aimseartha.
Stair
[cuir in eagar | athraigh foinse]I bhfad sula raibh aon eolas ar leictreachas ann, bhí daoine ar an eolas faoi turraingí ó éisc leictreacha. Rinne téacsanna na Sean-Éigipte ó 2750 RCh tagairt do na héisc seo mar “Toirneoir na Níle”, agus chuir siad síos orthu mar “chosantóirí” gach iasc eile. Míle bliain níos déanaí, thuairiscigh na Gréagaigh, na Rómhánaigh agus na hArabaigh arís fúthu. Dhearbhaigh roinnt scríbhneoirí ársa, a leithéid agus Plinias Mór agus Scribonius Largus, go raibh éifeacht mhaolaitheach ag luchtanna leictreacha arna seachadadh ag roic nimhe agus cait leictreacha, agus bhí a fhios acu go bhféadfadh na turraingí sin taisteal feadh rudaí seoltacha. Ordaíodh ar othair a bhí ag fulaingt ó ghalair mar gúta nó tinneas cinn lámh a leagan ar éisc leictreacha sa tsúil go réiteodh an lucht cumhachtach iad. D'fhéadfadh sé gurb iad na hArabaigh a bhfuair amach céannacht tintrí agus leictreachais, ar dtús báire, agus thugadar an focal Araibise ra'ad (رعد) le haghaidh tintrí, roimh an 15ú haois, ar an roc nimhe (Torpediniformes).
Úsáidtear an téarma leictreachas le cur síos ar rudaí ar nós:
- Poitéinseal leictreach - an cumas atá ag réimse leictreach obair a dhéanamh, de ghnáth tomhaiste i voltanna.
- Sruth leictreach - an bogadh a dhéanann cáithnín leictreach luchtaithe, tomhaiste in aimpéar.
- Réimse leictreach - an iarmhairt a dhéanann lucht leictreach a chuireann fórsa i bhfeidhm ar rudaí luchtaithe in aice leis.
- Fuinneamh agus cumhacht leictreach - an fuinneamh a sholáthraíonn sruth leictreach, agus an ráta ina n-athraítear fuinneamh leictreach go dtí foinse eile fuinnimh, mar shampla solas nó teas.
- Lucht leictreach - baineann an téarma seo le airí fo-adamhach, a chinneann a idirghníomhuithe leictreamaighnéadacha. Téann réimse leictreach i gcionn ar rudaí leictreacha luchtaithe.
Leictreachas statach
[cuir in eagar | athraigh foinse]Nuair a dhéantar dhá ábhar éagsúla a chuimilt dá chéile bogann leictreoin ó ábhar amháin go dtí an t-ábhar eile. Bailítear lucht leictreach ar a dtugtar leictreachas statach.
Ciorcad Leictreach
[cuir in eagar | athraigh foinse]
 | Is síol é an t-alt seo. Cuir leis, chun cuidiú leis an Vicipéid. Má tá alt níos forbartha le fáil i dteanga eile, is féidir leat aistriúchán Gaeilge a dhéanamh. |