Reloxo de sol

Reloxo gravado na igrexa de S. Bieito de Fefiñáns, Cambados.

Reloxo no pazo da Braña, Cerdedo-Cotobade.

Un reloxo de sol é un dispositivo que permite medir o paso do tempo a partir do movemento aparente do Sol. Expresa a posición diúrna do Sol a través da sombra guindada por un gnomon ou estilo sobre unha superficie escalada.

Etimoloxía

O termo reloxo provén do latín horologium, relogium (de onde reloxo en galego), que provén á súa vez dos nomes do deus solar exipcio Horus (o sol dende o amencer ao mediodía) e Ra (o sol dende o mediodía ao solpor), significa a lóxica ou razón do sol, polo que as divisións da escala da sombra son por necesidade as horas (medíase a viaxe da barca solar de día e de noite). Os exipcios déronlle nomes de deusas ás 24 horas. Dende a conquista por Alexandre o Grande, prodúcese unha mestura entre a cultura exipcia e a grecorromana na materia.

O feito era que ao mediodía solar -o sol tópase na vertical do lugar- tense que cambiar a orientación da escala horaria solar nos reloxos horizontais primitivos de sombra, nos obeliscos a sombra pasa do lado oeste ao leste. Por iso falar de reloxo de sol pódese considerar redundante pois de certo o reloxo de sol é o reloxo por excelencia.

Os reloxos de sombra horizontais exipcios (nos que se mide a lonxitude da sombra para calcular a hora) máis coñecidos son os que se atopan descritos no cenotafio de Seti I (viviu do 1294 ao 1279 a. C.), en Abidos, e no Papiro de Tanis . Tamén se conservan varios exemplares físicos no Museo exipcio de Berlín, dos cales o máis coñecido é o que ten o número de inventario 19744, trátase dun reloxo de sombra datado na época de Thutmose III (1501-1447 a.C.) polo exiptólogo Ludwig Borchardt, no ano 1910.

O chamado Horologium Augusti foi o maior reloxo de sol do mundo antigo. Situado en Roma, foi mandado construír por Augusto no ano 10 a.C. O arquitecto encargado do deseño e da obra foi Facundus Novius.

Características

Proxección do reloxo de sol vertical.

Segundo a disposición do gnomon e da forma da escala pódense medir diferentes tipos de tempo, dos cales o máis habitual é o tempo solar aparente. A disciplina que se encarga de elaborar teorías e reunir coñecemento sobre os reloxos de sol denomínase gnomónica.

Na súa configuración clásica xa era coñecido na astronomía exipcia e na mesopotámica. É un reloxo parcial, pois só funciona con luz solar e polo tanto era necesario complementar o seu uso con outros reloxos, en particular, con reloxos estelares (planisferios e astrolabios), e de auga (clépsidras).^{[Cómpre referencia]}

O cómputo do tempo mediante reloxos, hoxe tan aparentemente afastado da astronomía, era e segue a ser un instrumento básico da mesma. De feito, os reloxos son simuladores da rotación terrestre, isto é que dividen unha rotación (que comunmente chamamos día) en vinte e catro horas; o concepto de tempo ten evolucionado dende esta apreciación primaria ata os modernos reloxos atómicos, mais o que se fai decote é reaxustar o computo do ano mantendo a convención das vinte e catro horas. Na actualidade son computadores do espazo-tempo.^{[Cómpre referencia]}

Facer un reloxo de sol

Existen numerosos programas de ordenador para o deseño de reloxos de sol, tanto de pagamento como gratuítos que permiten a elaboración de reloxos de sol de cuadrante polar na súa versión gratuíta e outros modelos de reloxos de sol e astrolabios na súa versión comercial.

Galería de imaxes

• 
  Reloxo do sol na igrexa de Santa María de Aguasantas.
• 
  Moderno reloxo de sol en Liexa, Bélxica.
• 
  Reloxo de sol na igrexa de San Mateo de Oliveira.
• 
  Reloxo de sol vertical oriental que mostra as horas da mañá. Claustro do Mosteiro de San Salvador de Celanova.
• 
  Reloxo de sol Antropomorfo en Melón, nunha casa a carón da casa consistorial.
• 
  Reloxo de sol declinante a levante na igrexa de San Xosé de Ares.
• 
  Reloxo de sol ecuatorial no Porto de Vigo.
• 
  Reloxo de sol triplo de 1731 no Santiaguiño do Monte.
• 
  Reloxo de sol polar no Centro Social de Donramiro.

Véxase tamén

Bibliografía

• Gil Chica, Javier. Fundamentos de gnomótica (en castelán).
• del Buey Pérez, Jacinto. Cómo se hace un reloj de sol, en formato viñetas (en castelán).
• Basanta Campos, José Luis. Relojes de piedra en Galicia, Fundación Barrié, 1986 (en castelán).
• Van Linthoudt, Jozef (1997). Bueu. Os seus canteiros e os seus reloxos de sol (PDF). Bueu. Consultado o 10 de xuño de 2024. (en galego), (en castelán) e (en francés).
• Basanta Campos, José Luis (2003). Relojes de piedra en Galicia. A Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza. ISBN 84-95892-16-2.  (en castelán).
• Cañones Aguilar, Antonio J.; Yáñez Rodríguez, José M. (2019). Relojes de Sol en el patrimonio construído. Civil, religioso, militar y etnográfico. A Coruña: Deputación da Coruña. ISBN 978-84-9812-355-5.  (en castelán).

Outros artigos

• Tempo.
• Reloxo.

Ligazóns externas

• Carpe diemArquivado 29 de xuño de 2020 en Wayback Machine. (en castelán).
• Societat Catalana de Gnomònica (en catalán).
• Blog sobre reloxos de sol de Galicia, por Ana Chas, con mapa de localizacións (en galego) (en castelán)