Milito di Pacifiko
| Milito di Pacifiko | |||
| |||
| Batalio di Tarapacá. | |||
| Dato: | de la 5ma di aprilo 1879 til la 20ma di oktobro 1883 (paco Chili-Peru). Bolivia e Chili signatis paco-pakto erste ye la 20ma di oktobro 1884. | ||
| Loko: | Teritorii di Bolivia e Peru, e sur Oceano Pacifiko. | ||
| Rezulto: | Vinko Chiliana. Bolivia e Peru perdis teritorii. Bolivia divenis lando senlitora. | ||
 Bolivia Peru
|
↔ |  Chili
| |
| Prezidanti di Bolivia: Hilarión Daza Pedro J. Domingo Narciso Campero Prezidanti di Peru:Mariano Ignacio Prado Nicolás de Piérola Francisco García Calderón Lizardo Montero Flores Miguel Iglesias Pino |
↔ | Aníbal Pinto Garmendia Domingo Santa María | |
| 1879: 1 687 soldati Boliviana 5 557 soldati Peruana 4 kurasonavi 7 ligna bateli 2 torpedobateli 18880: 25 mil til 35 mil soldati 3 kurasonavi 7 ligna bateli 2 torpedobateli |
↔ | 1879 2 440 soldati 2 kurasonavi 9 ligna bateli 4 torpedobateli 1880: 27 mil soldati 8 mil soldati (okupo-trupi) 6 mil soldati (kontinentala trupi) 3 kurasonavi 8 ligna bateli 10 torpedobateli | |
| 25 mil mortinti e vunditi cirkume 9 mil kaptiti |
↔ | 2781 til 2825 mortinti 7193 til 7347 vunditi | |
La Milito di Pacifiko (Hispane: Guerra del Pacífico) eventis de 1879 til 1883 ed opozis Chili kontre Bolivia e Peru, pri la kontrolo di regioni di extraktado di guano e salpetro. Eventis navala batalii che l'Oceano Pacifiko, ma anke landala batalii che dezerto Atakama e che l'Andi. La milito finis per vinkeso di Peru e Bolivia, qui perdis teritorii, inkluzite omna Boliviana litoro, por Chili.
En 1878, Bolivia impozis nova imposto a Chiliana kompanio kompanio de Salitres y Ferrocarril de Antofagasta - CSFA -, malgre ke ol afirmis en 1874, dum signato di pakto pri la frontieri inter la du landi, ke ne impozus imposti a Chiliana kompanii dum 25 yari. Chili protestis e demandis ke la disputo arbitresus. Tamen, lora Boliviana prezidanto Hilarión Daza judikis la questiono kom interna e regulizita segun Boliviana legaro. Chili insistis ed avertis ke ne aceptus frontierala pakto signatita inter la du landi en 1874 se se l'imposto ne revokesis. Altralatere, Daza decidis revokar la lincenco di la kompanio Chilina, embargis lua aktivi e vendis li per aucionovendo. Ye la 14ma di februaro 1879, dio dil aucionovendo, Chiliana trupi okupis Boliviana urbo Antofagasta, e pouca dii pose avancis til paralelo 23°S. La zono inter fluvio Loa e la paralelo 23°S restis sub suvereneso Boliviana.
Peru, qua signatabis sekreta kontrato pri defenso kun Bolivia, preparis lua militistala trupi e samatempe sendis diplomaco por negociar kun Chili. Pro l'avanco di Chiliana trupi sur teritorio disputita, Bolivia deklaris milito kontre chili ye la 1ma di marto 1879. Pro ke Peru refuzis restar neutra, Chili deklaris milito kontre amba landi ye la 5ma di aprilo 1879. Ye la 6ma di aprilo, Peru deklaris casus foederis, to esas, l'efiko di la sekreta federo kun Bolivia.
Malgre ke la dek-cent-imposto e la pakto di 1873 mencionesas kom la motivi dil konflikto, fakte la kauzi di la milito esis profunda e komplexa. Historiisti mencionas la neklareso di la frontieri koloniala, l'interesi pri komerco di salpetro e la tensi pro l'ekonomiala e politikala diferi inter la progreso di Chili e la nestabileso politikala ed ekonomiala di Bolivia e Peru.
La teritorii disputita e vicina arei jacas sur Atakama, lor posibla acesar per maro. Dum l'unesma sis monati, Chili obtenis marala prepondero, fundamentala por konquestar la rivala zoni dil dezerto. Kampanio di Chiliana trupi konquestis Peruana provinco Tarapacá ante finir 1879, e dum la komenco di 1880, Tacna ed Arica konquestesis, e Bolivia abandonis la milito. Pose, en januaro 1881, pos vinkir la batalio di San Juan y Chorrillos e la batalio di Miraflores kontre Peruani, Chiliani okupis Lima. Pos ca kampanii, la milito inter Chili e Peru duris dum plusa du yari, e Chiliani konfrontis la restajo di Peruan armeo, e gerileri* til 1883, kande signatesis tale nomizita "kontrato di Ancón". Segun ca kontrato, Peru cedis definitive departamento Tarapacá, e Chili okupesis tempale Arica e Tacna.
Ye la sequanta yaro, Bolivia e Chili signatis paco-pakto, qua finis la milito inter amba landi. Pro sua tacemeso dum la signato dil pakto, Bolivia aceptis Chilian anexo di teritorii sur paraleli 23°S-24°S. Bolivia aceptis milististal okupo Chiliana en la zono inter fluvio Loa e paralelo 23°S, tamen la suvereneso di la zono restis disputita, til ke ol decidesis favorebla a Chili per la pakto di 1904 inter la du landi. En 1929, signatesis kontrato en Lima, segun quo Tacna retrocedesis a Peru ed Arica cedesis a Chili.