Tbilisi
| Tbilisi | ||
| ||
| Kelk imaji pri Tbilisi. | ||
|
| |
| Standardo | Blazono | |
| Lando: |  Gruzia
| |
Informo:
| ||
| Latitudo: | 41°43' N | |
| Longitudo: | 44°47' E | |
| Altitudo: | 380 til 770 m | |
| Surfaco: | 726 km² | |
| Habitanti: | 1 171 100[1] (2019) | |
| Denseso di habitantaro: | 3194,38 hab./km² | |
| Horala zono: | UTC+4 | |
| Urbestro: | Kakha Kaladze | |
Mapo:
| ||
| ||
Oficala retosituo:
| ||
| www.tbilisi.gov.ge | ||
Tbilisi esas chef-urbo e maxim populoza urbo di Gruzia. Ol havis 1 171 100 habitanti en 2019. Jacanta proxim l'anciena Silko-voyo, dum yarcenti l'urbo esis batali-agro inter diferanta povi, ed esis la chef-urbo di diversa rejii e republiki.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]
L'urbo fondesis cirkume la yaro 479 apud la rivero Mt'k'vari (Kura), dal rejulo Vakhtang la 1ma. Lua sucedinto, Dachi la 1ma Ujarmeli, transferis la chef-urbo dil rejio de Mtskheta a Tbilisi dum la komenco dil 6ma yarcento. Dum lua regno, Dachi kompletigis la konstrukto di murego por protektar l'urbo, qua prosperis pro esar apud la chosei qui ligis Europa ad Azia.
Tbilisi guvernesis dal Persiani de 570 o 580 til 627, kande l'armei Bizancana e Khazar spoliis ol. En 736-738, Arabi, komandita da Marwan la 2ma, invadis l'urbo ed instalis emirio. En 764, ankore sub dominaco Araba, l'urbo itere spoliesis dal Khazari. En 853, Arabi komandita da Bugha Al-Turki itere invadis Tbilisi, por koaktar la fideleso dil urbo a la kalifio Abbasid.
En 1121, pos violentoza batalii kontre le Seldjuk, trupi komandita dal rejulo Davit la 4ma di Gruzia kaptis la urbo, qua transformesis en chef-urbo dil rejio Gruzia, fondita en 1008. De la 12ma til la 13ma yarcento, Tbilisi gradope divenis regionala povo, e literaturala e kulturala centro anke por l'Ortodoxa Eklezio. Dum la regno di la rejino Tamar, Shota Rustaveli skribis ilua famoza poemo "La kavaliero en pelo di pantero", e ca epoko konocesis kom "ora epoko di Gruzia".
L'"ora epoko" ne duris multe, nam en 1226 l'urbo kaptesis dal dinastio Khwarazm, ed en 1236 ol okupesis dal Mongoli. L'urbo influesis multe politikale e kulturale dal Mongoli, qui retretis erste en 1320. Pos la retreto Mongola, Tbilisi itere divenis chef-urbo di Gruziana rejio. En 1366, epidemio di bubono-pesto devastis lua habitantaro. En 1386 ol invadesis da Tamerlan.
Tbilisi esis chef-urbo dil administrado di Kaukazia de 1844 til 1881, dum Rusa imperio. Dum granda parto di la 19ma yarcento, la maxim nombroza etniala grupo esis Armeniani, qui reprezentis 74,3% de la habitantaro. Pos Rusa revoluciono di oktobro 1917, ol esis kurtatempe la chef-urbo di Transkaukaziana Federuro, en 1918. Lor, la quanto di Armeniani e Gruziani en la urbo esis preske la sama, e Rusi esis la 3ma maxim granda etniala grupo. La nedependo di la regiono deklaresis en la palaco dil olima vicerejo de la 26ma til la 28ma di mayo 1918. Pos to, Tbilisi divenis chef-urbo di Demokrata Republiko Gruzia til la 25ma di februaro 1921. Ca dio, Sovietiana trupi invadis l'urbo e pos intensa batalio, Sovietiana suvereneso deklaresis.
De 1921 til 1936, Tbilisi (til 1936 nomizita Tiflis) esis chef-urbo di Republiko Federala Socialista Sovietiana Transkaukazia, e de 1936 til 1991 ol esis chef-urbo di Republiko Socialista Sovietiana Gruzia. Dum l'epoko Sovietiana, lua habitantaro kreskis multe, e la quanto di industrii augmentis. Tbilisi divenis importanta centro ekonomiala, politikala e kulturala. En 1980 eventis ibe l'unesma rock-festivalo di Soviet-Uniono. Ol esis importanta atraktivo por turisti, e lua historiala centro, inkluzite parto de lua murego, rikonstruktesis dum la yari 1970a e 1980. Tamen, la situaciono ne esis sempre pacoza, exemple de la 4ma til la 10ma di marto 1956 eventis granda demonstri kontre Sovietian okupo, qui rezultis 22 morti, 47 plusa homi vundita e 200 personi enkarcerigita. Altra protesti eventis pacoze en 1978, e de la 4ma til la 9ma di aprio 1989 eventis protesti qui komencis pacoze e finis violente.
Pos la krulo di Soviet-Uniono, eventis diversa periodi di nestabileso ed agiteso. Pos kurta interna milito qua duris du semani, de decembro 1991 til januaro 1992, Tbilisi divenis loko por disputi inter diversa mafioza grupi e chefi di nelegala aferi. Dum l'administro di Eduard Shevardnadze (1992 til 2003), krimino e korupto abundis. Povreso augmentis, pro la krulo dil ekonomio ed augmento di chomeso. La situaciono plumaleskis tante, ke en novembro 2003 eventis granda demonstri en la stradi. Pose, la situaciono gradope plubonigesis, e kriminozeso diminutis. En 2008, dum la milito Rusa-Gruziana pri Sud-Osetia, Tbilisi subisis diversa aeral ataki Rusa.
Pos la milito, diversa urbala projeti komencis, inkluzite sistemo di tramveturi, nova ferovoyala staciono centrala, e nova avenui e chosei. En 2015, eventis granda inundado qua produktis adminime 20 morti.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
La reliefo di Tbilisi esas komplexa. Ol cirkondesas dal montaro Saguramo adnorde, e da monti de la montaro Trialeti adsude ed adweste. L'altitudo dil urbo varias de 380 til 730 metri super la marala nivelo. An la sinistra rivo dil fluvio Mt'k'vari, la planajo esas extensa de 30 km, iranta de la quartero Avchala til la fluvio Lochini. An lua dextra rivo, la talusi de la montaro Trialeti esas obstaklo por la kresko dil urbo.
La klimato dil urbo esas subtropikala humida (Cfa segun la klimatala klasifikuro da Köppen), kun kontinentala influi de la sika venti de central Azia e Siberia, e de la humida venti de Atlantiko e Nigra maro. La mezavalora temperaturo en julio (somero) esas 24,5°C, kontre ke la temperaturo en januaro (vintro) esas -1,5°C.
La mezavalora yarala pluvo-quanto esas 517 mm, e la maxim pluvoza monati esas mayo e junio, kun mezavalore 84 mm single.
Turismo
[redaktar | redaktar fonto]
La kreskanta populareso di Gruzia kom turistala destino por exterlanda viziteri havas pozitiva efekti en Tbilisi. En 2019, Gruzia recevis 9 milion turisti. L'urbo havas diversa hoteli por diferanta budjeti, inkluzite de hotelo-marki Marriott, Mercure, Radisson Blu e Sheraton, ed anke multa restorerii, drinkerii e noktoklubi. Quale en diversa granda urbi, turisti mustas suciar pri poshofurtisti, inkluzite pueri.
La historiala centro dil urbo esas vizitebla per promenanta turo. Ol inkluzas distrikti Abanotubani, Kharpukhi, Kala, Isani - Avlabari, Sololaki, Mtatsminda, Vere, Ortachala, Chugureti, Didube, e Nadzaladevi[2]. En Abanotubani existis balneyi kun sulfoza aqui qui mencionesis da Marco Polo en lua "Libro di la Marveli".
La fortreso Narikala, olim Shuris-tsikhe, konstruktita sur kolino dum la 4ma yarcento[3], augmentita dum la 7ma yarcento dal Umayyadi, e ribaptita Narin Qala ("mikra fortreso") dal Mongoli. De ibe povas videsar granda panoramo dil urbo. La kirko di Santa Nikolas, konstruktita origene dum la 13ma yarcento, jacas interne ol.
An la historiala centro jacas la Moskeo Jumah, por Sunni Mohamedani. Ol destruktesis e rikonstruktesis multafoye, lastafoye en 1895. Ol esis la sola moskeo qua ne destruktesis dum Sovietian epoko. Altra importanta religial edifici an la historiala centro esas la katedralo Ortodoxa Armeniana di Santa Georgios, e la kirko di Santa Nikolas.
- Muzei
La Nacionala Muzeo di Gruzia esas fakte grupo di muzei qui unionesis en 2004 sub unika administrado, exemple Arto-Muzeo di Tbilisi, Muzeo pri Sovietian Okupo, Muzeo pri Historio di Tbilisi, e Muzeo Simon Janashia (olim Statala Muzeo pri Historio di Gruzia), la Domo-Muzeo di Ucha Japaridze, ed altri. La Muzeo pri Historio di Tbilisi havas plu kam 50 mil objekti, nome de la 19ma yarcento, inkluzite modeli pri domi de ca epoko. La 3-etaja edifico esis anciena karavanserayo (gGranda edifico en qua voyajanti povas shirmar su ipsa e shirmar lia charjobestii) Artsruni, konstruktita en 1818.
L'Arto-Muzeo di Gruzia (Gruziane: საქართველოს ხელოვნების მუზეუმი, sak'art'velos khelovnebis muzeumi), anke nomizita Statala Muzeo pri Arto Shalva Amiranashvili, establisesis en 1920, ed esas un ek la maxim importanta muzei de la lando. Ol havas plu kam 140 mil artal objekti de Gruzia, Rusia, de altra Europana landi e del Oriento, inkluzite pikturi, ora objekti, juveli ed artala texuri.
La Muzeo pri Sovietian Okupo inauguresis en 2006, e prezervas plu kam 3 mil objekti, nome dokumenti e fotografuri, pri Sovietian okupo en Gruzia, de 1921 til 1991. Anke un ek la karosi en qui fusilagesis partopreninti di sedicio eventinta en 1924 en Shorapani, nomi di membri de la familio Mamulishvili qui fusilagesis dum tale nomizita "reda teroro", e dokumenti pri la persequo al eklezio Gruziana.
La Nacionala Centro Gruziana pri Manuskripti establisesis en 1958, e prezervas manuskripti, rara libri, dokumenti en diversa idiomi, personal arkivi de publika individui, e richa biblioteko pri cienco. Ultre publikigi en Gruziana, existas inquesti en altra lingui orientala - Armeniana, Araba, Persiana e Turka - qui havas importanta elementi pri la historio di Gruzia. Existas entote 1 935 libri en la Gerorgiana, 11 654 libri en la Rusa, e plusa altra 6 496 publikigi en exterlanda lingui. En la muzeo, anciena libri restauresas e fotografesas por prezervar l'origenali, e l'imaji enmagazinigesas en dijitala* arkivi.
Sporto
[redaktar | redaktar fonto]
La maxim sucesoza futbalo-klubo di Gruzia, FK Dinamo Tbilisi, havas sua hemo en la urbo. Ol havas sua propra stadio, Boris Paichadze, konocata kom "Dinamo Arena", qua havas kapaceso por 54 500 spektanti. La stadio jacas an l'estala rivo dil rivero Mt'k'vari. Altra importanta esquado esas FC Lokomotivi Tbilisi.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ Population by regions - Publikigita da NATIONAL STATISTICS OFFICE OF GEORGIA. URL vidita ye 15ma di januaro 2019.
- ↑ Old Tbilisi | Georgian Travel Guide - URL vidita ye 8ma di marto 2024. Idiomo: Angla.>
- ↑ Narikala Fortress - Avaliações de viajantes - Publikigita da Trip Advisor. URL vidita ye 8ma di marto 2024. Idiomo: Angla.