Нартхэр

На́ртхэр, Нарт ӀуэрыӀуа́тэ — лӀыхъужъыгъэ хъыбархэр Ишъхъэрэ Къаукъаз лъэпкъ бжыгъэхэм яӀэ: адыгэхэм, абазэхэм, осетинхэм. Абым пэмыкӀыу мычгышхэми, ингучхэми, къэрэчехэми, балъкъэрхэми Нартхэм ятеухуа хъыбар гуэрэхэр яӀэ.

ЛӀыхъужъыгъэ ӀуэрыӀуатэ «Нартхэр» — нэхъ пэсыреуэ, нэхъ лъэшу щыт къэӀотэныгъэ-усыгъэмкӀэ зих-меот-адыгэ лъэпкъым, аборигену щытхэм Ишъхъэрэ Къаукъазым, Хы ФӀыцӀэм, Хы МыутӀэм я Ӏуфэхэм, Тэн, Псыжъ я псыхъуэхэм. Зих-меот-адыгэ уэрэдхэм ягъэлъагъуэ лӀыгъэ, къэру, хэхуагъэ яхэлъыр бийхэм щапэщытым, я Хэкужъым ис цӀыхухэр Ӏем къызэрырагъэлыр. Апхуэдэ гулъытыгъуэ ӀуэрыӀуатэм хэлъхэмкӀэ, «Нартхэр» лӀыхъужъыгъэ хъыбар джоуэ бгъэув хъуну.

Къызэрежьар

ӀуэрыӀуатэр къыщыхъуар цӀыхум дуней здэпсом макӀыу щыхишъыкӀ лъэхъэнэрат. «Гъэшъэгъуэн дунеишхуэ, гъунэ зимыӀэ; Тхьэхэр, иныжъхэр, лӀыхъужъхэр здызекӀуэ-здэпсо, дыгъэр, мазэр, вагъуэхэр уэгум здит, езы уэгур; мафӀэр, псыр, хьэкӀэ-кхъуэкӀэхэр, къэкӀыгъэхэр, шыблэр псори Тхьэм ей, Тхьэм и Ӏэшъагъэ. Езы цӀыхур а псоми хэт — Тхьэм, дунем, езы цӀыхум и Ӏэшъагъэ гъэшъэгъуэнхэм.

ӀуэрыӀуатэм зэфӀэувэн щыкӀидзар лӀэшъыгъуэ VIII-VII ди лъэхъэнэм япэ. ЛӀэшъыгъуэ XIII-XIV-хэм хъыбар зэмгъэзэхуа зэбгырыдзахэр, зыуэ зэхэхьэн кӀадзэ зы Ӏохугъуэ иэ зы цӀыху нэхъышъхьэм епха хъуху. Нартхэр зэфӀэуву къызхэкӀахэр аланхэм я пэсырей хъыбарыжъхэм, скифхэм я зэманыгъуэм, лӀэшъыгъуэ VII-IV ди лъэхъэнэм ипэм.

Лъэпкъхэм я ӀуэрыӀуатэхэр зыгъэбагъуэ хъуар я Хэку хъыбарыжъхэра, лъэпкъэгъу зэманыгъэм зэфӀэувар матриархатым фӀэкӀагъеуэ. Нарт ӀуэрыӀуатэхэм яуж лъэпкъэгъу зэхъуэкӀыгъуэ екӀуэкӀахэм ящыщи зыхиубыда. Иджыри къыздынэсым и къэрур кӀуэдкъым, Адыгэ Хэкухэм (Адыгейм, Къэбэрдем, Шэрджэсым), Абазэм, Осетиэм джэгуакӀуэ бжыгъэхэр дэс Нартхэм я пшыналъэ зезыхьэ. Адыгэхэмрэ осетинхэмрэ я Нарт хъыбархэр лӀэшъыгъуэ XIX и кум щыкӀэдзауэ тхыгъэхэм иратхэн кӀадза, пэмыкӀ лъэпкъхэм яхэр нэхъ гувауэ^[1].

ӀуэрыӀуатэр зтепсэлъыхьыр

КъекӀуэкӀхэр

Гулъытыгъуэ

↑ Советхэм я шъэнгъуазэшхуэ. Нартхэм я ӀуэрыӀуатэ. (урыс.)

Тхылъхэр

Нартхэр — адыгэ эпос. ХьэдэгъалӀэ Асчэр. Мыекъуапэ. 1969 гъ.
Нартхэр. Налшыч. 1995 гъ.

ТехьэпӀэхэр

Last edited 6 years ago by YiFeiBot

	Мыр тхыгъэ нэмгъэсащ. Проектым удэӀэпыкъуфынущ, бгъэтэрэзу нэхъыбэ иптхэм. Мы псалъашъхьэр зэфӀэкӀыгъуэфкӀэ нэхъ тэрэзымкӀэ зэхъукӀын хуэй.

[1] Советхэм я шъэнгъуазэшхуэ. Нартхэм я ӀуэрыӀуатэ. (урыс.)

[1]

е·т·г Адыгэ ӀуэрыӀуатэхэр
ӀуэрыӀуатэхэр	Нартхэр • Адыгэ ӀуэрыӀуатэхэр • Таурыхъхэр
Тхьэхэр	Тхьэ • Амыщ • Ахын • Жыггуащэ • Жьыгхьэ • ЗекӀуатхьэ • Къуэдэс • Лъэпшъ • Мэзытхьэ • Псатхьэ • Псыхъуэгуащэ • Пэкъуэ • Тхьэгъэлэдж • Уащхъуэ • Хыгуащэ • Хьэнцэгуащэ • Шыблэ
ЦӀэрыӀуэхэр	Адииху/Адыиф • Арыкъшу • Ахумыдэ • Ашэ • Ашэмэз/Ащэмэз • Бадэху • Батей • Батэрэз/ПӀэтӀрэз • Бырымбыху • Бэдын • Бэдынокъуэ/Щэбатынокъо • Гуэргуэныжь • Дадыху • Дахэнагъуэ • Дэбэч • ЖакӀэжь • Жьынду-жакӀэ • Жьэмэду • Имыс • Къанж • КъуийцӀыкӀу • Лъэбыцэжьей • Марыкъуэ • Мэлычыпхъу • Нэсрэн-жакӀэ • Созырэщ/Созырэдж • Сосрыкъуэ • Сэтэней • Тотрэш • Уэзырмэдж/Озырмэдж • Уысэрэжъ • Хъудымыжь • Хъымыщ • Чэмэхъуэжъ • Шужьей • ЩхьэцфӀыцӀэ/ШъхьацшӀуцӀэ • Щэуей • Япэнэс
ӀуэрыӀуатэ лъэпкъхэмрэ сурэтхэмрэ	Благъуэ • Емынэжъхэр • Иныжъхэр • Испыхэр • МэзылӀхэр • МэскӀэтӀилэ • НэжьгъущӀыдзэ • ТхьэӀухудхэр • Удхэр • Хьэщхьэвылъэ • ЦӀыхуей • Чынтхэр • Жэщтеуэ
ӀуэрыӀуатэ псэушъхьэхэр	Алпхэр • Ан-Акъ • Бгъэжъ • Джынджыху • Къарэлъэкъуищ • Самгъур • Самыр • Тхъуэжьей • Хьэндрэфий
ӀуэрыӀуатэ шӀыпӀэхэмрэ Ӏэмэпсымэхэмрэ	Абрэ-мывэ • Адииху (чэщанэ) • Алыджхэ я унэ • Ашэмэз и къамыл • Бырсейкъуэ • Бэрсаегубгъуэ • Бэтырыбжъ • Гъубджэ • ГъукӀыпцӀый-Ӏуашъхь • Гъуынд-Гъуынд • Джын-Джын • Дыщэ Жыг • Жан-шэрхъ • ЖъыукӀ хасэ • Кургъо бжъапэ • Кхъаблэ банэ • Лъэпщ и Ӏэдэ • Мыутхъух • Мыхъу-МыпцӀэ • Ныхасэ • Санэ • Санэхуафэ • Собэр-Ӏуашъхь • Сосрыкъуэ зэгуиуда мывэр • Сосрыкъуэ и шыр здигъэджэгуа • Сэтэней и хьэку • Сэтэней и цыкӀуэкӀ • Сэтэней и Ӏэлъын • Хасэ (Нартхэр) • ХэтӀэ-Хэсэ • Хьэдырхэ • Хьэрэмэ-Ӏуащхьэ • Шуанэ-Ӏуашъхьэ • Ӏуащхьэмахуэ
Категориэ:ӀуэрыӀуатэ