BMX

bmx [бэ-эм-икс] - велосипед спортын ик тӱрлыкшӧ. Велосипедше тыглай, проста огыл, кӱкшыт денже изирак, рульжо вияш, ӧртнӧржӧ (сиденьыже) моткоч ӱлнӧ, кудалыштше тушко огешат шич. Тыгай велосипед писын кудалышташлан огыл, тудын дене оҥай да сӧрал трюкым ыштат. Трамплиныште тӧрштыме годым, южышто сальтом ыштат, шке йыр савырнен шуктат. Тиде экстремал спортын тӱрлыкшӧ ВМХ маналтеш.

Эртымгорно

bmx - англичан йылмысе мут кӱчыкемдымаш. "Вело-мото кросс" семын кусаралтеш. Тиде мут 1972 ийыште шочын. Велоспортсмен-влаклан велосипед дене тыглай кудалыштмаш шерым темен, да нуно шкаланышт экстримым кычалаш пижыныт. XX-шо курымын 70-ше ийлаштыже Америкыште у велосипедым ыштеныт. Колесаж тудын изи, рамыже моло велосипед деч кок-кум пачаш чоткыдырак. Велосипедлан «Харо спорт» лӱмым пуэныт. У технологий дене пайдаланен мастер-влак руль шотышто кугу пашам ыштеныт. Ынде руль шке йырже пӧрдын кертын. А вет рульыштак эше кид тормоз верланен. Тудо жапыште велоспортсмен-влак писылык шотышто гына таҥасеныт. Но тыгай велосипедым ыштымеке шукын у спортыш ушненыт, кудылан лӱмжӧ - ВМХ.

ВМХ-ын туравелыкше (направленийже-влак):

Дӧрт (Dirt)

Таҥасымашлан кок-кум трамплиным чоҥат. Нунын кӱкшытышт кок метр наре лийшаш. Спортсменлан таҥасымаш нерген иктаж могай пале кодшо манын, вашла шогалтыме трамплин коклаште южгунам лавырам оптат. Спортсмен писылыкым поген, трамплиныште тӧршта, да чоҥештымыж годым 360 градуслан шке йырже пӧрдеш. Вес трюк денат ойыртемалт кертеш, вет шукорак трюкым ышта – судья шукорак очком тудлан пуа.

Фристайл (Freestyle)

Эрыкан койышланымаш, тыге англичан йылме гыч тиде мут кусаралтеш. Бэ-эм-икс спортсмен уремыште шке мастарлыкшым велосипед дене ончыкта. Трюкым ыштыме годым спортсмен шкаланже йол дене полшышаш огыл. Кушто кертеш – тушто кудалыштеш. Кеч кырлеч перилаште, кеч тошкалтышыште, теҥгылыште, кушто лиеш да кушто огеш лий – чыла вере фристайл туравелыкын спортсменже-влак шке вийыштым тергат. Молан манаш гын, таҥасымаш деч ончыч нигӧат нунылан нимогай темлымашым ок пу. Судьям да ончышо-влакым ӧрыктарашлан спортсменын вич минут наре уло.

Флэтлэнд (Flatland)

Тиде стиль изиш фристайл дене келшен толеш. Таҥасымаш тыгак, уремыште эрта, но ты гана яклака асфальтыште. Ешарен каласена, ВМХ-лан келшыше велосипедыште шеҥгел колесаште педальым вераҥдыме. Нуныжо пэг маналтыт. Тыге ВМХ-ер ончыл колесам кӱш нӧлталын, шеҥгел колеса валне шоген шуко у да оҥай трюкым ыштен кертеш. Ойырымо жапыште эн шуко да эн неле трюкым ышташ кӱлеш.

Кросс

Кӧ мотоцикл дене спорт таҥасымашым ужын гын, тудо пала, мо тыгае мотокросс. Спортсмен-влак, тӱрлӧ препятствийым эртат, лавырам, пырдыжым, трамплиным, ты годым тыйым эре ончылташ тыршат. Сусыргашат лиеш, но тыш лӱддыме-влак гына толыт, вет тиде экстремал спорт. ВМХ-кроссышто мотоцикл олмеш велосипед дене таҥасат. Но тидын дене нелылыкше огеш изем. ВМХ туравелык-шамыч коклаште кроссым калык эн чот ончаш йӧрата.

Хэлф пайп

Эн чӱчкыдын вашлиялтше велоспортын туравелыкше (направленийже). Кӧ англичан йылмым сайын пала – тудо пала, хэлф пайп мут «пучын пелыже» семын кусаралтеш. Пучым кужут гочынжо Пеле гыч пӱчкаш гын, велосипедлан пеш сай кудалыштме вер кодеш. Тудым «рампы» лӱмдат. Велосипедист рампышке кудал пура да тушто трюкым ышташ тӱҥалеш. Шке йырже пӧрдеш, сальтом ышта, ончыл колеса валне гына кудалыштеш, чыла тидым каласен шукташ огеш лий. Тидым умшам почын гына ончыман.

Рэйс

Эн куштылго таҥасымаш. Ондакак корным ямдылат, тушто 12 препятствий да 6 савырнымаш марте лийын кертеш. Аканаште корныш 8 спортсмен наре лектеш. Кӧ эн писын мучаш марте кудал шуэш – тудо сеҥа. Рэйс таҥасымаште спортсменын ийготшо 6 гыч витле ий марте лийын кертеш. Тидым официалkt правилыште пеҥгыдемдыме.

Ойкаҥаш

BMX-лан тунемаш шонеда гын, шуко вийым пыштыман. Тиде спортышто вигак шагал мом ыштен кертат. Кече гыч кечыш, арня гыч арняш, тылзе гыч тылзыш, ий гыч ийыш эре ямдылалтман. Йолташ-влак дене пырля тӱҥалыда гын – каньылрак лиеш. Уремыштыда баскетбол пасу уло гын тушто тренировкым эртарен кертыда. Кузе ВМХ-мастар-влак ойлат, тӱжем гана камвозат гын –тунемын шуат. Вургемым велоспортлан посна ойырыман. Эн тӱҥжӧ - йолаш ден йолчием. Йолаш кумда лийшаш огыл, уке гын, шинчырыш пӱтыралт кертеш. А таҥасымаш годым тиде сайыш ок кондо. Южо –влак шорто манме вургемым чият, но пулвуйдам чаманеда гын, йолашым чийза але кевытыште аралтышым налза. Йолда педальыште да пегыште кучалтын кертеш мо – тиде йолчием деч шога. ВМХлан келшыше йолчиемым поснак ойырыман. Эн сай – кеде, но пундашыже вӱчкыж лийшаш огыл – тыгай кеде ик кечыште шӱтлен кертеш. Эн сай – резине гыч ыштыме пундашан йолчием – тудо кӱртньышто сайын кучалтеш. Кедым налме деч ончыч ончалза, кузе пундашыжым ургеныт, йолым тӱкет гын йолпарнят аралалтеш мо. Пундашыже утыждене пушкыдо лийшаш огыл, кугу кӱкшыт гыч тӧрштет гын – йолетым сусыртен кертат. Кедым тугал ончалза – тугалтеш гын весым кычалза.