Aguti (rodzaj ssaków)
| Dasyprocta | |||
| Illiger, 1811[1] | |||
 Aguti oliwkowy (D. azarae) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
aguti | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Mus aguti Linnaeus, 1766 (= Mus leporinus Linnaeus, 1758) | |||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Gatunki | |||
| |||
Aguti[8] (Dasyprocta) – rodzaj ssaków z rodziny agutiowatych (Dasyproctidae).
Rozmieszczenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Ameryce Środkowej (Meksyk, Belize, Gwatemala, Salwador, Honduras, Nikaragua, Kostaryka i Panama) i Południowej (Kolumbia, Wenezuela, Trynidad i Tobago, Gujana, Surinam, Gujana Francuska, Brazylia, Ekwador, Peru, Boliwia, Paragwaj i Argentyna)[9][10][11].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała (bez ogona) 435–760 mm, długość ogona 10–55 mm, długość ucha 30–50 mm, długość tylnej stopy 86–156 mm; masa ciała 0,6–6 kg[10][12]. Mają worki policzkowe, małe, okrągłe uszy, bardzo krótki ogon oraz wąskie stopy zakończone kopytkowymi pazurami. Poszczególne gatunki ubarwione od rudawobrązowego do czarnego. Na futrze występują często pojedyncze pręgowane włosy, tworzące charakterystyczny wzór[10].
Ekologia
[edytuj | edytuj kod]Prowadzą nocny tryb życia. Ich pokarm stanowią różne owoce oraz liście. Niektóre gatunki żerują na plantacjach, m.in. bananów i trzciny cukrowej, wyrządzając na nich szkody[10].
Po około trzymiesięcznej ciąży, samica rodzi 2–4 młodych w jamie na dnie lasu[10].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj zdefiniował w 1811 roku niemiecki zoolog Johann Karl Wilhelm Illiger w książce swojego autorstwa poświęconej wczesnej klasyfikacji systematycznej w obrębie ssaków i ptaków[1]. Illiger wymienił dwa gatunki – Mus Aguti Linnaeus, 1766 (= Mus leporinus Linnaeus, 1758) i Cavia Acuchi Illiger, 1811 (= Cavia acouchy Erxleben, 1777) – z których gatunkiem typowym jest (późniejsze oznaczenie)[13] Mus Aguti Linnaeus, 1766 (= Mus leporinus Linnaeus, 1758) (aguti złocisty).
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Dasyprocta: gr. δασύπρωκτος dasyprōktos ‘z włochatym zadem’, od δασυς dasus ‘włochaty, kudłaty’; πρωκτος prōktos ‘zad, odbyt’[14].
- Platypyga (Platipyga): gr. πλατυς platus ‘szeroki’; πυγη pugē ‘zad’[15].
- Cloromis (Chloromys): gr. χλωρος khlōros ‘zielonkawo-żółty’; μυς mus, μυος muos ‘mysz’[16]. Gatunek typowy: Cuvier w pierwotnym opisie nie wymienił żadnego gatunku.
- Cutia: anagram nazwy acuti (tupi akuti ‘uważny, czujny’)[17].
- Mamdasyproctaus: modyfikacja zaproponowana przez meksykańskiego przyrodnika Alfonso Luisa Herrerę w 1899 roku polegająca na dodaniu do nazwy rodzaju przedrostka Mam (od Mammalia)[18].
Podział systematyczny
[edytuj | edytuj kod]Do rodzaju należą następujące gatunki[19][12][9][8]:
| Grafika | Gatunek | Autor i rok opisu | Nazwa zwyczajowa[8] | Podgatunki[10][9][12] | Rozmieszczenie geograficzne[10][9][12] | Podstawowe wymiary[10][12][e] | Status IUCN[20] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
Dasyprocta mexicana | Saussure, 1860 | aguti meksykański | gatunek monotypowy | endemit Meksyku (niziny w Veracruz, północnej Oaxace, północno-zachodnim Chiapas i zachodnim Tabasco; introdukowany na Kubie); zakres wysokości: 50–600 m n.p.m. | DC: 44–56 cm DO: 2–3 cm MC: 2–4 kg |
CR |
 |
Dasyprocta punctata | J.E. Gray, 1842 | aguti środkowoamerykański | gatunek monotypowy | od południowego Meksyku do Kolumbii (włącznie z wyspą Gorgona), zachodniej Wenezueli i północno-zachodniego Ekwadoru (na południe do Guayas); introdukowany na Kajmany; zakres wysokości: do 2400 m n.p.m. | DC: 48–60 cm DO: 2–5,5 cm MC: 3,2–4,2 kg |
LC |
 |
Dasyprocta coibae | O. Thomas, 1902 | aguti wyspowy | gatunek monotypowy | endemit Panamy (wyspa Coiba) | DC: 43–45 cm DO: 3–4 cm MC: brak danych |
NT |
 |
Dasyprocta ruatanica | O. Thomas, 1901 | aguti honduraski | gatunek monotypowy | endemit Hondurasu (wyspa Roatán) | DC: około 43 cm DO: brak danych MC: 0,6–4 kg[f] |
EN |
 |
Dasyprocta fuliginosa | Wagler, 1832 | aguti czarny | gatunek monotypowy | południowo-wschodnia Kolumbia, południowa Wenezuela, zachodnia Brazylia (na wschód do rzeki Negro i rzeki Madeira), wschodni Ekwador oraz wschodnie Peru (na północ od Junín); zakres wysokości: do 1000 m n.p.m. | DC: 54–76 cm DO: 2–4 cm MC: 3,5–6 kg |
LC |
 |
Dasyprocta leporina | (Linnaeus, 1758) | aguti złocisty | gatunek monotypowy | północna Wenezuela (na wschód od jeziora Maracaibo), Trynidad i Tobago (wyspa Trynidad), region Gujana oraz Brazylia (na wschód od rzeki Negro, na południowy wschód do środkowego wybrzeża); introdukowany na Małe Antyle | DC: 47–65 cm DO: 1–3 cm MC: 2,1–5,9 kg |
LC |
| Dasyprocta guamara | Ojasti, 1972 | aguti deltowy | gatunek monotypowy | endemit Wenezueli (znany tylko z dwóch miejsc z delty Orinoko) | DC: 47–56 cm DO: 2–2,3 cm MC: 3–4,4 kg |
NT | |
| Dasyprocta croconata | Wagler, 1831 | gatunek monotypowy | endemit Brazylii (na południe od rzeki Amazonka, od rzeki Tapajós na zachód od rzeki Tocantins, wyspy Marajó i Mexiana); zakres wysokości: 0–200 m n.p.m. | DC: 46–56 cm DO: 1–2,5 cm MC: 2,2–2,8 kg |
DD | ||
 |
Dasyprocta prymnolopha | Wagler, 1831 | aguti czarnozady | gatunek monotypowy | endemit Brazylii (od wschodniej Pará wzdłuż wybrzeża do środkowo-wschodniej Bahii, w głąb lądu do wschodniego Tocantins i północnego Minas Gerais); zakres wysokości: 0–900 m n.p.m. | DC: 45–52 cm DO: 1,8–3 cm MC: brak danych |
LC |
 |
Dasyprocta iacki | Feijó & Langguth, 2013 | gatunek monotypowy | endemit Brazylii (wybrzeże Paraíby i Pernambuco)) | DC: 44–50 cm DO: brak danychbr>MC: 2,3–3,8 kg |
DD | |
 |
Dasyprocta variegata | Tschudi, 1845 | gatunek monotypowy | Peru (na wschód od Junín), zachodnia Brazylia (górny bieg rzeki Purús i rzeki Madera) oraz północna Boliwia (Pando i Beni) | DC: 44–54 cm DO: 1,1–3,8 cm MC: 3–5,2 kg |
DD | |
 |
Dasyprocta kalinowskii | O. Thomas, 1897 | aguti Kalinowskiego | gatunek monotypowy | endemit Peru (zlewnie rzek Urubamba i Marcapata na wschodnich zboczach Andów); zakres wysokości: 1000–2000 m n.p.m. | DC: około 63 cm DO: około 2,4 cm MC: brak danych |
DD |
|
Dasyprocta azarae | H. Lichtenstein, 1823 | aguti oliwkowy | gatunek monotypowy | Brazylia (na południe od Bahii), Boliwia (na południe od rzeki Guaporé, na wschód od rzeki Beni), Paragwaj oraz Argentyna (Formosa, Corrientes i Misiones); zakres wysokości: 0–700 m n.p.m. | DC: 43–57 cm DO: 1–3,5 cm MC: 2,4–3,2 kg |
DD |
Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski, NT – gatunek bliski zagrożenia, EN – gatunek zagrożony, CR – gatunek krytycznie zagrożony, DD – gatunki o nieokreślonym stopniu zagrożenia.
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 93. (łac.).
- ↑ F. Cuvier. Du Mémoire intitulé: Essai sur de nouveaux Caractères four les genres des Mammifères. „Annales du Muséum National d’Histoire Naturelle”. 19, s. 290, 1812. (fr.).
- ↑ C.S. Rafinesque: Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 56. (fr.).
- ↑ A.G. Desmarest: Agouti, Cavia. W: Nouveau dictionnaire d’histoire naturelle, appliquée aux arts, à l’agriculture, à l’économie rurale et domestique, à la médecine, etc.. Wyd. Nouv. éd. presqu' entièrement refondue et considérablement angmentée. T. 1. Paris: Chez Deterville, 1816, s. 210. (fr.).
- ↑ R.-P. Lesson: Manuel de mammalogie, ou histoire naturelle des mammiferes. Paris: J. B. Bailliere, 1827, s. 301. (ang.).
- ↑ E. Liais: Climats, géologie, faune et géographie botanique du Brésil. Paris: Garnier Frères, 1872, s. 534. (fr.).
- ↑ A.L. Herrera: Sinonimia vulgar y cientifica de los principales vertebrados mexicanos. Mexico: Officina Tipografica de la Secretan’a de Foment, 1899, s. 29. (hiszp.).
- ↑ a b c Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 290. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 554–556. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h T. Lacher, Jr & J. Gilbert: Family Dasyproctidae (Agoutis and Acouchys). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 457–461. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Dasyprocta. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2019-11-01].
- ↑ a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 357–358. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ O. Thomas. Notes on South-American monkeys, bats, carnivores, and rodents, with descriptions of new species. „The Annals and Magazine of Natural History”. Seventh Series. 12, s. 464, 1903. (ang.).
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 217.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 545.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 191.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 207.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 25.
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-01-07]. (ang.).
- ↑ Taxonomy: Dasyprocta – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-01-06]. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).