Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka
| republika radziecka | |||||
| 1919–1941 1944–1991 | |||||
| |||||
| Hymn: Hymn Białoruskiej SRR | |||||
| Dewiza: Пралетарыі ўсіх краін, яднайцеся! (Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się!) | |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Siedziba | |||||
| Data powstania |
1 stycznia 1919 | ||||
| Data likwidacji |
25 sierpnia 1991 | ||||
| Powierzchnia |
207 600 km² | ||||
| Populacja • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość |
48,9 os./km² | ||||
| Języki urzędowe | |||||
Położenie na mapie
| |||||
Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka, Białoruska SRR, radziecka Białoruś, BSRR (ros. Белорусская Советская Социалистическая Республика, biał. Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка) – jedna z czterech republik, które w grudniu 1922 roku utworzyły Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich.
Białoruska SRR była członkiem założycielem Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) i członkiem siedmiu organizacji wyspecjalizowanych ONZ[1]; obok Ukraińskiej SRR była jedną z dwóch republik ZSRR będących podmiotem prawa międzynarodowego, obok podmiotowości międzynarodowej ZSRR jako całości.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Oficjalnie BSRR powołano do życia 1 stycznia 1919 roku w Smoleńsku – miała obejmować gubernie: smoleńską, mińską, mohylewską, witebską, grodzieńską i część wileńskiej.
Na czele Rady Komisarzy Ludowych BSRR stanął białoruski twórca Zmicier Żyłunowicz, jednak wkrótce aresztowano go za próbę dialogu z władzami Białoruskiej Republiki Ludowej, a republikę 27 lutego 1919 rozwiązano, zastępując ją Lit-Biełem. Tereny guberni smoleńskiej, mohylewskiej i witebskiej włączono do RFSRR. Kres istnieniu Lit-Biełu położyło zdobycie prawie całego jego terytorium przez Polskę.
W lipcu 1920 roku, po zajęciu będącego poprzednio pod kontrolą polską Mińska przez Armię Czerwoną, dokonano reaktywacji BSRR obejmującej już tylko wschodnią część Litewsko-Białoruskiej SRR (osiemnaście powiatów guberni mińskiej, grodzieńskiej i wileńskiej). Stolicę republiki usytuowano w Mińsku.
W maju 1923 roku CKW RFSRR zdecydował się na ponowne przekazanie Białoruskiej SRR guberni witebskiej (bez powiatów newelskiego, wieliskiego i siebieskiego), większej części mohylewskiej (bez powiatu homelskiego) i jednego powiatu smoleńskiej (mścisławskiego). Od tego czasu BSRR obejmowała terytorium wielkości 110 tys. km kw oraz liczyła ponad 4 mln mieszkańców. W roku 1926 dokonano dalszego powiększenia republiki włączając do BSRR należące wcześniej do Rosji i Ukraińskiej SRR powiaty: homelski i rzeczycki, co zwiększyło obszar republiki do 126 tys. km kw, a liczbę ludności do 5 mln.
W latach 1924–1938, BSSR posiadała cztery oficjalne języki, tj. białoruski, jidysz, rosyjski i polski[2].
Po agresji radzieckiej na Polskę w 1939 roku dokonano powiększenia BSRR o obszar tzw. zachodniej Białorusi (dawne polskie województwa: nowogródzkie, białostockie, poleskie bez części południowej, część wileńskiego i warszawskiego), na której utworzono obwody: brzeski, piński, baranowicki, wilejski i białostocki. W składzie Białoruskiej SRR znalazły się ziemie etnicznie polskie, m.in. rejon Łomży i znaczna część Wileńszczyzny z ludnością mówiącą w języku polskim. W 1940 roku na mocy porozumienia z Litewską SRR Białoruska SRR utraciła na rzecz Litwy Druskieniki i Święciany.
W latach 1941–1944 terytorium które obejmowała Białoruska SRR było okupowane przez wojska niemieckie, które dokonały kolejnego podziału republiki – dawne województwo białostockie znalazło się na terenie Prus Wschodnich, Polesie włączono do Komisariatu Rzeszy Ukraina, wschodnią Wileńszczyznę do Litwy, resztę terytorium Białoruskiej SRR podzielono natomiast na dwa obszary:
- znajdujący się pod niemiecką administracją cywilną (rejony Mińska, Borysowa, Bobrujska, Lidy, Nowogródka i Baranowicz)
- podlegający niemieckiej komendanturze wojskowej (reszta wschodniej części kraju, w tym m.in. Smoleńsk, którego burmistrzem został Radosław Ostrowski).
Podczas wojny na terenie BSRR działały trzy partyzantki – polska, radziecka i żydowska. Niemcy kontynuowali rozpoczętą przez sowietów politykę ekonomicznego wyniszczania miejscowej ludności (polskiej, białoruskiej i żydowskiej), jednak w porównaniu z nazistowską okupacją Ukraińskiej SRR niemieckie rządy miały dla białoruskiej społeczności – m.in. za sprawą komisarza Kubego – charakter znacznie łagodniejszy. Zezwolono lokalnym działaczom białoruskim na zakładanie organizacji społeczno-narodowych oraz formacji paramilitarnych (m.in. Białoruska Obrona Krajowa). Na czele władz miejskich stawali białoruscy działacze narodowi, m.in. Wacław Iwanowski, Anatol Komar czy wspomniany wyżej Radosław Ostrowski.
W 1944 roku Armia Czerwona ponownie opanowała tereny dawnej BSRR. Najważniejszymi kwestiami po zakończeniu wojny były zarówno powojenna odbudowa, jak i ponowne ustalenie granic republiki. W 1945 roku została podpisana umowa między Tymczasowym Rządem Jedności Narodowej a ZSRR o polskiej granicy wschodniej, którą wyznaczono w przybliżeniu wzdłuż tzw. linii Curzona, w wyniku czego Polsce zwrócono jedynie Ziemię Białostocką.
Powierzchnia: 207 600 km²
Ludność: 10 151 806 w 1989 r. (1969: 8 897 000)
Narodowości (według radzieckiego spisu z 1959):
- Białorusini – 81,0%
- Rosjanie – 8,2%
- Polacy – 6,7%
- Żydzi – 1,9%
- Ukraińcy – 1,7%
- inni – 0,5%
Duże miasta:
Po drugiej wojnie światowej BSRR przyznano status członka założyciela Organizacji Narodów Zjednoczonych. W 1986 roku południowe obszary BSRR zostały skażone w wyniku katastrofy elektrowni atomowej w Czarnobylu. 27 lipca 1990 roku Rada Najwyższa BSRR wydała deklarację suwerenności Białorusi, a 25 sierpnia 1991 roku deklarację niepodległości. 8 grudnia 1991 roku w Wiskulach koło Brześcia nad Bugiem zostało zawarte porozumienie białowieskie, które w imieniu Białorusi podpisał ówczesny przewodniczący Rady Najwyższej BSRR Stanisłau Szuszkiewicz. Na mocy postanowień porozumienia ZSRR zostało rozwiązane, a suwerenna Białoruś została jednym z państw-członków założycieli Wspólnoty Niepodległych Państw.
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Edmund Jan Osmańczyk: Encyklopedia ONZ i stosunków międzynarodowych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1982, s. 64, 94. ISBN 83-214-0092-2.
- ↑ Кожинова, Алла Андреевна. 2017. Языки и графические системы Беларуси в периодот Октябрьской революции до Второй мировой войны (pp 133-156). Studi Slavistics. Vol 14.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Mironowicz Eugeniusz, Historia Białorusi XX-XXI wieku, Białystok: Fundacja Sąsiedzi, 2021, ISBN 978-83-66912-03-8.
| Krótko istniejące |
|
|---|---|
