Delfinowiec ciemny
| Sagmatias obscurus | |||||
| (J.E. Gray, 1829) | |||||
| |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Infrarząd | |||||
| Parvordo | |||||
| Nadrodzina | |||||
| Rodzina | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
delfinowiec ciemny | ||||
| |||||
| Podgatunki | |||||
| |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[38] | |||||
 | |||||
| Zasięg występowania | |||||
| |||||
Delfinowiec ciemny[39], delfin ciemny[40] (Sagmatias obscurus) – gatunek ssaka morskiego z rodziny delfinowatych (Delphinidae).
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1828 roku angielski zoolog John Edward Gray nadając mu nazwę Delphinus (Grampus) obscurus[3]. Holotyp pochodził z Przylądka Dobrej Nadziei, w Prowincji Przylądkowej Zachodniej, w Południowej Afryce[41]. Okazem typowym jest czaszka o sygnaturze BMNH 41.1733 znajdująca się w Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; jednak pod tym samym numerem skatalogowane są dodatkowe okazy[42]. Przypuszczalnie odnoszą się one do okazów o których wspomniał Gray w oryginalnym opisie „wypchanych skór dorosłych i młodych z czaszką w środku, pierwotnie pochodzących kolekcji w Royal College of Surgeons w Londynie[43][42].
Analizy przeprowadzone w 2019 roku w oparciu o dane molekularne ujawniły, że tradycyjnie uznawany Lagenorhynchus[44] nie jest monofiletyczny i należy podzielić go na trzy odrębne rodzaje: Lagenorhynchus, Leucopleurus i Sagmatias[45][46]. Sagmatias obliquidens i S. obscurus mogą tworzyć linię siostrzaną z Cephelorhynchus[46]. Dwa podgatunki S. obscurus zostały uznane na podstawie fragmentarycznych, nieciągłych zasięgów zoogeograficznych, ale nowsze dowody genetyczne sugerują, że S. o. fitzroyi z Ameryki Południowej składa się z dwóch oddzielnych taksonów: fitzroyi i posidonia[46]. Nieopisana forma występuje w południowo-zachodnim Oceanie Spokojnym w pobliżu Nowej Zelandii, Wyspy Campbella, Wysp Auckland i Chatham, a niepewny podgatunek był również rzadko obserwowany w pobliżu Falklandów, wyspy Gough, w południowej Australii i Tasmanii[46]. Zachodzi potrzeba przeprowadzenia więcej badań, aby w pełni opisać te taksony[46].
Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają trzy podgatunków[46]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:
| Podgatunek | Oryginalna nazwa | Autor i rok opisu | Miejsce typowe | Okaz typowy |
|---|---|---|---|---|
| S. o. fitzroyi | Delphinus Fitzroyi | Waterhouse, 1838 | Południowy Ocean Atlantycki, Golfo San José, Chebutt, wybrzeże Patagonii, Argentyna[47]. | Samica, rostrum i przednia część żuchwy, sygnatura 1939.2.18.1, Muzeum Brytyjskie w Londynie, zebrane przez Charlesa Darwina[48][47]. |
| S. o. posidonia | Phocaena posidonia | R.A. Philippi, 1893 | Południowy Ocean Spokojny, Chile (48°10′S 77°00′W/-48,166667 -77,000000)[49]. | Samica, skóra i czaszka, zabita harpunem, Santiago de Chile Museum[50][49]. |
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Sagmatias: gr. σαγμα sagma, σαγματος sagmatos „siodło”; nowołac. przyrostek -ias „wskazanie na posiadanie lub cechę szczególną”[51].
- obscurus: łac. obscurus „ciemny”[52].
- fitzroyi: wiceadm. Robert Fitzroy (1805–1865) Royal Navy, meteorolog, dowódca HMS Beagle w latach 1828–1836, gubernator Nowej Zelandii w latach 1843–1845[5][53].
- posidonia: etymologia niejasna, Philippi nie podał znaczenia nazwy rodzajowej[28], być może pochodzi od Posejdona (gr. Ποσειδων Poseidōn, łac. Neptunus) w mitologii greckiej boga mórz.
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Delfinowiec ciemny występuje w wodach półkuli południowej zamieszkując w zależności od podgatunku[46]:
- S. obscurus obscurus – wody przybrzeżne południowej Afryki (Namibia, Południowa Afryka), Wyspy Księcia Edwarda i Amsterdam.
- S. obscurus fitzroyi – wody przybrzeżne południowej Ameryki Południowej aż do Peru na Oceanie Spokojnym.
- S. obscurus posidonia – północna Argentyna na Oceanie Atlantyckim.
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała do 210 cm; masa ciała 70–85 kg[54]. Noworodki osiągają długość ciała 80–100 cm przy ciężarze 9,6 kg[54]. Delfinowce ciemne mają krótki, czarny dziób. Brzegi płetw piersiowych są również przyciemniane. Płetwa grzbietowa znacznie zakrzywiona jest do tyłu; u delfina ciemnego ta płetwa jest z tyłu szara. Brzuch i większość przedniej części ciała jest biała. Natomiast wierzch ciała i ogon są czarne; na ogonie z boku uwidacznia się długi szary pasek przedłużający się ku przedniej części ciała i rozgałęziający się na dwoje. Wokół oczu delfina ciemnego nie ma czarnych łatek "okularów", co stanowi wyjątek wśród przedstawicieli rodzaju.
Ekologia
[edytuj | edytuj kod]- Pożywienie: głównie sardele, ryby przydenne, dziesięciornice
- Siedlisko: wody przybrzeżne ciepłe i chłodne umiarkowane.
Życie społeczne
[edytuj | edytuj kod]
Delfinowce ciemne żyją w dużych grupach, zazwyczaj kilkudziesięciu zwierząt, pozwalając też innym gatunkom polowaċ razem ze sobą. Delfinów ciemnych nie powinno się trzymaċ w delfinariach, gdyż pozbawione licznego towarzystwa, do którego są przyzwyczajone, popadają w depresję, często chorują, a ich czas życia ulega skróceniu.
Polowanie
[edytuj | edytuj kod]Zbiorowe polowanie delfinowców ciemnych na ryby ławicowe przeprowadzane jest zwykle w godzinach wczesnego popołudnia. Osobniki dzielą się między sobą rolami. Jedne zbijają ryby w ciaśniejszą gromadę płosząc je bardzo wysokimi dźwiękami lub uderzeniami ogonem. Inne opływają wciąż ławicę ryb dookoła zapobiegając ucieczkom ofiar i rozluźnieniu szyku. Kiedy ogromne ławice ryb są zbyt wielkie dla jednego stada do opanowania, parę osobników skacze nad wodę, opadając brzuchem lub plecami płasko na powierzchnię wody, wydając przy tym jak najgłośniejszy plusk. Powtarzają sygnały, dopóki nie dostrzeże ich inne, bardziej oddalone stado delfinów ciemnych i zaalarmowane przybędzie na pomoc. Delfiny wybierają dogodny moment i przestają już zapędzaċ ryby bliżej siebie. Teraz osobniki po kolei atakują, wpływając w szyk ryb i łapiąc w pysk ile łupu się da, w czasie, gdy reszta stada zapobiega rozpadowi szyku. Trwa to tak długo, aż wszystkie delfiny, włącznie z przybyłymi z zewnątrz zakończą ucztę. Niekiedy inne zwierzęta, jak ptaki lub foki również korzystają z łatwej zdobyczy opanowanej przez delfiny.
Po udanym polowaniu rozradowane i podniecone delfiny kopulują z osobnikami ze stad swojego i dołączonych. Mieszanie między stadami zapewnia rekombinację genów potomstwa. Całe zdarzenie polowania jest długie i widowiskowe, na dużej powierzchni i badaczom lecącym nad wodą helikopterem łatwo jest je dostrzec.
Zabawa
[edytuj | edytuj kod]Delfinowce ciemne zasłynęły jako najdoskonalsi akrobaci wśród waleni. To one najczęściej wykonują skoki i są one doskonale skoordynowane, jeżeli wykonywane przez więcej niż jednego osobnika. Jednym z rodzajów tych skoków jest tzw. cross-diving. Dwa delfiny wyskakują wtedy wysoko nad wodę i zanurzają się blisko siebie nurkując na krzyż.
Status zagrożenia
[edytuj | edytuj kod]W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern „najmniejszej troski”)[38].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Nomen dubium.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Kombinacja nazw.
- ↑ Nazwa niedostępna; błędna identyfikacja.
- ↑ Nieuzasadniona poprawka Delphinus (Grampus) obscurus J.E. Gray, 1828.
- ↑ Nieuzasadniona poprawka Clymene similis J.E. Gray, 1868.
- ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia delphinus superciliosus Lesson & Garnot, 1827.
- ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Delphinus Fitzroyi Waterhouse, 1838.
- ↑ Pierwsze użycie obecnej kombinacji nazw.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ R.-P. Lesson & P. Garnot: Description des mammifères. W: L.-I. Duperrey: Voyage autour du monde, exécuté par ordre du Roi, sur la Corvette de Sa Majesté, La Coquille, pendant les années 1822, 1823, 1824 et 1825, sous le ministère et conformément aux instructions de S. E. M. le Marquis Clermont-Tonnerre, Minister de la Marine; et publié sous les auspices de son Excellence Mgr le Cte de Chabrol, Ministre de la Marine et des Colonies. T. 1: Zoologie. Cz. 1. Paris: Arthus Bertrand, 1826, s. 181, ryc. 9, fig. 2. (fr.).
- ↑ R.-P. Lesson: Manuel de mammalogie, ou histoire naturelle des mammiferes. Paris: J. B. Bailliere, 1827, s. 415. (ang.).
- ↑ a b J.E. Gray: Spicilegia Zoologica. Cz. 1. London: Treüttel, Würz and Co., 1828, s. 2. (ang.).
- ↑ J.R.C. Quoy & J.P. Gaimard: Genre Dauphin. — Delphiniis , G. Cuvier. W: J.-S.-C. Dumont d’Urville: Voyage de la corvette l’Astrolabe: exécuté par ordre du roi, pendant les années 1826-1827-1828-1829. T. 1: Zoologie. Paris: J. Tastu, 1830, s. 151, ryc. 28 fug. 2. (fr.).
- ↑ a b G.R. Waterhouse. On a new species of the genus Delphinus. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 6, s. 23, 1838. (ang.).
- ↑ J.A. Wagner: Verzeichnisz aller Kupfertafeln, welche in dem Schreber’schen Säugthier=Werse vom hefte 1 – 137 (d. h. vom Jahre 1775 – 1847 incl.) erscheinen sind. W: J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Cz. 7: Die Ruderfüsser und Fischzitzthiere. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1846, s. 427, ryc. ccclxviii, fig. 1. (niem.).
- ↑ J.E. Gray: Mammalia. On the cetaceous animals. W: J. Richardson & J.E. Gray: The zoology of the voyage of the H.M.S. Erebus & Terror, under the command of Captain Sir James Clark Ross, during the years 1839 to 1843. By authority of the Lords Commissioners of the Admiralty. Cz. 1: Mammalia, Birds. London: E. W. Janson, 1844–1875, s. 37, ryc. 16. (ang.).
- ↑ J.E. Gray. On the Cetacea which have been observed in the seas surrounding the British Islands. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1864, s. 238, 1864. (ang.).
- ↑ Gray 1866 ↓, s. 264.
- ↑ Gray 1866 ↓, s. 271.
- ↑ E.D. Cope. Third contribution to the history of the Balaenidæ and Delphinidæ. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 18, s. 295, 1866. (ang.).
- ↑ J.E. Gray. Notes on the skulls of dolphins, or bottlenose whales, in the British Museum. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1866, s. 215, 1866. (ang.).
- ↑ H. Burmeister. Fauna Argentina. Segunda Partie. Mammifera pinnata Argentina. „Anales del Museo Público de Buenos Aires”. 1, s. 306, 1867. (hiszp.).
- ↑ J.E. Gray. Notice of Clymene similis, a new dolphin sent from the Cape by Mr. Layard. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1868, s. 146, fig. 2, 1868. (ang.).
- ↑ Gray 1868 ↓, s. 6, ryc. 16.
- ↑ Gray 1868 ↓, s. 6.
- ↑ J.E. Gray. The geographical distribution of the Cetacea. „The Annals and Magazine of Natural History”. Fourth series. 6 (35), s. 393, 394, 1871. (ang.).
- ↑ J.E. Gray: Catalogue of seals and whales in the British museum. Supplement. London: The Trustees, 1871, s. 76. (ang.).
- ↑ Flower 1885 ↓, s. 23.
- ↑ Flower 1885 ↓, s. 28.
- ↑ F.A. Jentink. Catalogue Ostéologique des Mammiféres. „Revue méthodique et critique des collections déposées dans cet établissement”. 9, s. 173, 1887. (fr.).
- ↑ Ch.F. Lütken. Bidrag til Kundskab om de tre pelagiske Tandhval-Slægter Steno, Delphinus og Prodelphinus. „Spolia Atlantica”. 5 (1), s. 43, 1889. (duń.).
- ↑ True 1889 ↓, s. 92, ryc. xxv, fig. 3.
- ↑ True 1889 ↓, s. 104, ryc. xxix, fig. 1, 2.
- ↑ W.T. Blanford: Mammalia. London: Taylor and Francis, 1891, s. 580, seria: Fauna of British India, including Ceylon and Burma. (ang.).
- ↑ Philippi 1893 ↓, s. 9, ryc. ii, fig. 1.
- ↑ Philippi 1893 ↓, s. [13], ryc. v, fig. 2.
- ↑ a b R.A. Philippi. Los delfines Chilenos. „Anales de la Universidad de Chile”. 90, s. 284, 1895. (hiszp.).
- ↑ É.L. Trouessart: Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium. Wyd. Nova ed. (prima completa). Cz. 2. Berolini: R. Friedländer & sohn, 1898, s. 1038. (łac.).
- ↑ F. Lahille. Ensayo sobre la distribución geográfica de los mamíferos en la República Argentina. „Primera Reunión del Congreso Científico Latino Americano”. 3, s. 200, 1899. (hiszp.).
- ↑ F.W. True. On species of South American delphinidæ described by Dr. R. A. Philippi in 1893 and 1896. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 16, s. 137, 138, 1903. (ang.).
- ↑ Trouessart 1904 ↓, s. 766.
- ↑ Trouessart 1904 ↓, s. 767.
- ↑ C.O. Schneider. Catálogo de los mamíferos de la Provincia de Concepción. „Boletin de la Sociedad de Biología de Concepción”. 21, s. 80, 1946. (hiszp.).
- ↑ G. Bini. Osservazioni su alcuni mammiferi marini sulle coste del Cile e del Perú. „Bolletino di Pesca, Piscicoltura e Idrobiologia”. Nuova Serie. 6, s. 91, fig. 12, 13, 1951. (hiszp.).
- ↑ R.G. LeDuc, W.F. Perrin & A.E. Dizon. Phylogenetic relationships among the delphinid cetaceans based on full cytochrome B sequences. „Marine Mammal Science”. 15 (3), s. 639, fig. 2, 1999. DOI: 10.1111/j.1748-7692.1999.tb00833.x. (ang.).
- ↑ J. Mann, R.C. Connor, P.L. Tyack & H. Whitehead: Cetacean societies. Field studies of dolphins and whales. Chicago: University of Chicago Press, 2000, s. 348. ISBN 0-226-50341-0. (ang.).
- ↑ a b J. Alafaro-Shiguieto i inni, Lagenorhynchus obscurus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2022-1 [dostęp 2022-09-13] (ang.).
- ↑ Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 188. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 43, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Lagenorhynchus obscurus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-09-13].
- ↑ a b Vollmer i in. 2019 ↓, s. 1008.
- ↑ Hershkovitz 1966 ↓, s. 64.
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Lagenorhynchus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-09-13]. (ang.).
- ↑ Vollmer i in. 2019 ↓, s. 957–1057.
- ↑ a b c d e f g C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 292–294. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
- ↑ a b Vollmer i in. 2019 ↓, s. 1050.
- ↑ Hershkovitz 1966 ↓, s. 66.
- ↑ a b Vollmer i in. 2019 ↓, s. 1053–1054.
- ↑ Hershkovitz 1966 ↓, s. 68.
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 616, 1904. (ang.).
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, obscurus [dostęp 2022-09-13].
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, fitzroyi [dostęp 2022-09-13].
- ↑ a b J. Wang, K. Riehl & S. Dungan: Family Delphinidae (Ocean Dolphins). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 492. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- "Tajemnice delfinów" National Geographic
- "Władcy oceanów" (częśċ "Świat delfinów"), Bernd Würsig
- J.E. Gray: Catalogue of seals and whales in the British museum. Wyd. 2. London: The Trustees, 1866, s. 1–402. (ang.).
- J.E. Gray: Synopsis of the species of whales and dolphins in the collection of the British Museum. London: B. Quaritch, 1868, s. 1–10, ryc. 1–37. (ang.).
- W.H. Flower: List of the specimens of cetacea in the Zoological Department of the British Museum. London: Taylor, 1885, s. 1–36. (ang.).
- F.W. True. Contributions to the natural history of the cetaceans, a review of the family Delphinidae. „Bulletin of the United States National Museum”. 36, s. 1–191, ryc. i–xlvii, 1889. (ang.).
- R.A. Philippi. Los delfines de la Punta Austral de la América del Sur. „Anales del Museo Nacional de Chile”. 6, s. 3–17, ryc. i–v, 1893. (hiszp.).
- É.L. Trouessart: Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium. Cz. 3: Quinquennale supplementum anno 1904. Berolini: Friedländer, 1904, s. 1–929. (łac.).
- P. Hershkovitz. Catalog of Living Whales. „Bulletin of the United States National Museum”. 246, s. 1–246, 1966. (ang.).
- N.L. Vollmer, E. Ashe, R.L. Brownell Jr., F. Cipriano, J.G. Mead, R.R. Reeves, M.S. Soldevilla & R. Williams. Taxonomic revision of the dolphin genus Lagenorhynchus. „Marine Mammal Science”. 35 (3), s. 957–1057, 2019. DOI: 10.1111/mms.12573. (ang.).
- The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).