Elżbieta York
| |
| |
| |
| królowa Anglii | |
| Okres |
od 18 stycznia 1486 |
|---|---|
| Jako żona | |
| Koronacja | |
| Poprzedniczka | |
| Następczyni | |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Data urodzenia | |
| Data śmierci | |
| Miejsce spoczynku | |
| Ojciec | |
| Matka | |
| Mąż | |
| Dzieci |
Artur Tudor, |
| Odznaczenia | |
| |
Elżbieta York (ur. 11 lutego 1465[1][2] lub 1466[3] w Westminsterze, zm. 11 lutego 1503[4]) – królowa Anglii od 1486 r. jako żona Henryka VII.
Jedyna królowa, która była jednocześnie córką, siostrą, bratanicą, żoną oraz matką króla Anglii[5].
Jedna z niewielu królewskich małżonek, które zapisały się w pamięci angielskich poddanych z przydomkiem dobrej królowej – dobra królowa Elżbieta[6].
Według tradycji wizerunek królowej Elżbiety jest pierwowzorem damy kier w angielskiej talii kart do gry[7][8].
Dzieciństwo i młodość
[edytuj | edytuj kod]Elżbieta była najstarszym dzieckiem króla Edwarda IV i Elżbiety Woodville. Małżeństwo jej rodziców wywołało skandal, ponieważ jej matka nie pochodziła z rodziny królewskiej. Związek jej rodziców stał się jedną z przyczyn konfliktu pomiędzy dotychczasowym doradcą króla Ryszardem Neville a Edwardem IV.
W 1470 r. na Anglię najechała Małgorzata Andegaweńska, która połączywszy swe siły z Ryszardem Neville oraz wujem Elżbiety Jerzym księciem Clarence, zamierzała strącić z tronu Edwarda IV[9]. Elżbieta Woodville wraz ze swoją matką Jakobiną oraz trzema córkami: Elżbietą, Marią i Cecylią została zmuszona do schronienia się w Opactwie Westminsterskim[9]. Tam na świat przyszedł następca tronu Anglii Edward V[9]. W tym czasie król Edward IV i Anthony Woodville uciekli przez Niderlandy do Flandrii. Król Edward IV odzyskał władzę w połowie 1471 r.[9]
W 1477 r. razem z matką i ciotką, Elżbietą York, księżną Suffolk została Damą Orderu Podwiązki. Po śmierci ojca w 1483 r. Elżbieta razem z młodszym rodzeństwem została uznana za nieślubne dziecko (Edward miał przed ślubem z Elżbietą ożenić się z lady Eleonorą Talbot) i odsunięta od dziedziczenia[10]. Jej bracia – Edward V i Ryszard zaginęli (zginęli?) w niewyjaśnionych okolicznościach[10].
Na tron wstąpił jej stryj Ryszard III a Elżbieta wraz z matką i żyjącymi siostrami: Cecylią, Anną, Katarzyną i Brygidą schroniła się ponownie w Opactwie Westminsterskim. Około kwietnia 1484 r. Elżbieta Woodville pogodziła się z Ryszardem III w efekcie czego Elżbieta opuściła opactwo[11].
Kiedy w 1485 r. Ryszardowi zmarła żona Anna Neville, pojawiły się pogłoski, że Ryszard planuje ślub z Elżbietą[11].
Te plotki wzbudziły zaniepokojenie na kontynencie, gdzie przebywał Henryk Tudor, 2. hrabia Richmond, od 1471 r. kandydat stronnictwa Lancasterów na króla Anglii. Jego własne prawa do tronu były dość nikłe – jego matka, Małgorzata Beaufort, pochodziła od Jana, 1. hrabiego Somerset, nieślubnego syna Jana z Gandawy, młodszego syna Edwarda III. Hrabia Somerset został wprawdzie uznany za legalnego syna, ale odsunięty od dziedziczenia. Stąd, aby wzmocnić pretensje Henryka, jego zwolennicy zaplanowali małżeństwo pretendenta z Elżbietą, co pogodziłoby zwaśnione rody Lancasterów i Yorków. Dlatego Henryk po wstąpieniu na tron zatuszował sprawę nieprawomocności małżeństwa Edwarda IV i Elżbiety Woodville, gdyż to osłabiało jego i tak niezbyt mocną pozycję.
Tymczasem obawy Henryka okazały się płonne, ponieważ Ryszard nie miał raczej zamiaru poślubiać bratanicy[12]. XVII-wieczny kronikarz sir George Buck twierdził jednakże, że widział list Elżbiety do księcia Norfolk, w którym deklarowała ona miłość do Ryszarda i chęć poślubienia króla[13]. Jeśli korespondencja Elżbiety istniała jeszcze w XVII w., to później zaginęła[12]. Nie wiadomo więc, na ile to wyznanie, jeśli list był autentyczny, można uznać za wyraz uczuć Elżbiety, a na ile za efekt działań jej matki, dążącej do wprowadzenia córki na tron, obojętnie przy boku jakiego króla[12].
Jeśli nawet istniały plany poślubienia Ryszarda przez Elżbietę, to Henryk Tudor je udaremnił. W sierpniu 1485 r. wylądował w Walii i 22 sierpnia, dzięki zdradzie w szeregach Ryszarda, wygrał bitwę pod Bosworth. Ryszard poległ, zaś Henryk koronował się w Westminsterze.
Królowa Anglii
[edytuj | edytuj kod]
Nowy król zwlekał jednak z zawarciem małżeństwa i dopiero petycja Parlamentu doprowadziła do ślubu Henryka i Elżbiety 18 stycznia 1486[14], aczkolwiek Henryk dalej odwlekał koronację żony, która odbyła się dopiero 25 listopada 1487[15] Elżbieta Woodville nie brała udziału w tej uroczystości[15].
Ustawa, na mocy której Elżbieta i jej rodzeństwo zostały uznane za dzieci nieślubne, została uchylona przed zawarciem małżeństwa z Henrykiem VII[14].
Elżbieta nie miała wpływu na sprawy polityczne. Realna władza na dworze królewskim należała do matki króla, Małgorzaty Beaufort, co nie podobało się matce Elżbiety i m.in. to było przyczyną konfliktu pomiędzy Elżbietą Woodville a Henrykiem VII[14].
Królowa Elżbieta przebywała głównie w Greenwich, gdzie jej własnością była posiadłość Placentia[16]. Była powszechnie uznawana za atrakcyjną, inteligentną, pełną wdzięku królową, która łagodziła spory w rodzinie[17].
W czerwcu 1492 r. zmarła Elżbieta Woodville, natomiast z powodu zaawansowanej ciąży Elżbieta nie wzięła udziału w skromnym pogrzebie swojej matki[18]
Perkin Warbeck w latach 90. XV wieku podawał się za jej młodszego brata, księcia Ryszarda i zgłaszał swe pretensje do tronu Anglii jako ocalały syn Edwarda IV, natomiast nie zapytano królowej Elżbiety, czy rozpoznaje w nim swego brata[14].
Henryk i Elżbieta tworzyli raczej zgodne i szczęśliwe małżeństwo[19]. Królowa regularnie zachodziła w ciążę, dając mężowi trzech synów i cztery córki. Ciosem dla królowej była śmierć najstarszego syna Artura w 1502 r.[20] Elżbieta zmarła rok później w dniu swoich 37 urodzin[4][21], wskutek gorączki poporodowej, wkrótce po narodzinach ostatniego dziecka[4]. Z natury skąpy Henryk wyprawił żonie wspaniały pogrzeb, godny królowej. Elżbieta została pochowana w katedrze westminsterskiej, w kaplicy zwanej Lady Chapel. W 1509 r. dołączył do niej król Henryk.
Genealogia
[edytuj | edytuj kod]Wywód przodków i potomstwo Elżbiety z Yorku według Charlesa Cawleya[22]
| Ryszard, książę Yorku ur. 21 IX 1411 zm. 30 XII 1460 |
Cecylia Neville, hrabianka Westmorelandu ur. 3 V 1415 zm. 31 V 1495 |
Ryszard Wydeville, hrabia Rivers ur. ok. 1405 zm. 12 VIII 1469 |
Jakobina Luksemburska ur. 1416-1417 zm. 30 V 1472 | ||||||||||
| Edward IV ur. 28 IV 1442 zm. 9 IV 1483 |
Elżbieta Woodville ur. 1437 zm. 8 VI 1492 |
||||||||||||
| Henryk VII Tudor ur. 28 I 1457 zm. 21 IV 1509 OO 18 I 1486 |
Elżbieta York (ur. 11 II 1466, zm. 11 II 1503) |
||||||||
| Artur, książę Walii ur. 20 IX 1486 zm. 2 IV 1502 |
Małgorzata, królowa Szkocji, hrabina Angus ur. 28-29 XI 1489 zm. 18 X 1541 |
Henryk VIII, książę Yorku, król Anglii ur. 28 VI 1491 zm. 28 I 1547 |
Elżbieta ur. 2 VII 1492 zm. 14 IX 1495 |
Maria, królowa Francji, księżna Suffolk ur. 28 III 1496 zm. 25 VI 1533 | |||||
| Edmund, książę Somerset ur. 21 II 1499 zm. 19 VI 1500 |
Edward ? ur. ? zm. ? |
Katarzyna ur. 1 II 1503 zm. 2 II 1503 | |||||||
Elżbieta w literaturze
[edytuj | edytuj kod]Elżbieta z Yorku jest tytułową bohaterką współczesnej sobie ballady The song of Lady Bessy, napisanej prawdopodobnie przez Humphreya Breretona z Cheshire[23][24][25] oraz tragedii The English princess; or, The death of Richard the III Johna Carylla, wystawionej po raz pierwszy w 1667 r. w Duke of York's Theatre[26][27], a także powieści Philippy Gregory The White Princess.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Elizabeth of York (1465-1503) [w:] Dictionary of British History, red. John Cannon , Oxford 2009, s. 241.
- ↑ Elizabeth of York (1465-1503) [w:] Cathy Hartley, A Historical Dictionary of British Women, London 2003, s. 155.
- ↑ P. Gregory, D. Baldwin, M. Jones, Kobiety wojny dwu róż. Księżna, królowa i królowa matka, 2011, s. 163, ISBN 978-83-245-8088-0.
- ↑ a b c P. Gregory, D. Baldwin, M. Jones, Kobiety wojny dwu róż. Księżna, królowa i królowa matka, 2011, s. 271, ISBN 978-83-245-8088-0.
- ↑ Privy purse expenses of Elizabeth of York: wardrobe accounts of Edward the Fourth. With a memoir of Elizabeth of York, and notes, wyd. Sir Nicholas Harris Nicolas, London 1830, s. XXXI.
- ↑ The most pleasant song of Lady Bessy: the eldest daughter of King Edward the Fourth, and how she married King Henry the Seventh of the House of Lancaster, wyd. Thomas Heywood, London 1829, s. XV – przekaz kroniki Halla: For her great vertue this noble princess was commonly called the good Quene Elizabeth. (Edward Hall, The Union of the Two Noble and Illustre Families York and Lancaster, London 1542).
- ↑ Every poker player knows this gal! She’s been of playing cards for more than 500 years!, "Weekly World News", 29 June 1993, s. 28.
- ↑ Harvey Eugene Lehman, Lives Of England’s Monarchs, Bloomington 2005, s. 216.
- ↑ a b c d Philippa Gregory, Kobiety wojny dwóch róż, 2011, s. 123-125.
- ↑ a b P. Gregory, D. Baldwin, M. Jones, Kobiety wojny dwu róż. Księżna, królowa i królowa matka,, 2011, s. 184, ISBN 978-83-245-8088-0.
- ↑ a b P. Gregory, D. Baldwin, M. Jones, Kobiety wojny dwu róż. Księżna, królowa i królowa matka,, 2011, s. 187-188, ISBN 978-83-245-8088-0.
- ↑ a b c P. Gregory, D. Baldwin, M. Jones, Kobiety wojny dwu róż. Księżna, królowa i królowa matka, 2011, s. 190, ISBN 978-83-245-8088-0.
- ↑ Sir George Buck, The history of the life and reigne of Richard the Third, London 1647, s. 128-129.
- ↑ a b c d P. Gregory, D. Baldwin, M. Jones, Kobiety wojny dwu róż. Księżna, królowa i królowa matka, 2011, s. 191-192, ISBN 978-83-245-8088-0.
- ↑ a b P. Gregory, D. Baldwin, M. Jones, Kobiety wojny dwóch róż. Księżna, królowa i królowa matka, 2011, s. 194, ISBN 978-83-245-8088-0.
- ↑ David Starkey, Cnotliwy książę. Zanim Henryk VIII został królem, tł. Rudolf Szymański, Warszawa 2009, s. 21.
- ↑ David Starkey, Królowe. Sześć żon Henryka VIII, 2010, s. 50, ISBN 978-83-7301-478-7.
- ↑ Philippa Gregory, Kobiety wojny dwóch róż, 2011, s. 200-201.
- ↑ David Starkey, Elżbieta I. Walka o tron, 2008, s. 170, ISBN 978-83-241-3227-0.
- ↑ David Starkey, Królowe. Sześć żon Henryka VIII, 2010, s. 99, ISBN 978-83-7301-478-7.
- ↑ David Starkey, Elżbieta I. Walka o tron, 2008, s. 258, ISBN 978-83-241-3227-0.
- ↑ Charles Cawley, Medieval Lands – Foundation for Medieval Genealogy Richard III 1483-1509, Earls Rivers 1466-1491 (Wydeville), Henry VII 1485-1509 [dostęp 2012-08-12]
- ↑ The Song of Lady Bessy [w:] John A. Wagner, Encyclopedia of the Wars of the Roses, Santa Barbara 2001, s. 252
- ↑ The most pleasant song of Lady Bessy: the eldest daughter of King Edward the Fourth, and how she married King Henry the Seventh of the House of Lancaster, wyd. Thomas Heywood, London 1829
- ↑ The Song of Ladye Bessyie [w:] Bishop Percy's Folio Manuscript. Ballads and Romances, wyd. J.W. Hales, F.J. Furnivall, London 1868, t. III, s. 319-363; wersja elektroniczna: [1] [dostęp 2012-08-12]
- ↑ Eveline Cruickshanks, The Stuart Court in Exile and the Jacobites, London 1995, s. 76.
- ↑ The English princess, or, The death of Richard the III : a tragedy written in the year 1666, and acted at His Highness the Duke of York's Theatre, London 1667.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- David Starkey, Cnotliwy książę. Zanim Henryk VIII został królem, tł. Rudolf Szymański, Warszawa 2009, ISBN 978-83-241-3482-3.
- David L. Tunis, King Henry VII lived 1457-1509. Queen’s name: Elizabeth of York [w:] Fast Facts on the Kings and Queens of England, Bloomington 2006, ISBN 1-4208-9009-3, s. 133-135.