Jasnota
 Morfologia (jasnota purpurowa) | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
jasnota |
| Nazwa systematyczna | |
| Lamium L. Sp. Pl. 579. 1753 | |
| Typ nomenklatoryczny | |
Jasnota (Lamium L.) – rodzaj roślin należących do rodziny jasnotowatych. Należy do niego w zależności od ujęcia, w tym statusu taksonów mieszańcowych, od 16 do 30[4], 40[5] a nawet 50 gatunków[6]. Rośliny te występują w strefie klimatu umiarkowanego w Europie, Azji i północnej Afryce. Poza Starym Światem niektóre gatunki zostały introdukowane na obszary o podobnym klimacie i na tereny górskie[4]. Centrum zróżnicowania jest Azja Mniejsza[5]. W Polsce gatunkami rodzimymi są tylko: jasnota plamista L. maculatum i jasnota gajowiec (gajowiec żółty) L. galeobdolon. Poza tym zadomowionymi antropofitami są trzy inne gatunki (jasnota biała L. album, jasnota purpurowa L. purpureum i jasnota różowa L. amplexicaule)[7]. W randze gatunków (jasnota mieszańcowa L. incisum i jasnota pośrednia L. moluccellifolium) podano z flory Polski taksony[7], które bywają klasyfikowane jako odmiany jasnoty purpurowej[8], choć potwierdzono także ich mieszańcową genezę, wskazującą na status odrębnych gatunków[9].
Rośliny te zasiedlają widne lasy, tereny skaliste, niektóre rosną jako chwasty w uprawach. Kultywary jasnoty plamistej i gajowca żółtego uprawiane są jako rośliny ozdobne[5]. Rzadziej uprawia się inne gatunki: jasnotę wielkokwiatową i gargańską[10].
-
-
-
-
-
Jasnota gajowiec (gajowiec żółty)
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Plik
- Rośliny jednoroczne i byliny osiągające do 1 m wysokości[5]. Pędy w różnym stopniu owłosione, włoski pojedyncze[4].
- Liście
- Ulistnienie naprzeciwległe[5], liście pojedyncze[4], o blaszkach okrągławych lub nerkowatych do jajowatolancetowatych, na brzegu wyraźnie karbowanych, ząbkowanych lub piłkowanych[11]. Na blaszkach często występują białawe plamy[5].
- Kwiaty
- Zebrane w okółki 4–14-kwiatowe[11], zwykle skupione w szczytowej części pędu[12]. Ich kielichy są niewielkie, zrosłodziałkowe, zakończone 5 ząbkami równej długości lub prawie równej długości, z 5 żyłkami. Korona okazała (co najmniej dwa razy dłuższa od kielicha), różowa, fioletowa, biała lub żółta. Składa się z 5 płatków zrośniętych w dwie wargi, przy czym dolna warga bywa kolista lub trójłatkowa, ze środkową łatką czasem rozciętą. Boczne łatki półkoliste, na brzegach często karbowane lub ząbkowane. Górna warga kapturkowato wysklepiona. Pręciki cztery, w dwóch parach, schowane pod górną wargą korony, owłosione. Zalążnia górna, dwukomorowa, z dwoma zalążkami w każdej z komór. Szyjka słupka pojedyncza, cienka, na końcu rozwidlona[5][11].
- Owoce
- Czterodzielne rozłupnie, rozpadające się na cztery pojedyncze, trójkanciaste rozłupki, często brodawkowate[5].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Galeobdolon Adans., Lamiastrum Heist. ex Fabr., Matsumurella Makino, Wiedemannia Fisch. & C. A. Mey.
- Pozycja systematyczna rodzaju
Rodzaj Lamium jest typowy dla rodziny jasnotowatych Lamiaceae i podrodziny Lamioideae. W obrębie podrodziny klasyfikowany jest do plemienia Lamieae obejmującego grupę taksonów składających się na rodzaj Lamium sensu lato tj. w różnych ujęciach włączanych lub wyodrębnianych z niego: Lamiastrum Heist. ex Fabr., Wiedemannia Fisch. & C.A. Mey., Stachyopsis Popov & Vved. i Eriophyton Benth[9].
- Lamium album L. – jasnota biała
- Lamium amplexicaule L. – jasnota różowa
- Lamium bifidum Cirillo
- Lamium caucasicum Grossh.
- Lamium confertum Fr.
- Lamium coutinhoi J.G.García
- Lamium eriocephalum Benth.
- Lamium flexuosum Ten.
- Lamium galactophyllum Boiss. & Reut.
- Lamium galeobdolon (L.) L. – jasnota gajowiec, gajowiec żółty
- Lamium garganicum L. – jasnota gargańska
- Lamium gevorense (Gómez Hern.) Gómez Hern. & A.Pujadas
- Lamium glaberrimum (K.Koch) Taliev
- Lamium × holsaticum Prahl
- Lamium macrodon Boiss. & A.Huet
- Lamium maculatum (L.) L. – jasnota plamista
- Lamium moschatum Mill.
- Lamium multifidum L.
- Lamium orientale (Fisch. & C.A.Mey.) E.H.L.Krause
- Lamium orvala L. – jasnota wielkokwiatowa
- Lamium purpureum L. – jasnota purpurowa
- Lamium taiwanense S.S.Ying
- Lamium tomentosum Willd.
- Lamium tschorochense A.P.Khokhr.
- Lamium vreemanii A.P.Khokhr.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].
- ↑ a b c d Gerrit Davidse, Mario Sousa Sánchez, A. O. Chater: Lamium L.. [w:] Flora Mesoamericana [on-line]. Universidad Nacional Autónoma de México. Instituto de Biología, Missouri Botanical Garden, Natural History Museum (London, England) UNAM, 1994. [dostęp 2019-05-16].
- ↑ a b c d e f g h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 296. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
- ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 105, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ Lamium purpureum L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-27].
- ↑ a b Mika Bendiksby. Molecular phylogeny and taxonomy of the genus Lamium L. (Lamiaceae): Disentangling origens of presumed allotetraploids. „Taxon”. 60, 4, s. 986–1000, 2011.
- ↑ a b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 110. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ a b c Lamium Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-05-16].
- ↑ T.G. Tutin, V.H. Heywood i in.: Flora Europaea. Vol. 3. Cambridge, London, New York, New Rochelle, Melbourne, Sydney: Cambridge University Press, 1981, s. 147. ISBN 0-521-08489-X.
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-02].
- ↑ Lamium. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-05-16].