Jeździec polski
| |
| Autor | |
|---|---|
| Data powstania | |
| Medium | |
| Wymiary |
116,8 × 134,9 cm |
| Miejsce przechowywania | |
| Miejscowość | |
| Lokalizacja | |
Jeździec polski lub Lisowczyk – jeden z dwóch portretów konnych w twórczości Rembrandta powstały w 1655. Obecnie ozdoba Kolekcji Fricka w Nowym Jorku[1].
Autorstwo Rembrandta zostało potwierdzone badaniami uczonych z Rembrandt Research Project i nie budzi wątpliwości. Dzieło jest przykładem mistrzowskiego, dojrzałego stylu holenderskiego malarza i jednym z zaledwie dwóch znanych konnych portretów w jego twórczości. Do dziś nie wiadomo jednak, kogo przedstawia Jeździec polski, zwany również Lisowczykiem, żołnierza konkretnej formacji (lisowczyka), starotestamentowego albo literackiego bohatera czy też konkretną postać. Zagadkowość obrazu i jego niezwykły, poetycki nastrój, w równej mierze jak jego czysto malarskie walory – mistrzowska, typowo Rembrandtowska technika prowadzenia pędzla i wyrafinowana tonacja barwna – zadecydowały o niezwykłej popularności dzieła[2].
Obraz nabył w Amsterdamie około 1790–1793 Michał Kleofas Ogiński (polski poseł w Holandii) lub Michał Kazimierz Ogiński (hetman wielki litewski) dla króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, który umieścił go w pałacu w Łazienkach. Po abdykacji monarchy obraz nabył od niego Franciszek Ksawery Drucki Lubecki, w 1815 dzieło znalazło się w rękach biskupa wileńskiego Hieronima Stroynowskiego[3], po jego śmierci – w rodzinie Stroynowskich, a ostatecznie ozdobiło galerię rodziny Tarnowskich w pałacu w Dzikowie.
W 1910 hr. Zdzisław Tarnowski sprzedał obraz Henry’emu Clayowi Frickowi, amerykańskiemu przemysłowcowi i kolekcjonerowi sztuki, który nabył go za radą angielskiego krytyka sztuki Rogera Frya. Sprzedaż arcydzieła Rembrandta za granicę spotkała się ze stanowczym sprzeciwem i powszechną krytyką polskiej opinii publicznej[4].
Dzieło zawisło w nowojorskiej rezydencji Fricka przy Fifth Avenue na Manhattanie – wśród dzieł m.in. Belliniego, Vermeera, Goi i Fragonarda[2].
Od 6 maja do 7 sierpnia 2022 obraz wystawiany jest w pałacu Na Wyspie w Łazienkach Królewskich w Warszawie[2], a od 18 sierpnia do 16 października 2022 w Zamku Królewskim na Wawelu w Krakowie[5].
Opis
[edytuj | edytuj kod]Jeździec nosi strój określany mianem „polski lub wschodni”: kołpak – szpiczastą czapkę bez daszka pochodzenia mongolskiego z lisiego, wilczego, lub rysiego futra, zielony pikowany jedwabny żupan pełniący rolę miękkiej zbroi, obcisłe czerwone spodnie i żółte skórzane buty z cholewami do połowy łydki. Lewą ręką prowadzi wodze konia, zaś w prawej dzierży nadziak. Przy siodle pod prawym kolanem ma przytroczoną szablę ciężką o rękojeści zamkniętej, a u lewego boku lekką o rękojeści otwartej. Ponadto ma u lewego boku łuk refleksyjny i kołczan ze strzałami z prawego boku. Pod siodłem rozpięta jest skóra drapieżnika, a koń ma na modę turecką zawieszony na ogłowiu buńczuk-podgardle.
Do dziś toczy się spór kogo przedstawia obraz. Według jednych jest to portret ostatniego Lisowczyka. Przemawia za tym wiarygodność ubioru i broni, co może oznaczać, że malarz korzystał z żywego modelu, a nie ze sztucznie dobranych rekwizytów lub wzorów graficznych. Z kolei historyk sztuki Jan Białostocki uważał, że tytuł miał być aluzją do osoby ariańskiego pisarza i myśliciela Jonasza Szlichtynga, polskiego emigranta, którego literacki pseudonim brzmiał „Eques Polonus”, czyli „Szlachcic” lub „Jeździec polski”. Do kolekcji króla Stanisława Augusta Poniatowskiego dzieło trafiło pod nazwą „Kozak na koniu”[3].
Juliusz Kossak namalował kopię tego obrazu pod tytułem Lisowczyk. Różnice polegają na tym, że jeździec Rembrandta nie ma wąsów, a szabla u jego lewego boku jest na obrazie Kossaka ledwie widoczna.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Frick Collection: The Polish Rider. [dostęp 2020-07-12]. (ang.).
- ↑ a b c Wystawa: „Jeździec polski” Rembrandta | Łazienki Królewskie [online], lazienki-krolewskie.pl [dostęp 2022-05-09] (pol.).
- ↑ a b Joanna Winiewicz-Wolska, Królewski Rembrandt na Wawelu. Jeździec polski ze zbiorów The Frick Collection w Nowym Jorku, 2022.
- ↑ Stos. Obce arcydzieła w Polsce. Sprzedaż „Lisowczyka”. „Świat”. 26 (Rok V), s. 4–7, 25 czerwca 1910.
- ↑ Zamek Królewski na Wawelu [online], wawel.krakow.pl [dostęp 2022-08-28] (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Rembrandt Harmensz van Rinn 1606–1669, z serii: „Wielka kolekcja sławnych malarzy” numer 9, Oxford Educational, Poznań 2006, ISBN 83-7425-495-5.
- Henryk Wisner: Lisowczycy, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2004 (wydanie II, poprawione i uzupełnione).
- Zdzisław Żygulski jun.: Polska. Broń wodzów i żołnierzy. Kraków: Kluszczyński, 1998.
- Zdzisław Żygulski jun.: „Lisowczyk” Rembrandta (studium ubioru i uzbrojenia)