Kultura pucharów dzwonowatych
Kultura pucharów dzwonowatych (KPDz) – kultura eneolityczna wywodząca się z Półwyspu Pirenejskiego. Prawdopodobnie powstała na podłożu kultury almerskiej[1].
Kryteria wydzielenia
[edytuj | edytuj kod]Nazwę zawdzięcza charakterystycznej formie krępych, szerokootworowych naczyń w kształcie odwróconego dzwonu. Bywa nazywana też kulturą „łuczników”[2].
Chronologia, geneza i zanik
[edytuj | edytuj kod]Prawdopodobnie ludność wytwarzająca charakterystyczne artefakty pochodziła ze wschodniego wybrzeża Półwyspu Pirenejskiego. Wyroby pojawiły się w końcu czwartego tysiąclecia p.n.e. W XIX – XVIII stuleciu p.n.e. na ziemie polskie dotarło prawdopodobnie kilka rodzin reprezentujących tę kulturę, być może handlujących miedzią i poszukujących kupców. Mobilność ludności i gospodarka oparta na pasterstwie koczowniczym w dużej mierze przyczyniła się do stosunkowo szybkiej ekspansji tej kultury na terenie Europy. Ponieważ kultura ta reprezentowana była przez niewielkie grupy ludności, ulegała szybkiej asymilacji z miejscowym podłożem etnicznym[nieaktualne?], wnosząc poważny wkład w kształtowanie się społeczeństw epoki brązu.
Zagadnienie etniczne
[edytuj | edytuj kod]Badania archeogenetyczne ustaliły ograniczone powinowactwo genetyczne między iberyjskimi a środkowoeuropejskimi przedstawicielami tej kultury, co implikuje niewielki wpływ migracji na jej rozprzestrzenianie, na tym etapie ekspansji. Inaczej było w przypadku Wysp Brytyjskich gdzie wraz z pojawieniem się pucharów dzwonowatych pojawili się osobnicy różniący się profilem DNA od ówczesnej śniadej/ciemnoskórej-jasnookiej populacji[3]. Jak się przypuszcza, 90 proc. populacji ówczesnych Wysp Brytyjskich zastąpiły grupy przybyszów z kontynentu[4].
Obrządek pogrzebowy
[edytuj | edytuj kod]Największe z cmentarzysk na ziemiach polskich, liczące dziewiętnaście grobów, zbadano w Kornicach gm. Pietrowice Wielkie na Górnym Śląsku. Zmarli grzebani byli najczęściej z rękoma zgiętymi w łokciach, dłońmi ułożonymi w okolicach twarzy oraz silnie podkurczonymi nogami. Mężczyźni ułożeni byli prawie zawsze na lewym boku, a kobiety na prawym. Groby mężczyzn bogato wyposażano w broń oraz naczynia z jedzeniem. Groby kobiece najczęściej były wyposażane w różnego rodzaju biżuterię z kości i bursztynu.
Społeczeństwo i gospodarka
[edytuj | edytuj kod]Gospodarka tej kultury była oparta na półpasterskim stadnym chowie zwierząt, zwłaszcza bydła rogatego i koni oraz na łowiectwie. Polowano za pomocą łuków refleksyjnych, strzały były zbrojone w grociki krzemienne, przeważnie sercowate. Przed uderzeniem cięciwy przedramię chroniono płytkowatym ochraniaczem (z łupku). Dodatkowo trudniono się rybołówstwem i zbieractwem. Posiadano umiejętność obrabiania miedzi (groty oszczepu), zapewne złota i srebra oraz wytwarzania stopu srebrno-złotego (elektronu). Obrabiano krzemień (noże odłupkowe, zgrzebła, grociki strzał) i kamień (toporki) a także materiał organiczny, szczególnie poroże i kość (wisiorki – amulety, paciorki, charakterystyczne dla tej kultury guziki z otworem w kształcie litery „v”). Pośredniczono w wymianie nadbałtyckim bursztynem z Południem (ozdoby bursztynowe w Czechach: np. Svobodne Dwory i Sklany-Kwicek) oraz zapewne miedzią i elektronem, a także wykwintną ceramiką, również siekierkami z krzemienia pasiastego. Ludności tej kultury nieobca była znajomość trepanacji czaszki.
Do tego cyklu kulturowego zalicza się również:
- kultura ceramiki wstęgowej rytej
- kultura badeńska
- kultura lendzielska
- kultura pucharów lejkowatych
- kultura amfor kulistych
- kultura ceramiki sznurowej
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Kozłowski i Godłowski 1985 ↓, Kultura pucharów dzwonowatych, s. 54.
- ↑ Jerzy Filip Gąssowski, Kultura pradziejowa na ziemiach Polski, 1985, s. 121–122.
- ↑ Prehistoryczny Brytyjczyk był ciemnoskóry i miał niebieskie oczy | Dziennik Naukowy [online], dzienniknaukowy.pl [dostęp 2019-07-31] (pol.).
- ↑ Archeolodzy na łamach Nature – Uniwersytet Wrocławski [online], uni.wroc.pl [dostęp 2019-07-31] (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Janusz Krzysztof Kozłowski, Kazimierz Godłowski, Historia starożytna ziem polskich, Warszawa: PWN, 1985, ISBN 83-01-04227-3.
- Jerzy Topolski (red.), Dzieje Polski do roku 1501, Warszawa: PWN, 1993.
- Marek Derwich, Adam Żurek (red.), U źródeł Polski. Do roku 1039, Warszawa-Wrocław: Grupa Wydawnicza Beertelsmann Media, Wydawnictwo Dolnośląskie, 2002.
- Janusz Krzysztof Kozłowski (red.), Encyklopedia Historyczna Świata, Tom I: Prehistoria, Kraków: Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, 1999.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Paweł Zaręba: Kultura pucharów dzwonowatych. [w:] Prahistoria ziem polskich – zarys [on-line]. [dostęp 2007-01-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-25)].
- Strona zawierająca linki do stron i prac o kulturze pucharów dzwonowatych