Stan Borys
 Stan Borys (2016) | |
| Imię i nazwisko |
Stanisław Guzek |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
3 września 1941 |
| Typ głosu | |
| Gatunki | |
| Zawód | |
| Aktywność |
od 1958 |
| Wydawnictwo | |
| Powiązania | |
| Zespoły | |
| Bizony Blackout Odyssey Family Tress Strange Romance Imię Jego 44 | |
| Odznaczenia | |
   
| |
| Strona internetowa | |
Stan Borys, właśc. Stanisław Guzek[1][2] (ur. 3 września 1941 w Załężu[2]) – polski muzyk, piosenkarz, kompozytor, aktor i poeta.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Pochodzi z niezamożnej rodziny; jego ojciec był kolejarzem[3]. Miał siostrę Zofię (zm. 2022 w wieku 90 lat)[4].
Był uczniem różnych szkół, m.in. technikum rolniczego (TMR Łańcut) i budowlanego, a maturę zdał eksternistycznie[3]. Uczył się grać na skrzypcach, klarnecie[3] i gitarze. W okresie licealnym uczęszczał do Wojewódzkiego Domu Kultury w Rzeszowie, gdzie zainteresował się poezją i teatrem[3]. W tym okresie brał udział w ogólnopolskich konkursach recytatorskich[3]. Po opuszczeniu domu rodzinnego imał się wielu prac zarobkowych, m.in. zakładał piorunochrony, pracował jako meliorator, górnik, robotnik budowlany, zegarmistrz i goniec[3].
Profesjonalną działalność artystyczną rozpoczął w 1958. Zaczynał od pracy rekwizytora w Teatrze im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie, gdzie był też statystą w kilku spektaklach i zagrał epizodyczną rolę w sztuce Ryszard II[5]. W latach 60. założył teatr poezji „Symbol”[5]. W 1965 zadebiutował jako poeta, a jego utwory opublikowano w „Nowinach Rzeszowskich”[5]. Otrzymał też nagrodę w Turnieju Jednego Wiersza[5].
Również w 1965 zainteresował się śpiewem, jego inspiracją był m.in. Tommy Steele[5]. W tym samym roku nawiązał współpracę z Tadeuszem Nalepą, z którym założył zespół Blackout[5]. Po dwóch latach odszedł z zespołu i przeszedł do formacji Bizony, z którą również współpracował dwa lata[5]. W 1968 razem z zespołem zajął drugie miejsce na Ogólnopolskim Przeglądzie Zespołów Estradowych w Olsztynie, a solowo – za wykonanie utworu „To ziemia” – otrzymał nagrodę prasy na 6. Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu[6].
W 1969 rozpoczął karierę solową i swój pierwszy album. W 1971 wystąpił na Festiwalu Piosenki „Bratysławska Lira” w Bratysławie oraz, za wykonanie utworów „Ikona” i „Kvrie”, otrzymał statuetkę Brązowego Gronostaja na Międzynarodowym Festiwalu Varietées w Rennes[6] oraz wystąpił gościnnie w filmie Uciec jak najbliżej (1972). W 1972 zajął trzecie miejsce ex aequo z Urszulą Sipińską i Haliną Frąckowiak oraz otrzymał nagrodę prasy za najlepszą interpretscję piosenki na Young European Song Festival w Ostendzie, a także zajął drugie miejsce i nagrodę za interpretację piosenki „Wierzę drzewom” na Song Olimpiad w Atenach[7]. W 1973 za wykonanie utworu „Jaskółka uwięziona” otrzymał nagrodę dziennikarzy na 11. Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu[8]. W tym samym roku za wykonanie „Jaskółki…” zajął pierwsze miejsce za interpretację piosenki polskiej na 13. Międzynarodowym Festiwalu Piosenki w Sopocie, a także otrzymał nagrodę publiczności i jury (za interpretację utworu „Lost Love”) w Międzynarodowym Konkursie Piosenki w Castlebar oraz otrzymał wyróżnienie na festiwalu „Onda Nueva” w Caracas[9]. W sezonie 1974/1975 występował w Teatrze Syrena w Warszawie. W maju 1975 premierę miało oratorium Katarzyny Gärtner i Ernesta Brylla Zagrajcie nam dzisiaj wszystkie srebrne dzwony, w którym wystąpił Borys[10]. Po odejściu z Teatru Syrena wyjechał z kraju i mieszkał w USA i Kanadzie. Dorabiał na obczyźnie, pracując jako taksówkarz[11]. W 1981 zaśpiewał na uroczystościach żałobnych Krzysztofa Klenczona w Chicago[12].
W 2001 przetworzony fragment jego utworu „Chmurami zatańczy sen” został wykorzystany w refrenie piosenki „Głucha noc” rapera Pei. Borys oskarżył rapera o kradzież własności intelektualnej. 1 września 2011 doszło do zawarcia ugody i wygłoszenia wspólnego oświadczenia, w którym zaznaczono, że to nie Peja umyślnie użył bez zgody autora fragmentu tekstu piosenki „Chmurami zatańczy sen”, wskazując, że raper poprosił swojego wydawcę o dopilnowanie formalności w związku z użyciem tekstu i poinformowania o tym Borysa[13].
W 2004 był gwiazdą festiwalu muzycznego w Syracuse[14]. W 2006 zaczął występować z zespołem Imię Jego 44 z Wrocławia, a 5 listopada 2006 w Filharmonii w Rzeszowie obchodził 45-lecie pracy artystycznej. We wrześniu 2009 ukazał się zbiór jego wierszy o tytule Co jest urokiem tego życia. W 2014 wystąpił z utworem „Jaskółka uwięziona” w koncercie „25 lat! Wolność kocham i rozumiem” podczas 51. KFPP w Opolu[8]. Piosenkę wykonał także w trakcie 54. edycji festiwalu w 2017[8].
Życie prywatne
[edytuj | edytuj kod]Trzykrotnie się żenił; z żoną Ewą ma córkę Patrycję[15], jego żoną była też m.in. Agata Pilitowska. Od 2009 pozostaje w nieformalnym związku z Anną Maleady[16]. W latach 1975–2004 mieszkał za granicą (w Chicago, Toronto i Las Vegas); od marca 2020 mieszka w USA[17].
W lutym 2019 przeszedł rozległy udar mózgu, po którym został częściowo sparaliżowany. W październiku 2021 przeszedł zawał serca[18][19].
Wyznaje taoizm[20]. Od lat nastoletnich, zafascynowany kulturą hinduską, praktykuje jogę[21].
7 października 2023 Uczelnia Łukaszewski w Warszawie nadała Stanowi Borysowi honorowy tytuł Profesora[22].
Dyskografia
[edytuj | edytuj kod]Opracowano na podstawie materiału źródłowego[23].
Albumy
[edytuj | edytuj kod]- 1967 Blackout (Blackout)
- 1969 To ziemia (Bizony)
- 1970 Krzyczę przez sen
- 1971 Naga (Niebiesko-Czarni)
- 1972 Piosenki z filmu „Uciec jak najbliżej”
- 1974 Stan Borys
- 1974 Szukam przyjaciela
- 1988 Piszę pamiętnik artysty - hańba temu, kto o tym źle myśli! Wiersze C.K. Norwida
- 1996 Niczyj
- 1998 Portret
- 2007 Znieczulica (Imię Jego 44)
- 2014 Ikona
Kompilacje
[edytuj | edytuj kod]- The Best of Stan Borys (1991)
- Złote przeboje (Platynowa kolekcja) (2000)
- Idę drogą nieznaną (Złota kolekcja) (2002)
- Jaskółka uwięziona (Perły polskie) (2003)
- Spacer dziką plażą (The Best) (2005)
- Gwiazdy polskiej piosenki (2008)
Filmografia
[edytuj | edytuj kod]Nagrody
[edytuj | edytuj kod]Spis sporządzono na podstawie materiału źródłowego[24].
- 1968 – nagroda Srebrnego Kormorana (drugie miejsce) za program z zespołem Bizony na Ogólnopolskim Przeglądzie Zespołów Estradowych w Olsztynie
- 1968 – nagroda prasy na 6. KFPP w Opolu (za piosenkę „To ziemia”)
- 1971 – Brązowy Gronostaj na Międzynarodowym Festiwalu Varietées w Rennes („Ikona” i „Kvrie”)
- 1972 – Złoty Apollin za zajęcie drugiego miejsca na Olimpiadzie Piosenki w Atenach i pierwsza nagroda za interpretację piosenki („Wierzę drzewom”)
- 1972 – nagroda prasy na Young European Song Festival w Ostendzie
- 1973 – nagroda dziennikarzy na 11. KFPP w Opolu („Jaskółka uwięziona”)
- Bursztynowy Słowik na Międzynarodowym Festiwalu Piosenki w Sopocie („Jaskółka uwięziona”)
- 1973 – nagroda publiczności i nagroda jury za interpretację piosenki („Lost Love”) w Międzynarodowym Konkursie Piosenki w Castlebar
- 1973 – wyróżnienie na Festiwalu „Onda Nueva” w Caracas
- 2015 – Honorowy Złoty Mikrofon za „romantyczną duszę niestrudzonego krzewiciela polskiej poezji, twórcze poszukiwania oraz wielką przyjaźń z Polskim Radiem, obecną w jego słowach i muzyce”[25][26].
Odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- 2006 – Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”[27]
- 2011 – Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”[27]
- 2017 – Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (za wybitne zasługi w pracy artystycznej i twórczej)[28]
- Odznaka honorowa „Zasłużony dla Województwa Podkarpackiego”[29]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Terpiłowski 1970 ↓, s. 25.
- ↑ a b Jan Kawecki: Encyklopedia polskiej muzyki rockowej Rock 'n' roll, 1959-1973. Rock-Serwis, 1995, s. 40. ISBN 978-83-85335-25-2.
- ↑ a b c d e f Terpiłowski 1970 ↓, s. 16.
- ↑ Stan Borys w żałobie. Serce mu pękło. Został już całkiem sam [online] [dostęp 2022-12-21].
- ↑ a b c d e f g Terpiłowski 1970 ↓, s. 20.
- ↑ a b Terpiłowski 1970 ↓, s. 47.
- ↑ Terpiłowski 1970 ↓, s. 48.
- ↑ a b c Sylwia Gawłowska: Festiwalowe podium. Krajowy Festiwal Polskiej Piosenki w Opolu 1963–2017 we wspomnieniach artystów. 2018, s. 46–47. ISBN 978-83-938344-7-1.
- ↑ Terpiłowski 1970 ↓, s. 48–49.
- ↑ Maryla Rodowicz: Niech żyje bal. Dom Wydawniczy Szczepan Szymański, 1992, s. 21. ISBN 83-85606-01-7.
- ↑ Jerzy Kossela Bernard Dornowski, Seweryn Krajewski, Jerzy Skrzypczyk, „Czerwone Gitary” to właśnie my, Tadeusz Sosnowski (oprac.), Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, 1992, s. 68, ISBN 83-7066-456-3.
- ↑ Jerzy Kossela Bernard Dornowski, Seweryn Krajewski, Jerzy Skrzypczyk, „Czerwone Gitary” to właśnie my, Tadeusz Sosnowski (oprac.), Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, 1992, s. 7, ISBN 83-7066-456-3.
- ↑ Karol Stefańczyk, Peja i Stan Borys pogodzeni [online], cgm.pl, 29 sierpnia 2011 [dostęp 2011-09-29] [zarchiwizowane z adresu 2011-09-13].
- ↑ Polski Festiwal w Syracuse, Nowy Jork. [dostęp 2013-04-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-04-29)].
- ↑ Terpiłowski 1970 ↓, s. 20–21, 23.
- ↑ Gdy zachorował, była jego największym wsparciem. Ich miłość przetrwała najcięższą próbę. Oto historia Stana Borysa i Anny Maleady | Viva.pl [online], viva.pl [dostęp 2024-04-25] (pol.).
- ↑ Stan Borys z nową piosenką "Będę przy tobie". Muzyk utknął w USA przez koronawirusa [online], muzyka.interia.pl [dostęp 2021-02-23] (pol.).
- ↑ Stan Borys miał udar i jest częściowo sparaliżowany [online], Stan Borys: Muzyk miał udar i jest częściowo sparaliżowany [dostęp 2019-06-14] (pol.).
- ↑ Partnerka Stana Borysa ujawniła, że muzyk miał zawał. "Narzekał na ból w klatce piersiowej" [online], naTemat.pl [dostęp 2021-10-25] (pol.).
- ↑ Stan Borys: Dzisiaj SHOW BIZNES, to wyłącznie trzęsienie tyłkiem! Mocno o artystach, polityce...
- ↑ Terpiłowski 1970 ↓, s. 10, 25.
- ↑ Magda Szczodruch, Stan Borys profesorem Uczelni Łukaszewski [online], Nowy Dziennik, 22 października 2023 [dostęp 2023-10-29].
- ↑ Archiwum Polskiego Rocka. [dostęp 2019-02-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-09-16)].
- ↑ Terpiłowski 1970 ↓, s. 47—49.
- ↑ polskieradio/fc: Złote Mikrofony: najlepsi radiowcy wyróżnieni najważniejszą nagrodą. [w:] PolskieRadio.pl [on-line]. Polskie Radio S.A., 11 grudnia 2015. [dostęp 2015-12-11].
- ↑ Polskie Radio: Marusz Bonaszewski wśród laureatów Złotych Mikrofonów. [w:] GazetaPrawna.pl [on-line]. Infor PL S.A., 10/11 grudnia 2015. [dostęp 2015-12-11].
- ↑ a b Lista laureatów Medalu Zasłużony Kulturze Gloria Artis [online], gov.pl [dostęp 2017-01-22] [zarchiwizowane z adresu 2024-06-30].
- ↑ Odznaczenia z okazji Narodowego Święta Niepodległości. prezydent.pl, 2017-11-11. [dostęp 2017-11-12].
- ↑ Odznaka Zasłużony dla Województwa Podkarpackiego. bip.podkarpackie.pl. [dostęp 2017-12-15].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Ryszard Wolański, Leksykon Polskiej Muzyki Rozrywkowej, Warszawa 1995, Agencja Wydawnicza MOREX, ISBN 83-86848-05-7, tu hasło Borys Stan, s. 21, 22.
- Lech Terpiłowski: Stan Borys. Wydawnictwo Synkopa, 1970.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Oficjalna strona artysty
- Stan Borys na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
- Stan Borys w bazie Filmweb
- Stan Borys w bazie IMDb (ang.)
- Stan Borys w bazie filmpolski.pl
- Stan Borys - wywiad Magazyn VIP 2022 - https://magazynvip.pl/stan-borys-zmanierowany-glos-ktory-zawojowal-swiat/
- Artyści polonijni w Stanach Zjednoczonych
- Bigbit
- Ludzie urodzeni w Rzeszowie
- Ludzie związani z Łomiankami
- Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (III Rzeczpospolita)
- Odznaczeni odznaką honorową „Zasłużony dla Województwa Podkarpackiego”
- Odznaczeni Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”
- Odznaczeni Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”
- Polonia w Kanadzie
- Polscy aktorzy filmowi
- Polscy aktorzy teatralni
- Polscy kompozytorzy muzyki rozrywkowej
- Polscy poeci
- Polscy wokaliści jazzowi
- Polscy wokaliści rockowi
- Polscy wokaliści popowi
- Polscy tenorzy
- Urodzeni w 1941