Tubu (lud)
| |
| Populacja |
około 500 tys. |
|---|---|
| Miejsce zamieszkania | |
| Język | |
| Religia | |
Tubu – lud afrykański zamieszkujący południowo-wschodnią Saharę, głównie północ Czadu (góry Tibesti), a także południowy wschód Libii, północ Nigru oraz północno-zachodni Sudan[1]. Populacja wynosi około 500 tys. osób. Dominującą religią jest islam odłamu sunnickiego. Wśród Tubu występuje podział na plemiona i klany. Zajmują się głównie pasterstwem, rolnictwem i handlem karawanowym[2], posługują się językiem tubu.
Ich nazwa pochodzi od gór Tibesti, gdzie żyje większość z nich. W języku tubu tibesti oznacza „skaliste góry”, a tebu „skalny lud”. Różnymi określeniami tej grupy ludności są: Tibu, Tibbu, Tebu, Tubu, Tebou, Todga, Todaga, Toda, Tuda, Tudaga lub Goran[3][4].
Rozmieszczenie
[edytuj | edytuj kod]
Tubu zamieszkują obszar południowo-wschodniej Sahary, głównie góry Tibesti, Borku, północną część wyżyny Ennedi; oraz przyległe od południa ziemie środkowo-centralnego Sahelu po jezioro Czad. Obecnie tereny te znajdują się na pograniczu czterech państw – Czadu, Libii, Nigru i Sudanu[5].
Tedega i Dazaga
[edytuj | edytuj kod]Lud Tubu jest podzielony na dwie grupy – Tedega (zamieszkująca Saharę) oraz Dazaga (zamieszkująca Sahel). Obie wzajemnie uważają, że dzielą ze sobą wspólnych przodków i pochodzenie. Posługują się językiem tubu, należącym do grupy języków saharyjskich, który wyraźnie dzieli się na dwa dialekty: tedaga i dazaga[6]. Pod względem wielkości populacji grupą większą jest Dazaga, liczy ona około 360 tys. osób; mniejszą zaś Tedega, ma ona około 50 tys. członków[7].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Antyczna historia Tubu ze względu na znikome źródła jest słabo poznana. Jedną z nielicznych relacji z tego okresu według niektórych spekulacji (m.in. Jeana Chapelle’a) jest opis Etiopów, na których polują Garamanci, zawarty Dziejach grackiego historyka Herodota z V w. p.n.e.[8][9]
W literaturze islamskiej najwcześniejszą wzmianką o Tube jest prawdopodobnie fragment tekstu pochodzący z VIII w. n.e. autorstwa Ibn Qutaiba[10]. W IX w. al-Kuwarizmi wspominał o grupie Dazaga[10].
Społeczeństwo
[edytuj | edytuj kod]Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]
Tubu zajmują się głównie hodowlą zwierząt w tym dromaderów, kóz, bydła, osłów i owiec. Żywy inwentarz jest podstawą dobrobytu członków tej społeczności, przeznacza się go na handel oraz jako mahr i posag. Rolnictwo ze względu na niesprzyjające czynniki klimatyczne ma mniejsze znaczenie, przeważają uprawy palm daktylowych oraz roślin strączkowych prowadzone na oddalonych od siebie oazach[2][11].
Tubu posiadają kilka kopalni soli oraz sody krystalicznej[12][13]. Sól jest przez nich powszechnie używana w życiu codziennym, m.in. do wytwarzania substancji leczniczych, środków konserwujących, podczas garbowania, wytwarzania mydła i tekstyliów[14].
Wskaźnik analfabetyzmu wśród Tubu jest bardzo wysoki[15].
Rody i klany
[edytuj | edytuj kod]Większość Tubu prowadzi koczowniczy tryb życia. Mniejszość spośród nich, która postanowiła się osiedlić, mieszka w lepiankach na planie prostokąta lub owalu z dachami pokrytymi liśćmi palmowymi[2].
Przynależność do rodu nabywa się po linii ojca wraz z urodzeniem. Najwyższą pozycję w rodzie zajmuje najstarszy mężczyzna. Ród przynależy do klanu[16].
Według Jeana Chapelle’a, profesora historii specjalizującego się w ludach Czadu, system klanów powstał z konieczności wynikającej z prowadzenia koczowniczego trybu życia na dużym, słabo zaludnionym terenie. Dzięki przynależności do klanu można otrzymać pomoc i wsparcie w większości obozów i miejscowości. Utrzymywanie dobrych relacji z klanem, z którego pochodzi matka, sprzyja posiadaniu podobnych przywilejów jak w klanie ojca[17][18].
Zwyczaje i normy postępowania Tubu w większości wyprowadzone są z prawa islamskiego. Dopuszcza ono restytucje oraz prawo rewanżu; np. sprawa morderstwa jest rozstrzygana bezpośrednio pomiędzy rodami ofiary a sprawcy, kwestią honoru jest wówczas pomszczenie ofiary poprzez odebranie życia zabójcy[19].
W klanie Tomagra, będącego częścią grupy Tedega, zamieszkującej góry Tibesti, istnieje funkcja społeczna duchowego przywódcy nazywanego derde. Jest on jednocześnie najwyższym sędzią klanu[20].
Małżeństwo
[edytuj | edytuj kod]Małżeństwo pomiędzy kuzynostwem pierwszego stopnia, inaczej niż u wielu innych muzułmańskich ludów w Afryce, jest zakazane. Mężczyzna może poślubić wiele kobiet według zasad prawa islamskiego, jednakże współcześnie występowanie zjawiska poligamii jest umiarkowane[2].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Tubu, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-02-23].
- ↑ a b c d Teda, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-05] (ang.).
- ↑ Harold Alfred MacMichael, A history of the Arabs in the Sudan and some account of the people who preceuded them and of the tribes inhabiting Darfur, Cambridge University Press, 1922 [dostęp 2022-02-21] (ang.).
- ↑ Tedaga [online], Ethnologue [dostęp 2017-02-23].
- ↑ Tubu - WIEM, darmowa encyklopedia [online], portalwiedzy.onet.pl [dostęp 2017-02-21] [zarchiwizowane z adresu 2017-02-24].
- ↑ Tubu - WIEM, darmowa encyklopedia [online], portalwiedzy.onet.pl [dostęp 2017-02-23] [zarchiwizowane z adresu 2017-02-24].
- ↑ James Stuart Olson, The Peoples of Africa: An Ethnohistorical Dictionary, 1996, ISBN 978-0313279188.
- ↑ Andrew Brown Smith, African Herders: Emergence of Pastoral Traditions, 2005, ISBN 978-0759107489.
- ↑ Paul Zweig, Three journeys: an automythology, 1976, ISBN 978-0-465-08610-8.
- ↑ a b Roland Oliver, J.D. Fage, The Cambridge History of Africa, 1975, s. 287–289, ISBN 978-0-521-20981-6.
- ↑ Jörg Gertel, Professor Richard Le Heron, Economic Spaces of Pastoral Production and Commodity Systems: Markets and Livelihoods, Ashgate Publishing, 2012.
- ↑ Ruth Cyr, Twentieth Century Africa, iUniverse, 2001, ISBN 978-0-595-18982-3.
- ↑ Knut S. Vikør, The Oasis of Salt: The History of Kawar, a Saharan Centre of Salt Production, 1999, ISBN 978-1-85065-308-0.
- ↑ Paul E. Lovejoy, Salt of the Desert Sun: A History of Salt Production and Trade in the Central Sudan, Cambridge University Press, 1986, ISBN 978-0-521-30182-4.
- ↑ Peter Cole, Brian McQuinn, The Libyan Revolution and Its Aftermath, Oxford University Press, 2015, ISBN 978-0-19-021096-0.
- ↑ Ch. Le Cœur, Reviewed Work: Nomades noirs du Sahara by Jean Chapelle, Annales de Géographie, 1960, s. 632-635.
- ↑ Jean Chapelle, Nomades noirs du Sahara: les Toubous, 1982, ISBN 978-2-85802-221-2.
- ↑ Catherine Baroin, Anarchie Et Cohésion Sociale Chez Les Toubou: Les Daza Késerda (Niger), 1985, ISBN 978-0521304764.
- ↑ Judith Scheele, The values of anarchy: moral autonomy among Tubu-speakers in northern Chad, 2014, s. 32–48.
- ↑ African Commission on Human and Peoples' Rights, Rapport Du Groupe de Travail de la Commission Africaine Sur Les Populations/communautes Autochtones : Mission en Republique de Niger 14–24 Février 2006, 2009, ISBN 978-8791563485.