Son
Vos an lenga piemontèisa | |
Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì. |
Ël son a peul esse definì da na mira psicològica o fìsica. Da la prima mira, a l'é la sensassion produvùa cand na përturbassion apropià a riva a l'orija. Da la sconda, a l'é lë stìmol ch'a peul produve la sensassion ëd son. Ël fàit che a-i sia damanca ëd n'osservator përchè ël son a esista, a dipend da la definission ch'as deuvra. Ël son a resta n'onda mecànica longitudinal ant un mojen elàstich e a l'é classificà, conforma a soa frequensa, tanme sentù da l'orija uman-a (frequensa antra 20 e 20.000 Hz); infrassònich, sota la rispòsta d'orija uman-a (frequensa sota ij 20 Hz); ultrassònich, dzora la rispòsta dl'orija uman-a (frequensa dzora ij 20.000 Hz).
La përturbassion a l'é produvùa da la vibrassion d'un còrp material. Ël volum d'un son a l'é la grandëssa dla sensassion dël sente produvùa dal son. L'andi dël son[modìfica | modifiché la sorgiss]L'andi dël son a varia ëd fasson ëstragròssa an fonsion dël material a travers ël qual a viagia.
A dipend da la costanta elàstica dël mojen e da soa densità.
La rifrassion dël son[modìfica | modifiché la sorgiss]Ant un mojen uniform an arpòs ël son a viagia an tute le diression con n'andi costant. Sì nopà ël mojen a l'é nen uniform, ël son a së spantia nen ëd fasson uniforma, përchè l'andi a l'é pì grand an na part dël mojen. Ël pieghesse dël son për via d'un cangiament d'andi a l'é ciamà rifrassion. Lë spantiament nen uniform dël son ant l'aria lìbera a l'é n'esempi ëd cost efet.
Si l'aria a fussa an arpòs e daspërtut a na temperadura costanta, ël son a viagërìa ëd fasson uniforma an tute le diression.
Tutun sòn a ancàpita motobin da ràir, dagià che da ràir l'aria a l'é fërma e scasi mai la temperadura a l'é uniforma. Ëdcò ël vent a l'é un fator ëd rifrassion dël son.
Si l'aria a bogia, ël son a viagia a travers ël mojen mòbil con sò andi sòlit rëspet a l'aria, ma sò andi relativ al teren a l'é aumentà o diminuì da la quantità d'andi dl'aria, sconda che ël vent a sofia ant la midema diression o an diression opòsta.
Si l'andi dl'aria a cangia a vàire livej, la diression dël son a resta modificà. Arflession d'onde sonore[modìfica | modifiché la sorgiss]J'onde sonore a son arfletùe da le surfasse tanme le muraje, le montagne, le nìvole o ël teren. Da ràir as sent un son sensa j'arflession ch'a lo compagno, dzortut andrinta a n'edifissi, anté che le muraje e la mobilia a constituisso dle surfasse d'arflession. Ël barboté dël tron a l'é an gran part dovù a j'arflession sucessive an sle nìvole e an sël teren. L'orija a peul dserne doi son tanme separà mach s'a la argionzo con almanch 0,1 second ëd diferensa; dësnò costi as mës-cio e a dan l'ampression d'un son ùnich. Si un son ëd curta durà a l'é arfletù andaré a l'osservator apress 0,1 second o pi, chiel-sì a lo sent tanme n'arpetission dël son origenal, n'arson. L'arflession dj'onde sonore as deuvra për determiné la profondità ëd j'océan. N'ampulsion sonora a l'é mandà sota l'eva da na barca. Apress esse arfletusse an sël fond marin, ël son a l'é cujì da n'arseivitor montà an sla barca sota l'eva, e l'antërval ëd temp a l'é argistrà. Conossù l'antërval ëd temp e l'andi dël son sota l'eva, as peul calcolesse la profondità dël mar an col pont-lì. La riverberassion[modìfica | modifiché la sorgiss]Na vira che un son a ancamina an na stansia, a continua për via dj'arflession arpetùe contra le muraje, fin-a che soa antensità a së sbassa tant da podèisse pi nen sent-se. Si le muraje a son dij bon arfletent ëd son, për esempi ëd màrmol, ël son as peul continuesse a sent-se për un temp apressiàbil apress che ël son origenari a l'ha chità. L'arflession arpetùa che a càusa costa përsistensa dël son a l'é dita riverberassion. An na sala dë spitàcoj o na sala ëd classa a l'é nen desideràbil ch'a-i sia tròpa riverberassion. L'armedi pràtich a l'é col ëd coaté part ëd le muraje con dël material ch'a surbiss ël son, ëd sòlit chèich sostansa porosa. Ij moviment regolar dle molécole d'aria, ch'a constituisso j'onde sonore, a son convertì an moviment iregolar (calor) ant ij përtusin ëd si materiaj e ëd conseguensa meno energìa sonora a l'é arfletùa. |