Wawa
Wawa nisqaqa uchuyllaraq runam. Warmim mama tukuspa wawantaqa wachakun. Taytanpa Mamanpapas wawata uywananmi. Tawamanta astawan watayuq, ichataq manaraq sayaq runaqa wamram.
Manaraq huk watayuq wawakunataqa pallpa ninchikmi.
Wawa, wamra kaypa mit'ankuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Wawa (manaraq tawa watayuq runa)
- Llullu wawa, uchuy wawacha (manaraq huk watayuq runa)
- Pallpa (manaraq suqta killayuq runa): ñuñuqllaraq, puñuqllaraq, qhulla wawa, uña wawa
- Kaywan tukukun: qhawariy, asiriy, mikhuriy, upyariy
- Lat'aqcha, lat'aq wawa (1-2 watayuq)
- Kaywan tukukun: rimariy, lat'ariy, sayarikuy, puririy
- Qispisqa wawa, yuyaychasapa, yuyaychayuq (2-3 watayuq)
- Kaywan tukukun: anukay, p'achallikuy
Wamra (4-18 watayuq runa: warma [AYA]; irqi [QUS], hirq'i [BUL], walash/wamla [WAN])
- Wamracha (irqicha) (4-6 watayuq)
- Kaywan tukukun: rutuy, wasipi yanapay, sullkakunata qhaway, uywakunata qhaway, sapalla qhawakuspa maymanpas puriy, yachay wasipi yacharikuy
- P'asña (7-13 watayuq warmicha)
- Kaywan tukukun: chakrapi yanapay, michiypi yanapay
- Maqt'a (7-13 watayuq qharicha)
- Kaywan tukukun: chakrapi yanapay, michiypi yanapay
- Miska p'asña (14-17 watayuq warmicha)
- Llamk'aq maqt'a (14-17 watayuq qharicha)
- Kaywan tukukun: yapuriy (t'akllawan, yuntawan), waylluriy
18 wata ñiqniyuq kaspa sayaq runam tukukun.
Waman Pumap nisqankama mit'ankuna (16 kaq pachakwatapi)
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]- Wawa (0-1 watayuq; ñuñuqraq wawa)
- Llullu wawa, kirawpi kaq wawa (1-5 killayuq; ñaqha yurimusqa, ñuñuqllaraq, puñuqllaraq, kirawpi kaq wawa)
- Lluq'aq wawa, lluq'aq wamra (1-2 watayuq; lluq'aq wawa, mamanpa qhawasqan)
- Wamra (1-9 watayuq)
- Llullu wamra (1-5 watayuq pukllaq, muyuriyninta k'uskiykuqña wawa)
- Pukllakuq wamra (5-9 watayuq; pukllaq, allikayakuq, mama taytata yanapaq, sullkakunata qhawaq, wasipi yanapaq, [p'asñacha:] aqha ruraysiq)
- Pawaw pallaq (9-12 watayuq p'asñacha: t'ikakunata pallaykuq, hawapi wasipipas yanapaq, iñaka ñust'akunapaq awaq yanuysiqpas)
- Tuqllakuq wamra (9-12 watayuq maqt'acha: pisquchata chakuq, llamk'ata yachariq, michiq, yamt'ata ichhutapas pallaykuq, puchkaq, mama taytap huk kuraqpapas nisqanta ruraq)
- Qhuru taski, rutusqa taski (12-18 watayuq p'asña: mama taytata yanapaq, iñaka ñust'ap mink'asqan kaq, puchkaq, yanuq, michiq, hukkunapi mink'aq
- Maqt'a (12-18 watayuq maqt'a: michiq, chakuq, tarpuysiq, kurakap mink'asqan kaq)
- Chunka pusaqniyuq wata ñiqniyuq kaspa sayaq runa tukukun.
Kaypipas qhaway
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]Hawa t'inkikuna
[llamk'apuy | pukyuta llamk'apuy]- Yachaq masiy. Qusqu - Qullaw Qhichwa (Liwru online pdf)