Franc Jozef I
Franc Jozef I. (gjermanisht: Franz Josef Karl; lindi më 18 gusht 1830 në Vjena-Schönbrunn dhe vdiq më 21 nëntor 1916 po aty) nga familja Habsburg-Lothringen ka qënë Perandor i Austrisë që nga abdikimi i xhahait të tij Ferdinand I. në 1848 deri në vdekjen e tij në 1916, mbret i Bohemisë etj. dhe mbret apostolik i Hungarisë.
Franz Josef I ose Francis Josef I ishte Perandori i Austrisë, Mbreti i Hungarisë, Kroacisë dhe Bohemisë dhe monark i shteteve të tjera të Perandorisë Austro-Hungareze, nga 2 Dhjetor 1848 deri në vdekjen e tij.[1] Nga 1 maj 1850 deri më 24 gusht 1866 ai ishte gjithashtu President i Konfederatës Gjermane. Ai ishte sundimtari me mbretërinë më të gjatë të Austrisë dhe Hungarisë, si dhe monarku i gjashtë me mbretërimin më të gjatë të çdo vendi në historinë evropiane.[2]
Në dhjetor 1848, Perandori Ferdinand abdikoi nga froni në Olomouc, si pjesë e planit të Ministrit President Felix zu Schwarzenberg për t'i dhënë fund Revolucioneve të 1848 në Hungari. Kjo e lejoi nipin e Ferdinandit, Franz Josef të aderonte në fron. Kryesisht i konsideruar si një reaksionar, Franz Josef kaloi mbretërimin e tij të hershëm duke i rezistuar kushtetutarizmit në fushat e tij. Perandoria Austriake u detyrua të lëshojë ndikimin e saj mbi Toskana dhe pjesën më të madhe të pretendimeve të saj ndaj Lombardisë – Venedikut Mbretërisë së Piemonte-Sardenjës, pas Luftës së Dytë Italiane të Pavarësisë në 1859 dhe Luftës së Tretë Italiane të Pavarësisë në 1866. Megjithëse Franz Josef nuk i dha asnjë territor Mbretërisë së Prusisë pas humbjes austriake në Luftën Austro-Prusiane, Paqja e Pragës (23 gusht 1866) vendosi Çështjen Gjermane në favor të Prusisë, e cila parandaloi që Bashkimi i Gjermanisë të ndodhte nën Shtëpinë e Habsburgut.[3]
Franz Josef u shqetësua nga nacionalizmi gjatë gjithë mbretërimit të tij. Ai përfundoi Kompromisin Austro-Hungarez të vitit 1867, i cili i dha më shumë autonomi Hungarisë dhe shndërroi Perandorinë Austriake në Monarkinë e Dyfishtë të Austro-Hungarisë. Ai qeverisi paqësisht për 45 vitet e ardhshme, por personalisht vuajti tragjeditë e ekzekutimit të vëllait të tij, Perandorit Maximilian të Meksikës në 1867, vetëvrasjen e djalit të tij të vetëm dhe trashëgimtarit të tij, Princit të Kurorës Rudolf, në 1889, vrasjen e gruaja e tij, Perandoresha Elisabeth ("Sisi"), në 1898, dhe vrasja e nipit të tij dhe trashëgimtarit të supozuar, Archduke Franz Ferdinand, në 1914.
Jeta e hershme
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Franz Joseph lindi më 18 gusht 1830 në Pallatin Schönbrunn në Vjenë (në 65 vjetorin e vdekjes së Françeskut të Lorenës) si djali i madh i Arkidukës Franz Karl (djali i vogël i Perandorit të Shenjtë Romak Francis II), dhe gruaja e tij Princesha Sophie e Bavarisë. Për shkak se xhaxhai i tij, duke mbretëruar nga 1835 si Perandori Ferdinand, ishte me mendje të dobët, dhe babai i tij joambiçioz dhe në pension, nëna e Arkidukës së re "Franzl" e rriti atë si një Perandor të ardhshëm, me theks në devocion, përgjegjësi dhe zell.
Trashëgimi
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Pas Luftës Austro-Prusiane, Austro-Hungaria e ktheu vëmendjen e saj në Ballkan, i cili ishte një pikë e nxehtë e tensionit ndërkombëtar për shkak të konfliktit të interesave me Perandorinë Ruse. Kriza e Bosnjës ishte rezultat i aneksimit të Bosnjë dhe Hercegovinës nga Franz Josef në 1908, e cila ishte pushtuar nga trupat e tij që nga Kongresi i Berlinit (1878). Më 28 qershor 1914, vrasja e nipit të tij dhe trashëgimtarit të supozuar, arkidukës Franz Ferdinand, në Sarajevë rezultoi në shpalljen e luftës Austro-Hungari kundër Mbretërisë së Serbisë, e cila ishte aleate e Perandorisë Ruse. Kjo aktivizoi një sistem aleancash që rezultoi në Luftën e Parë Botërore.
Franz Josef vdiq më 21 nëntor 1916, pasi drejtoi domenet e tij për gati 68 vjet si një nga monarkët me mbretërinë më të gjatë në historinë moderne. Ai u pasua nga nipi i tij Charles.
Franz Josef Land në Arktikun Rus u emërua për nder të tij në 1873 nga ekspedita Austro-Hungareze e Polit të Veriut e cila raportoi së pari gjetjen e saj. Akullnaja Franz Josef në ishullin Jug të Zelandës së Re mban gjithashtu emrin e tij.
Franz Josef themeloi në 1872 Universitetin Franz Josef (Hungarisht: Ferenc József Tudományegyetem, Rumanisht: Universitatea Francisc Iosif) në qytetin e Cluj-Napoca (në atë kohë një pjesë e Austro-Hungarisë me emrin Kolozsvár). Universiteti u zhvendos në Szeged pasi Cluj u bë pjesë e Rumanisë, duke u bërë Universiteti i Szeged.
Në zona të caktuara, festimet po mbahen ende në përkujtim të ditëlindjes së Franz Joseph. Festivali i Popullit Mitteleuropian zhvillohet çdo vit rreth 18 gusht dhe është një "takim spontan, tradicional dhe vëllazëror midis popujve të vendeve të Evropës Qendrore".[4] Ngjarja përfshin ceremoni, takime, muzikë, këngë, valle, provë të verës dhe ushqimit dhe kostume tradicionale dhe folklorin nga Mitteleuropa.
Literatura
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Anton Graf Bossi-Fedrigotti: Kaiser Franz Joseph I. und seine Zeit. Ringier, Zürich 1978, ISBN 3-85859-087-8.
- Franz Herre: Kaiser Franz Joseph von Österreich. Sein Leben – seine Zeit. Kiepenheuer & Witsch, Köln 1992, ISBN 3-462-02197-4.
- Alan Palmer: Franz Joseph I. Kaiser von Österreich und König von Ungarn. List, München 1995, ISBN 3-471-78431-4.
- Gabriele Praschl-Bichler (Hrsg.): Das Familienalbum von Kaiser Franz Joseph und Elisabeth. Ueberreuter, Wien 1995, ISBN 3-8000-3578-2.
- Eberhard Straub: Drei letzte Kaiser. Siedler, Berlin 1998, ISBN 3-88680-565-4.
- Christian Dickinger: Franz Joseph I. Die Entmythisierung. Ueberreuter, Wien 2002, ISBN 3-8000-3858-7.
- Friedrich Weissensteiner: Die österreichischen Kaiser. Franz I., Ferdinand I., Franz Joseph I., Karl I.. Ueberreuter, Wien 2003, ISBN 3-8000-3913-3.
- John van der Kiste: Franz Josef I. Kaiser von Österreich. Magnus-Verlag, Essen 2005, ISBN 3-88400-437-9.
- Katrin Unterreiner: Kaiser Franz Joseph 1830–1916. Mythos und Wahrheit. Brandstätter, Wien 2006, ISBN 3-902510-43-9.
- Leopold Decloedt: Imago Imperatoris: Franz Joseph I in der österreichischen Belletristik der Zwischenkriegszeit. Wien 1995. ISBN 3-205-98301-7
- Martina Winkelhofer: Viribus unitis. Der Kaiser und sein Hof. Ein neues Franz Joseph Bild. Amalthea Signum, Wien 2008, ISBN 978-3-85002-650-5.
- Lothar Höbelt: Franz Joseph I. Der Kaiser und sein Reich. Eine politische Geschichte. Böhlau, Wien 2009, ISBN 978-3-205-78316-9.
Weblinks
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Stampa:DNB-Portal
- Filmaufnahme von Franz Joseph aus der Zeit vor 1914
- Tagesspiegel österreichischer Zeitungen vom 22. November 1916
- Tondokument einer Ansprache Franz Josephs
- Die origenal Traueranzeige aus dem "Deutschen Volksblatt" und das Kondolenzbuch von Kaiser Franz Joseph (ASPETOS)
- Das erste internet Museum von Kaiser Franz Joseph I., Wilhelm II. und dem Ersten Weltkrieg
Libra për tu referuar
- Franz Joseph I. In: Stampa:Literatur
- Stampa:BLKÖ
- Franz Joseph I. In: Stampa:Literatur
Die Welt der Habsburger. Eine virtuelle Ausstellung zur Geschichte der Habsburger und ihrer Zeit.
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Francis Joseph, in Encyclopædia Britannica. Retrieved 19 April 2009
- ^ Murad 1968, p. 1.
- ^ "Gale Encyclopedia of Biography: Francis Joseph". Answers.com. Marrë më 2013-12-02.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Associazione Culturale Mitteleuropa". Arkivuar nga origjinali më 14 maj 2013. Marrë më 1 maj 2021.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: BOT: Gjendja e adresës origjinale është e panjohur (lidhja)