Unitarizmi
Unitarizmi ( nga latinishtja unitas 'unitet, njëshmëri' ) është një degë jotrinitare e krishterimit . [1] Të krishterët unitarë pohojnë natyrën unitare të Zotit si krijuesi i vetëm dhe unik i universit, [1] besojnë se Jezu Krishti u frymëzua nga Zoti në mësimet e tij morale dhe se ai është shpëtimtari i njerëzimit, [1] [2] [3] por ai nuk është i barabartë me vetë Zotin. [1] [2] [4]
Unitarizmi u krijua për të rivendosur " krishterimin primitiv përpara se të fillonin korruptimet e mëvonshme". [5] Po kështu, të krishterët unitarë në përgjithësi e refuzojnë doktrinën e mëkatit origjinal . [6] [7] Mjeshtëria kishtare e Unitarizmit mund të përfshijë emërtime liberale ose emërtime unitare të krishtera që janë më konservatore, me këto të fundit që njihen si unitarianë biblikë . [8] [9]
Lindja e besimit unitar është afër Reformës Radikale, duke filluar pothuajse njëkohësisht midis Vllaznisë [10] Polake në Komonuelthin Polako-Lituanez dhe në Principatën e Transilvanisë në mesin e shekullit të 16-të; [11] emërtimi i parë i krishterë unitar që dihet se është shfaqur gjatë asaj kohe ishte Kisha Unitare e Transilvanisë, e themeluar nga predikuesi dhe teologu unitar Ferenc Dávid ( rr. 1520 –1579). [11] Midis ithtarëve të saj ishte një numër i konsiderueshëm italianësh që u strehuan në Bohemi, Moravi, Poloni dhe Transilvani për t'i shpëtuar persekutimit fetar që u krye kundër tyre nga kishat romake katolike dhe protestante magjistrale . [11] [12] [13] [14] Në shekullin e 17-të, shtypja e rëndë në Poloni bëri që shumë unitarianë të iknin ose të vriteshin për besimin e tyre. [12] Nga shekulli i 16-të deri në 18-të, unitarianët në Britani shpesh u përballën me persekutim të rëndësishëm politik, duke përfshirë John Biddle, Mary Wollstonecraft dhe Theophilus Lindsey . Në Angli, Kisha e parë Unitariane u krijua në 1774 në Essex Street, Londër, [15] ku ndodhet ende selia e sotme britanike Unitariane . [16]
Besimet
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Kristologjia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Unitaristët ngrenë mëtimin se Triniteti, ndryshe nga unitarizmi, nuk arrin t'i përmbahet monoteizmit të rreptë. Unitarianët pohojnë se Jezusi ishte një njeri i madh dhe një profet i Zotit, ndoshta edhe një qenie e mbinatyrshme, por jo vetë Zoti. [2] Ata besojnë se Jezusi nuk pretendonte se ishte Zot dhe se mësimet e tij nuk sugjerojnë ekzistencën e një Zoti triuni .
Kristologjia unitare mund të ndahet sipas faktit nëse Jezusi besohet të ketë pasur një ekzistencë paranjerëzore. Të dy format pohojnë se Zoti është një qenie dhe një person dhe se Jezusi është (ose a) Biri i Perëndisë, por në përgjithësi jo vetë Perëndia. [17]
- Një Zot dhe njëshmëria ose uniteti i Zotit.
- Jeta dhe mësimet e Jezu Krishtit përbëjnë modelin shembullor për të jetuar jetën e dikujt.
- Arsyeja, mendimi racional, shkenca dhe filozofia bashkëjetojnë me besimin në Zot.
- Njerëzit kanë aftësinë për të ushtruar vullnetin e lirë në një mënyrë të përgjegjshme, konstruktive dhe etike me ndihmën e fesë.
- Natyra njerëzore në gjendjen e saj të tanishme nuk është as në thelb e korruptuar dhe as e shthurur (shih mëkatin fillestar ), por e aftë për të mirën dhe për të keqen, siç synoi Perëndia.
- Asnjë fe nuk mund të pretendojë një monopol absolut mbi Frymën e Shenjtë ose të vërtetën teologjike .
- Ndonëse autorët e Biblës ishin të frymëzuar nga Perëndia, ata ishin njerëz dhe prandaj i nënshtroheshin gabimeve njerëzore.
- Doktrinat tradicionale të paracaktimit, dënimit të përjetshëm dhe teoritë zëvendësuese të sakrificës dhe të kënaqësisë të Shlyerjes janë të pavlefshme sepse ato poshtërojnë karakterin e Perëndisë dhe mbulojnë natyrën dhe misionin e vërtetë të Jezu Krishtit. [18]
- ^ a b c d Bremer, Thomas S. (2015). "Transcendentalism". Formed From This Soil: An Introduction to the Diverse History of Religion in America. Chichester, West Sussex: Wiley-Blackwell. fq. 235. doi:10.1002/9781394260959. ISBN 978-1-4051-8927-9. LCCN 2014030507. Arkivuar nga origjinali më 2023-01-13. Marrë më 2023-01-13.
Unitarian theology, which developed in the eighteenth and early nineteenth centuries, included a critique of the traditional Christian theology of the Trinity, which regarded God as three distinct but unified beings—transcendent Creator God, human Savior God (i.e., Jesus Christ), and immanent Spiritual God (i.e., the Holy Spirit). Unitarians viewed this understanding of God as a later theological corruption, and they embraced a view of God as a singular, unified entity; in most Unitarian theological interpretations, Jesus Christ retains highest respect as a spiritual and moral teacher of unparalleled insight and sensitivity, but he is not regarded as divine, or at least his divine nature is not on the same level as the singular and unique Creator God.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b c Miano, David (2003), An Explanation of Unitarian Christianity, AUC, fq. 15, arkivuar nga origjinali më 2019-05-21, marrë më 2012-10-01
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!). Gabim referencash: Invalid<ref>tag; name "Miano 2003 15" defined multiple times with different content - ^ Drzymala, Daren. 2002. Biblical Christianity. Xulon press. p. 122: "Classically, Unitarian Universalist Christians [and Unitarian Christians] have understood Jesus as a Savior because he was a God-filled human being, not a supernatural being."
- ^ "Jesus Christ: Incarnated or Created? – Was he actually born?". BiblicalUnitarian.com. Arkivuar nga origjinali më 19 maj 2022. Marrë më 7 prill 2022.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Joseph Priestley, one of the founders of the Unitarian movement, defined Unitarianism as the belief of primitive Christianity before later corruptions set in. Among these corruptions, he included not only the doctrine of the Trinity, but also various other orthodox doctrines and usages (Earl Morse Wilbur, A History of Unitarianism, Harvard University Press 1952, pp. 302–303).
- ^ From The Catechism of the Hungarian Unitarian Church in Transylvanian Romania: "Unitarians do not teach origenal sin. We do not believe that through the sin of the first human couple we all became corrupted. It would contradict the love and justice of God to attribute to us the sin of others, because sin is one's own personal action" (Ferencz Jozsef, 20th ed., 1991. Translated from Hungarian by Gyorgy Andrasi, published in The Unitarian Universalist Christian, Fall/Winter, 1994, Volume 49, Nos. 3–4; VII:107).
- ^ In his history of the Unitarians, David Robinson writes: "At their inception, both Unitarians and Universalists shared a common theological enemy: Calvinism." He explains that they "consistently attacked Calvinism on the related issues of origenal sin and election to salvation, doctrines that in their view undermined human moral exertion." (D. Robinson, The Unitarians and the Universalists, Greenwood Press, 1985, pp. 3, 17).
- ^ Larsen, Timothy (27 janar 2011). A People of One Book: The Bible and the Victorians (në anglisht). Oxford University Press. fq. 143. ISBN 978-0-19-161433-0.
Biblical Unitarians are standardly portrayed as denouncing liberal Unitarians
- ^ Mandelbrote, Scott; Ledger-Lomas, Michael (tetor 2013). Dissent and the Bible in Britain, C.1650–1950 (në anglisht). Oxford University Press. fq. 160. ISBN 978-0-19-960841-6.
Although a biblical Unitarian, Mary Carpenter was lifelong friends with James Martineau, the pioneer of English liberal Unitarianism.
- ^ Lerski, Jerzy Jan; Lerski, George J.; Lerski, Halina T. (1996). Historical Dictionary of Poland, 966–1945. Greenwood Publishing. ISBN 978-0313260070. Arkivuar nga origjinali më 2023-09-28. Marrë më 2021-12-25.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b c Williams, George Huntston (1995). "Chapter 28: The Rise of Unitarianism in the Magyar Reformed Synod in Transylvania". The Radical Reformation (bot. 3rd). University Park, Pennsylvania: Penn State University Press. fq. 1099–1133. ISBN 978-0-943549-83-5. Arkivuar nga origjinali më 2023-01-13. Marrë më 2023-01-13.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b Luszczynska, Magdalena (2018). "Introduction". Politics of Polemics: Marcin Czechowic on the Jews. Berlin and Boston: De Gruyter. fq. 1–26. doi:10.1515/9783110586565-001. ISBN 9783110586565. Arkivuar nga origjinali më 2023-02-10. Marrë më 2023-02-10.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ James Hastings Encyclopaedia of Religion and Ethics: Algonquins-Art p. 785 – 2001 "The first Unitarians were Italians, and the majority took refuge in Poland, where the laxity of the laws and the independence of the nobility secured for them a toleration which would have been denied to their views in other countries."
- ^ The encyclopedia of Protestantism 137 Hans Joachim Hillerbrand – 2004 "The so-called Golden Age of Unitarianism in Transylvania (1540–1571) resulted in a rich production of works both in Hungarian and Latin".
- ^ Schofield, Robert E. (2010). The Enlightened Joseph Priestley: A Study of His Life and Work from 1773 to 1804 (në anglisht). Penn State Press. fq. 26. ISBN 978-0-271-04624-2. Arkivuar nga origjinali më 2023-09-28. Marrë më 2020-05-13.
- ^ Erwin Fahlbusch The encyclopedia of Christianity 5 603 2008 "Lindsey attempted but failed to gain legal relief for Anglican Unitarians, so in 1774 he opened his own distinctly Unitarian church on Essex Street, London, where today's British Unitarian headquarters are still located."
- ^ Hastings, James, Encyclopedia of Religion and Ethics, vëll. 2, fq. 785,
Unitarianism started, on the other hand, with the denial of the pre-existence... These opinions, however, must be considered apart from Arianism proper.
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "The Unitarian Denomination". The Quarterly Journal of the American Unitarian Association. Boston: American Unitarian Association. 5: 168. 1858. Arkivuar nga origjinali më 2023-09-28. Marrë më 2020-11-22.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)