İndus yazısı
 | Bu madde hiçbir kaynak içermemektedir. (Temmuz 2024) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
 | Bu madde, öksüz maddedir; zira herhangi bir maddeden bu maddeye verilmiş bir bağlantı yoktur. (Nisan 2023) |
Harappan yazısı olarak da bilinen İndus yazısı, İndus Vadisi Uygarlığı tarafından üretilen bir semboller topluluğudur. Bu sembolleri içeren yazıtların çoğu son derece kısadır, bu da bunların İndus Vadisi Uygarlığının henüz tanımlanamayan dil(ler)ini kaydetmek için kullanılan bir yazı sistemi oluşturup oluşturmadığına karar vermeyi zorlaştırır. Birçok denemeye rağmen 'yazı' henüz deşifre edilememiştir, ancak çalışmalar devam etmektedir. Yazının deşifre edilmesine yardımcı olacak bilinen iki dilli bir yazıt yoktur ve yazı zaman içinde önemli bir değişiklik göstermemektedir. Bununla birlikte, sözdiziminin bir kısmı (eğer böyle adlandırılıyorsa) konuma göre değişir.
Harappan sembolleri olan bir mührün ilk yayını, Alexander Cunningham'ın bir çiziminde 1875 yılına dayanmaktadır. 1992'ye gelindiğinde, eski İndus-Mezopotamya ilişkileri nedeniyle bazıları Mezopotamya kadar uzaklarda olmak üzere tahminen 4.000 yazılı nesne keşfedildi ve bilinen yazıtlarda 400'den fazla farklı işaret temsil edildi.
G. R. Hunter, S.R. Rao, John Newberry ve Krishna Rao gibi bazı akademisyenler, Brahmi yazısının İndus sistemiyle bir bağlantısı olduğunu iddia ettiler. Raymond Allchin, Brahmi yazısının İndus yazısından etkilenme olasılığını biraz ihtiyatlı bir şekilde destekledi. İndus varsayımının sürekliliği için başka bir olasılık, güney ve orta Hindistan'ın (ve Sri Lanka'nın) megalitik kültür grafiti sembolleridir; bunlar muhtemelen bir dil yazısı oluşturmaz, ancak İndus sembol envanteriyle bir miktar örtüşebilir. Iravatham Mahadevan, Kamil Zvelebil ve Asko Parpola gibi dilbilimciler, yazının Dravid diliyle bir ilişkisi olduğunu savundular.
Karakteristik
[değiştir | kaynağı değiştir]Karakterler büyük ölçüde resimseldir ve genellikle antik dünyada bulunan, yerel olarak Harappan kültüründe bulunan veya doğal dünyadan türetilen nesneleri tasvir eder. Bununla birlikte, birçok soyut işaret de tanımlanmıştır. Bazı işaretler, daha basit resimli işaretlerin bileşikleriyken, diğerlerinin tek başına ortaya çıktığı bilinmemekte, yalnızca daha karmaşık işaretlerin bileşenleri olarak ortaya çıktığı bilinmektedir. Bazı işaretler çetele işaretlerine benzer ve genellikle erken rakamlar olarak yorumlanır.
Sayı ve sıklıklar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana işaretlerin sayısı 400'ün üzerindedir ve bu, her karakter için bir fonogram olamayacak kadar büyük bir sayı olarak kabul edilir ve bu nedenle yazının genellikle logo-heceli olduğuna inanılır. Belirli işaretlerin farklı mı yoksa aynı işaretin varyantları mı olduğu konusunda anlaşmazlık olduğu için, işaretlerin kesin toplam sayısı belirsizdir. 1970'lerde Hint epigrafçı Iravatham Mahadevan, belirli kalıplarda 419 farklı işareti listeleyen İndus yazıtlarının bir külliyatını ve bağlamsal metnini yayınladı. Bununla birlikte, 2015 yılında arkeolog ve epigrafçı Bryan Wells, bunların yaklaşık 694 farklı işaret olduğunu hesapladı.
Mahadevan'ın belirlediği işaretlerden 113'ü hapax legomena, 47'si sadece iki kez ve 59'u beşten az şekilde ortaya çıkmaktadır. Sadece 67 işaret, İndus sembollerinin külliyatındaki kullanımın yüzde 80'ini oluşturuyor. En sık kullanılan işaret, Parpola tarafından 'işaret 311' olarak tanımlanan "kavanoz" işaretidir.
Yazım Yönü
[değiştir | kaynağı değiştir]Çoğu akademisyen, İndus yazısının genellikle sağdan sola okunduğu konusunda hemfikirdir, ancak yazının soldan sağa veya bir bustrofedon modunda yazıldığı bazı istisnalar da bilinmektedir. Yazının şifresi çözülmemiş olmasına rağmen, yazma yönü, örneğin satırın sonunda yazarın alanı tükeniyormuş gibi sol taraftaki simgelerin sıkıştırılması gibi dış kanıtlardan çıkarılmıştır. Mührün yapıştırıldığı kil veya seramik üzerinde ayna görüntüsü etkisi oluşturan mühürlerde, diğer yazıtlarda olduğu gibi, mühür baskısı sağdan sola doğru okunur.
Diğer yazılarla ilişki
[değiştir | kaynağı değiştir]Bazı araştırmacılar İndus yazısı ile Brahmi arasında bir ilişki kurmaya çalıştılar ve bunun Hindistan Yarımadası bölgesinde kullanılan daha sonraki yazı sistemlerinin bir alt tabakası veya atası olduğunu savundular. Diğerleri, İndus yazısını Mezopotamya ve İran platosundan kabaca çağdaş piktografik yazılarla, özellikle Sümer proto-çivi yazısı ve Elam yazılarıyla karşılaştırdı. Bununla birlikte, araştırmacılar artık İndus yazısının MÖ ikinci ve üçüncü bin yılın diğer yazı sistemleriyle yakından ilişkili olmadığı konusunda hemfikirdir, ancak Proto-Elamit ile bir miktar yakınsama veya yayılma makul bir şekilde bulunabilir. Indus yazısı ile diğer herhangi bir yazı arasındaki kesin bir ilişki kanıtlanmamıştır.
Brahmi ile karşılaştırma
[değiştir | kaynağı değiştir]
Araştırmacılar, İndus vadisi yazısını Brahmi ve Tamil-Brahmi yazılarıyla karşılaştırarak aralarında benzerlikler olabileceğini öne sürdüler. Bu benzerlikler ilk olarak arkeolog John Marshall ve Asurbilimci Stephen Langdon gibi erken dönem Avrupalı akademisyenler tarafından öne sürüldü ve GR Hunter gibi bazıları İndus alfabesinden türetilmiş Brahmi'nin yerli bir kökenini öne sürdü.
Proto-Elamca ile karşılaştırma
[değiştir | kaynağı değiştir]Araştırmacılar ayrıca İndus vadisi yazısını, İndus Vadisi medeniyetiyle çağdaş olan eski bir İran öncesi medeniyet olan Elam'da kullanılan Proto-Elam yazısı ile karşılaştırdılar. İlgili yazılar birbiriyle çağdaştı ve her ikisi de büyük ölçüde piktografikti. Yaklaşık 35 Proto-Elam işareti muhtemelen İndus işaretleri ile karşılaştırılabilir. 1932'de yazan GR Hunter, Stephen Langdon'ın görüşüne karşı, benzerliklerin sayısının "tesadüfen açıklanamayacak kadar yakın göründüğünü" savundu.
