Ev iyesi

Ev İyesi (Tatarca: Öy İyäse veya Öy Atası ya da Өй бәкчәсе "Ev Bekçisi") – Türk halk kültüründe evin koruyucu ruhu. Üy (Uy, Oy, Öy) İyesi / Eğesi / Ezi / Issı / İççisi olarak da tanınır. Moğollar Ger (Ker) Ezen derler.

Özellikleri

Her ev için farklı bir iye vardır. Bazen bir yılan olarak betimlenir. Evde görülen yılanın bereket getireceğine inanılır. Onu öldürmeden dışarı çıkarmak gerekir. Böylece o da kimseye zarar vermemiş olur. Aksi takdirde evin bereketi kaçar. Kısa boylu bir erkek şeklinde betimlenir. Eve girildiğinde ona selam vermek gerekir. Yoksa küsüp gider ve evin bereketini de götürür. Ev bir süre sonra örene döner. Aileyi korur. Bazen eşyaların yerini değiştirir. Bazen bağırarak insanları korkutur. Ev İyesi insanlarla aynı evde birlikte yaşar. Ev Bekçisi olarak da bilinir. Bazen yılan kılığında olan ya da gözleri kor gibi yanan, saçları dağınık esmer vücutlu bir yaratık olarak anlatılır. Daha çok terk edilmiş evlerde rastlanır. İnsan kılığında ve ocak başında bulunan bir ruhtur. Uzun saçlı ve orta boylu bir ihtiyar olan bu İye, evi kara ruhlardan ve hastalıklardan korur. Çuvaşlarda, bahçesiyle, ahırıyla ve avlusuyla bir bütün oluşturan evin sahibi olan Ev İyesi'nin iki yardımcısı vardır. Dam (ev) bekçisi olan Kilti Tura ile hayvanların yaşadığı Damız (ahır) bekçisi Karta Tura. Ayrıca evin temelini koruyan Nigez İyesi adlı bir İye de vardır.^[1] Evin ortadireğini koruyan ruha Arabağana (Bagan) İyesi denir ki, o olmadan evin çökeceğine inanılır. Ev İyesi genelde beyaz giyinen bir kadın, beyaz bir tavşan veya beyaz bir köpek kılığındadır. Ona kaz, tavuk, horoz, ördek gibi evcil kuş kurban edilir. Bodrum katta yaşar ve eve ancak geceleri çıkar. Her insan onu farklı kılıkta görür. Ancak genelde olarak orta boylu, beyaz yüzlü, buruşuk derili, ak elbiseli, biraz kambur biri olduğunu söylenir. Yün, keten eğirir, beşiğinde ağlayan bebeği sallar, bulaşık yıkar. Yangın çıkarsa veya eve hırsızlar girerse ses çıkararak ya da ev sahiplerinin ayağını çekerek onları uyandırır. Bazen uyuyan ev sahibinin saçlarını da örebilir. Bu örgüyü sökmek iyi değildir, kendi kendine çözülmesini beklemek gerekir. Bazen insanlar gece yarısı uyanınca ev içinde yürüme ve nefes alma sesleri duyumsarlar. Bu sesler ona aittir. Bodrumda un eler. Bir evden başka bir eve taşınılınca bir veda töreni yapılır ve bu tören sırasında İyeyi yeni eve davet ederler. Bazen de Ev İyesi için özel at koşulur ve onu eski evden yeni eve götürürler.

Azerbaycan halk inanışlannda Ev İyesi genellikle yılan şeklindedir. Bu nedenle yılan olan evde bereket olacağına inanılır. Ev İyesi, İnsanlann gözüne yılan şeklinde göründüğü zaman, ona dokunulmaz. "Ev Yılanı" denilen bu yılana zarar veren olursa o eve felaket gelir, kıtlık olur ve bereket gider.^[2]

Benzer Varlıklar

Evlik İyesi veya Ambar İyesi: Kilerin koruyucu ruhudur. Dişi olana Ambar Ana, erkek olana Ambar Ata adı verilir.
Aşlık İyesi veya Mutfak İyesi: Mutfağın koruyucu ruhudur. Aşlık Anası da denir.
Eşik İyesi veya Astana İyesi: Eşiğin koruyucu ruhudur. Eşik Bekçisi tabiri de kullanılır.

Bunların dışında evin dolabında yaşadığı düşünülen Dolap İyesi adlı bir varlıktan da zaman zaman bahsedilir.

Sahab

Doğu Anadolu'da yaygın olan bir inanca göre her evin bir perisi olur, ona da "sahab" (sahip) denilir. Onlar evin temiz tutulmasını isterler. Aksi halde ev halkını cezalandırır o evin bereketini alırlar. Bu inanç, ev iyesiyle ilgili inanışlardan ayrılmaz bir bütün oluşturur.^[2]

Kırsut İyesi

Kırsut İyesi – Türk, Tatar ve Altay mitolojisinde koruyucu ruh. Kırzıt İyesi de denir. Ev iyesi ile bağlantılı olarak değerlendirilen bir varlıktır. İnsanın kendi iyesidir, yanında bulunduğu o insanı korur. Sözcüğün kutsallık anlamı vardır. Bu nedenle İnsan İyesi bile denebilir.^[3] Misafirliğe giden evin hanımını, istediği saatte gittiği yerden alarak eve getirir. Yol boyunca ona eşlik eder. Kırsut olmayan evin çok soğuk olacağı yönünde bir inanç vardır.

Kimsene

Kimsene – Türk ve Altay halk inancında Ev Cini. Kimesne olarak da söylenir. Evlerde yaşarlar. Cinlerin adlarının telaffuz edilmesinin onları çağırmak anlamına geleceği gerekçesiyle uygun bulunmaması; "Kimse", "Kimsene" gibi örtülü isimler verilmesine neden olmuştur. Özellikle evlerde yaşadığı düşünülenler için bu tabirler tercih edilir. Sözcük, bilinmezlik, kimliksizlik ifade eder.

Balagan

Balagan (Balağan) adlı ruh Yakut halk kültüründe evin koruyucusudur.

Etimoloji

(Ev) kökünden türemiştir. Barınmak, birlikte yaşamak anlamlarını içerir. İçinde oturulan yaşanılan yer demektir. Evren sözü ile aynı köke sahiptir. Bu anlamda Evren de büyük bir evdir. Moğolcada ev sözcüğü uyum, anlaşma, barış gibi manalar taşır. Türk kültüründe iki insanın yaşamını birleştirerek aile kurması; evlenmek, nikâh kıymak ise evermek tabirleriyle ifade eldir.

Ayrıca bakınız

Domovoi

Dış bağlantılar

Türk Mitoloji Sözlüğü, Pınar Karaca3 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Ev İyesi)
Türk Mitoloji Sözlüğü, Pınar Karaca3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Oy İyesi)
Tatar Mitolojisinde Varlıklar, Çulpan Zaripova13 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Öy, Yort İyäse, Ev İyesi)

Kaynakça

^ Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0) 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ ^a ^b Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi
^ Bayazitova, Flöra (1995), Tatar Halqınıñ Bäyräm Häm Könküreş Yolaları, Qazan: Tatarstan Kitap Näşriyatı

[1] Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0) 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[ref287-2] Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi

[3] Bayazitova, Flöra (1995), Tatar Halqınıñ Bäyräm Häm Könküreş Yolaları, Qazan: Tatarstan Kitap Näşriyatı

[1]

[2]

[3]