Salvador Allende
| Salvador Allende | |
|---|---|
| |
| 29. Şili Devlet Başkanı | |
| Görev süresi 4 Kasım 1970 - 11 Eylül 1973 | |
| Yerine geldiği | Eduardo Frei Montalva |
| Yerine gelen | Augusto Pinochet |
| Şili Senatosu Başkanı | |
| Görev süresi 27 Aralık 1966 - 1969 | |
| Yerine geldiği | Tomás Reyes Vicuña |
| Yerine gelen | Tomás Pablo Elorza |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 26 Haziran 1908[1] Valparaíso, Şili |
| Ölüm | 11 Eylül 1973 (65 yaşında) Santiago, Şili[2] |
| Partisi | Şili Sosyalist Partisi |
| Evlilik(ler) | Hortensia Bussi (1940-1973) |
| Dini | Yok (Agnostik) |
| İmzası | 
|
Salvador Allende Gossens (26 Haziran 1908, Valparaíso, Şili - 11 Eylül 1973, Santiago, Şili), Şilili devlet adamı ve Latin Amerika'da serbest seçimle iktidara gelen ilk Marksist devlet başkanıdır.[3] Ne var ki işçi sınıfının egemenliğinde bir cumhuriyet kurma amacını gerçekleştiremedi. Göreve başladıktan üç yıl sonra karşıdevrimci general Augusto Pinochet, onun başkanlığını sürdürdüğü sosyalist iktidarı bir darbe ile ortadan kaldırdı.[4][5]
Çocukluk ve gençlik yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]Burjuva bir ailenin oğlu olan Allende, liseyi bitirdikten sonra doğduğu kent olan Valparaíso'da tıp eğitimi gördü. Solcu politik gruplarda çalışarak kısa zamanda öğrenci liderliğine yükseldi. Diktatör Carlos İbanez'e karşı mücadelesinden dolayı tutuklandı ve 1932'de tıp diplomasını aldıktan sonra üniversiteden uzaklaştırıldı. Bir yıl sonra tanınmış birkaç solcuyla birlikte Komünist Parti'nin Marksist alternatifi olarak gördüğü Partido Socialista'yı (Sosyalist Parti) kurdu.
İlk politikaları
[değiştir | kaynağı değiştir]1937'den başlayarak Milletvekili olan Allende, devletin çeşitli sağlık kurumlarında çalıştı ve Valparaíso Üniversitesi'nde öğretim üyeliği yaptı. Halk Cephesi Hükûmeti'nin Başkanı olan Pedro Aguirre Cerda, Allende'yi 1939'da Sağlık Bakanlığı'na atadı. Allende'nin sosyal düzeyi düşük olanlara karşı özel bir ilgi göstermesi, Yoksulların Başkanı olarak adlandırılmasını sağladı. 1943'te Sosyalist Parti Genel Sekreterliği'ne seçildi ve bunun ardından sağlık alanında çeşitli kamusal ve siyasal görevler üstlendi. Bunun yanı sıra ülkesinin sosyal yasalarının çıkarılması yönünde etkin bir rol oynadı.
Dört kez Başkan adaylığı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Allende, toplumun alt tabakalarına ilişkin sosyal çalışmalarından dolayı kazandığı popülerliği 1952'deki Başkan seçimlerinde kullanmak istedi. Birkaç solcu partiyi birleştirerek Frente del Pueblo'yu (Halk Cephesi) kurdu ve bu partinin adayı oldu. Ne var ki ancak 60.000 oy alabildi. Bu başarısızlığın sonucu olarak, sonraki yıllarda giderek daha çok partiyi Halk Cephesine katmaya çalıştı.
4 Eylül 1970'te Sosyalistler, Komünistler, Liberaller ve Hristiyan Demokratlar'dan ayrılmış olanların birleşmesiyle kurduğu Unidad Popular'ın (Halk Birliği) adayı oldu. 1952, 1958, 1964'ten sonraki bu dördüncü girişiminde, 1967'den beri Senato Başkanı olan Allende, mutlak çoğunluğu (oyların % 36,3'ü) kazandı. Altı hafta sonra hedefine ulaşarak Başkanlık Sarayı'na taşındı. Hükûmet'teki Hristiyan Demokrat Partisi'nin oylarını; demokratik hukuk devleti, ayrıca parti, toplantı ve basın özgürlüğünden yana tavrıyla toplayabildi.
Sosyalist ekonomik politikası
[değiştir | kaynağı değiştir]
Allende, Şili'yi sosyalist bir topluma yani "İşçi Sınıfının Cumhuriyeti"ne dönüştürmek istedi. Mallara el koyarak ve mülkü dağıtarak büyük sosyal farklılıklara karşı savaştı. 15 yaşından küçük çocuklara, gebe ve emziren annelere parasız olarak günde yarım litre süt dağıttı. En düşük gelirleri üçte iki oranında yükseltti, buna karşılık devlet memurlarının ücretlerine bir üst sınır koydu.
Yabancı işletmeleri devletleştirmesi, birinci derecede, hemen hemen tümüyle Amerikalılara ait olan bakır madenlerine yönelikti. 1970 Kasım'ında Küba ile diplomatik ilişkilerin yeniden kurulması, ABD ile ayrıca bir sürtüşme nedeni oldu.
İç politika
[değiştir | kaynağı değiştir]
Allende'nin sosyal ve politik girişimlerinin başlangıçtaki başarılarına karşın önemli ekonomik sorunlar ortaya çıktı. Bir yıl önce devletleştirmeyi oy birliğiyle kabul etmiş olan muhafazakâr muhalefet, ABD'nin baskısıyla 1972 Şubat'ında danışma koşulunu koydu ve Allende, bundan sonraki devletleştirme işlemlerinde Parlamento'nun iznini almak zorunda kaldığından politikasını sürdüremedi.
1973'ün ortasından sonra, sağdan ve soldan gelen terör, iç politikadaki dengeyi bozdu. Ayrıca zırhlı bir birliğin darbe girişimi, Allende'nin 1972 güzünde Hükûmet'e ortak ettiği ordunun da artık onu tam olarak desteklemediğini kanıtladı. 1973 Haziran'ının sonunda Parlamento'nun çoğunluğu Allende'nin rejimini yasa dışı ilan etti ve kendisini anayasayı birkaç kez ihlal etmekle suçladı.
Askeri darbe ve ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]1973 Ağustos'unun sonunda Allende tarafından Şili Silahlı Kuvvetleri'nin Başkomutanlığı'na getirilen General Augusto Pinochet, ülkenin karışık durumundan yararlanarak 11 Eylül 1973 tarihinde bir darbe girişiminde bulundu. Bunu yaparken CIA'in yoğun desteğini gördü. Bu durum, Latin Amerika devletlerinde serbest seçimlerle iktidara gelen Marksist bir Devlet Başkanına yapılan tek antikomünist darbedir.
Başkanlık Sarayı'na yapılan saldırılar sırasında teslim olması çağrısı yapıldı, fakat o askerlere teslim olmayı reddetti ve intihar etti.[6][7] Kısa bir süre sonra darbeciler, Allende'nin intihar ettiğini duyurdu. Resmi duyuruda, General Augusto Pinochet'in askerleri Cumhurbaşkanlığı Sarayı'nı sarınca otomatik tüfek ile intihar ettiği ilan edildi. Ölümünden önce, Fidel Castro'nun kendisine hediye ettiği ve elinde tuttuğu AK-47 marka silah birkaç kez fotoğraflanmıştı. Allende, bu silahla ölü bulundu. 2004'teki Guzmán belgeseline göre, Allende bir tabanca ve bir tüfekle kendini vurmuştur. Ölümünden sonra Pinochet anayasayı geçersiz kılarak askeri bir diktatörlük kurdu.
2011'de Şili mahkemesi Allende'nin ölümüyle ilgili soruşturma başlattı. Devam eden cezai soruşturma, Mayıs 2011'de Allende'nin cesedinin mezardan çıkarılması ve uluslararası uzmanlardan oluşan bir ekip tarafından otopsi yapılması yönünde bir mahkeme kararına yol açtı.[8] Otopsinin sonuçları resmi olarak Temmuz 2011 ortasında açıklandı. Uzmanlardan oluşan ekip, eski cumhurbaşkanının kendisini AK-47 saldırı tüfeğiyle vurduğu sonucuna vardı.[9]
Aralık 2011'de soruşturmadan sorumlu yargıç, uzmanların bulgularını doğruladı ve Allende'nin ölümünün intihar olduğuna karar verdi.[10] Allende'nin ölümünün 39. yıldönümü olan 11 Eylül 2012'de, Şili temyiz mahkemesi oybirliğiyle ilk derece mahkemesinin kararını onadı ve davayı resmen kapattı.[11] The Guardian, ceset üzerinde yapılan bilimsel otopsinin "Salvador Allende'nin, sosyalist hükümetini deviren 1973 darbesi sırasında intihar ettiğini" doğruladığını bildirdi.[8] Şöyle devam etti:
İngiliz balistik uzmanı David Prayer, Allende'nin bacaklarının arasında ve çenesinin altında tutulan ve otomatik olarak ateş etmeye ayarlanmış bir saldırı tüfeğinden iki el ateş edilmesi sonucu öldüğünü söyledi. Kurşunlar başının üstünden patladı ve onu anında öldürdü. Adli tıp ekibinin vardığı sonuç oybirliğiyle alındı. İspanyol uzman Francisco Etxeberria, Allende'nin intihar ettiğine dair "kesinlikle hiçbir şüphemiz yok" dedi.[8]
Allende'nin kızı ve Şili Senatosu üyesi Isabel Allende Bussi, BBC'ye şunları söyledi: "Raporun sonuçları zaten inandığımız şeylerle tutarlı. Aşırı koşullarla karşı karşıya kaldığında aşağılanmak yerine kendi canına kıyma kararını verdi."[12] 2011 Şili adli soruşturmasının ortaya çıkardığı kesin ve oybirliğiyle elde edilen sonuçlar, Allende'nin Şili Silahlı Kuvvetleri tarafından öldürülmüş olabileceğine dair onlarca yıldır devam eden rahatsız edici şüpheleri gidermiş gibi görünüyor. İntihar teorisinin kamuoyu tarafından kabulü geçtiğimiz on yılın büyük bölümünde zaten artıyordu. İfade özgürlüğü üzerindeki kısıtlamaların giderek aşındığı cunta sonrası Şili'de, bağımsız ve görünüşte güvenilir tanıklar hikâyelerini haber medyasına ve insan hakları araştırmacılarına anlatmaya başladı. Bu tanıkların aktardığı gerçeklerin kümülatif ağırlığı, Allende'nin ölümüyle ilgili daha önce doğrulanmamış birçok ayrıntı için yeterli desteği sağladı.[13]
Geleneği
[değiştir | kaynağı değiştir]İstanbul, Ataşehir'de Mustafa Kemal Atatürk ile yan yana bir heykeli vardır.[14]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2012.
- ^ "Biography of Allende" (PDF). salvador-allende.cl. 18 Aralık 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2012.
- ^ "Profile of Salvador Allende". BBC. 8 Eylül 2003. 9 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2012.
- ^ Pipes (2003). Communism: A History. The Modern Library. s. 138. ISBN 0-8129-6864-6.
- ^ "Chile: The Bloody End of a Marxist Dream... Allende's downfall had implications that reached far beyond the borders of Chile. His had been the first democratically elected Marxist government in Latin America..." Time Magazine. 30 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2012.
- ^ "Otopsinin sonucu: Allende intihar etti". NTV Tarih (Basılı yayım). Ağustos 2011. s. 18. ISSN 1308-7878.
- ^ post (19 Temmuz 2011). "Informe del Servicio Médico Legal confirma la tesis del suicidio de ex Presidente Allende | Política". La Tercera. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2011.
- ^ a b c "Chilean president Salvador Allende committed suicide, autopsy confirms". The Guardian. Londra. 19 Temmuz 2011. 16 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2016.
- ^ "nacion.cl – Restos de Salvador Allende fueron exhumados". Lanacion.cl. 23 Mayıs 2011. 18 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2012.
- ^ "Ministro cierra investigación sobre Allende: se suicidó – Terra Colombia". Noticias.terra.com.co. 27 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2012.
- ^ "Chilean court confirms Allende suicide". CNN. 11 Eylül 2012. 13 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2012.
- ^ "Chile inquiry confirms President Allende killed himself". BBC News. 19 Temmuz 2011. 15 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2012.
- ^ Gonzalez Camus, Ignacio, El día en que murió Allende ("The Day That Allende Died"), 1988, pp. 282ff.
- ^ İnan Kenan Olgar ((Ed.)). "Mustafa Kemal Atatürk ve Salvador Allende Heykeli". 4 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- O naaş Salvador Allende'ya ait CNN Türk (27.05.2011)
