Finland (芬蘭)

Gaga kska Owcow ka Finland, 64 00 N, 26 00 E ka gaga na nniqan.

Kana ka knlbangan na o 338,145 sq km (hangan na o Tg65) (knlbanga dxgal o 303,815 sq km, knlbangan qsiya o 34,330 sq km).

Kana ka sejiqun o niqan 5,498,211 hiyi.

Gaga Helsinki ka pusu alang paru, jiyax 6 idas 12 ka jiyax skrayan klwaan.

Manu ka dxgal Finland ga wada sugan 7.50% ka dxgal qpahan, 72.90% ka dxgal bbuyu, rahuq dxgal do niqan 19.60% na.

Bukung klwaan ta sayang o kiya ka Sauli Niinistö, pnaah hngkawas2012 idas 3 jiyax 1pnrajing kmlawa klwaan.

File:Coat of arms of Finland.svg-Kwohwey (國徽)

File:EU-Finland.svg-Ida nkiya nniqan lnglingay (自然地理位置)

cinkhulan sa knita’ sa brbiru’

Rikisi (歷史)

File:Diet of Porvoo.jpg (1809年，波爾沃議會由俄羅斯帝國皇帝亞歷山大一世開幕)

Kngkawas 1809, Poarwo gikay u Orosu tikwo hongtey Yarisanta 1su ka kaymu.

Jweytey kwowang Ayriko cyosu kngkawas 1154 ka madas Kiristokyo miyah Hunran.

Kari Jweytey ka ida tukingal bay kari srngaw singcng, pnspuwan cyawyu, kiya mi kari Hunran dhuq 19 seyki mrana na ka Hunran mincu cuyi, kiya mi tukingal bnkuwan minjoku ka susu “Karawara” u mnhdu pkla cida daw hana spruwan qmita.

Kngkawas 1808 mccbu ka Hunran cida, Jweyteyn u mccbu Orosu mi wada ini baka ka Jweyteyn, wada yahun qmlahang Orosu sahwang Yarisanta 1su ka Hunran, kndadax cida daw, ptalax Jweyteyn ka Hunran, muOrosu tikwo ckcka cucu takongkwo, kiya mi sahwang ka ngalan taking beytaq kngkawas 1917.

Kngkawas 1917 idas 12 diyax 6 Orosu kwo Puarsuweyko koming (idas 10 koming) ini qbsiyaq, wada pusa kari dukuricu ka Hunran.

Kngkawas 1918 u mnuda mntxan tnayis bay mccbu ka ckcka dha kokaniyi.

Tumndha mccbu Jeynseykay iyax cida, mndha mccbu Suryeyn ka Hunran: 1939-1940 mccbu misan mi 1941-1944 u lmutuc mccbu, lmutuc mccbu pa kiya ka Hunran tumal Doicu Paparosa singtong canyi, kngkawas 1941 idas 6 diyax 25, Doicu knrmux Suryeyn mkturu diyax daw wada pusa kari mccbu Suryeyn ka Hunran, dmudul heytay 47 knbkiyan knhbrawan knrmux Suryeyn, iyax cida u wada ngalun dungan ka dxral nlkan mccbu misan cida, alaw knphiyu “beyhing Hunran”, kndudul knrmux Kareyria ka Hunran, idas 9 dmuwi ucilung Awnyeycya mi mcbu Pitorocawocuko, binaw mniq Moarmansuko cida daw, mthtur ka heytay Hunran mi Doicu da.

Kngkawas 1944 idas 6 pa tbrinah cnbu Hunran ka Suryeyn, mniq Weypaw-Pitorocawocuko kosu wada snburah ini baka ka heytay Hunran, cida u mniq Aysaniya ini baka uri ka heytay Doicu, kiya mi mniq iads 9 msupu Suryeyn ppatas psdhu malix mccbu, spuda nripan quri Mngcyun mi Suryeyn cida, dmudul mccbu rapuran ka Hunran, wada lwaqun Hunran kndadax nniqan tudaya Hunran ka heytay Doicu.

Kngkawas 1947 mi kngkawas 1948 cida u wada msupu ppatas patas pnsdhuwan ka Hunran mi Suryeyn pwaya quri Hunran u niqan sqpah na quri Suryeyn mi quri shtur dha ka Hunran, spuda patas pnpatas pnsdhuwan dha kngkawas 1940 u wada shtur ka biyax Hunran da mi, ou bay dxral tunarac Hunran u wada pddyakan Suryeyn.

So uxay kndudul yahun qmlahang Suryeyn ka Hunran, Hunran mi Jweynteyn, Awtiri mntna wada phiyu mucongrikwo, kiya mi ini sruwa tumal Peyyey mi Hwayey.

Kngkawas 1991 cida wada mttalax ka txtaxa mnniq Suryeyn, balay bay wada malu nanaq murux kuricu mi waycyaw cngco, kiya mi kngkawas 1995 wada tumal Omng.

Seyji (政治)

Cngcu ticu na Hunran pa Hunran gikay ka pusu bay, ana so niqan beyhing biyax na quri waycyaw ka soto (spuda keyngpo Hunran, niqan biyax na ptalax gikay ka soto, kiya mi dmudul pssli burah gikay syeynkyo).

Ou bay biyax mqlahang koka u wisu diyun congri Hunran mi dnudul na neyko, congri u unuwan kndadax gikay.

Neyko u congri taxa mi congyang cnghu mi knkingal bucyo bu mi suhwa cangkwan ka pnspuwan niya.

“Keyngpo Hunran ”pnwaya, 200 hiyi ka kingal gikay ka rihwa cikwan Hunran.

Gikay u malu knpriyux smalu keyngpo, ptalax neyko mi ini sruwa ndanan pusa kari soto; binaw uka brahan knpriyux sndhu kari suhwa.

Neyko mi ana ima txtaxa gying u malu pusa kari kaygi smalu waya.

4 kngkawas mtxan ka gying, spuda piri taypyawcu umaw.

Hunran Sohuy Mincu tang, Cngtong Hunranjn tang, Hunran Mincu Ryeynho tang ka pusu bay cngtang Huran saya.

Mniq kngkawas 2019 idas 4 diyax 14 mnuda seyngkyo Huran gikay cida, Somin tang ka mbiyax tikuh mi wada mtubeyhing bay tang, kiya mi idas 6 diyax 6 u msupu Congcyeyn tang, Ryuso Ryeynmong, Cwoyi Ryeynmong mi Jweyteyn joku jnmin tang phiyu cucng ryeynmong, Somin tangcusi Anti Rinney ka phyuwan congri Hunran.

Suhwa tisi psnakan kingal seykining minsu mi singsu suhwa cngyi hwating, kiya mi kingal seymung bay seykining kongcong mi quri singcng susong na singcng hwating.

Hunran u taru Hwasi koka, hwating pa psnakan tihwang hoing, ticyu sangsu hawing mi tubaraw bay hoing.

Singcng cyuhwa (行政區劃)

Hunran u wisu muda tuddha ci singcng ticu, kiya ka congyang seyhu mi sucn seyhu.

Malu nanaq spuda lnglungan dha dmuwi splawa “cngsu” ka dhiya uri.

Ddiyun kokong hbangan sucn u ya bay kana ddiyun kokong dmka hbangan.

Pnyahan hbangan sucn pa kndadax nngalan jeyking sucn, mi niqan ka pniyah dnyawan Congyang seyhu, mi nngalan hbangan kndadax icil.

Mniq kngkawas 2017 cida u niqan 311 ka kana sucn Hunran, sucn pa to bay so ini khrinas 6000 knhbrawan hiyi.

Uxay wana sucn nanaq, niqan ka ddha tuckcka cng singcng cyeyko.

Sucn u pspuwan 70 ka cusingcngcyu, kiya mi 19 tubaraw singcngcyu.

Kana so cusingcngcyu mi singcngcyu u pniyah cngyeyn sucn ka miyah qmlahang nanaq, wana tikuh hari ka biyax dha singcng.

Binaw Awran Cucucyu pa spuda dha pnwaya yingky ka uuda dha phiyu Cucucuy seyhu mi Cucucuy gikay.

Sediq Sami u mniq Rapuran cyu tudaya mquri qpahun kari mi bungka u phiyu dmka cucu ka nniqan Sediq Tnpusu Sami.

Mnniqan 12 snghun ka Hunran.

Kngkawas 1997 tbrnahun pnuayus ka singcngcyu babaw na cida daw wada lihun 6 balay da.

Putting hiti kngkawas 2009 cida u wada plixun kana ka snghun, kiya mi kndadax 2010 prading pnuayus 20 ka singcngcyu.

Kngkawas 2011 idas 1 diyax 1, wada pspuwan ka nniqan narac burah mi nniqan burah, singcngcyu u wada knpriyux 19.

Kiya mi Awran seyhu pa mangal knbeyhing bay cucu.

Cyunsu (軍事)

Hunran kwohwang cyun u cuyey mpheytay (kiya kana Cyukwan mi cisu jnyeyn), Canpey ucwang ruryang u 34700, ckcka niyi u 25% knhbrawan ka cuyey mpcaping.

Hunran pa niqan pnwaya lmawa mpcaping, qulung so dhuq 18 kngkawas ka snaw Hunran kongmin u kasi ka mpcaping 6 idas dhuq 12 idas, kiya mi malu ka mqpah 12 idas minus huwu uri.

Mnhdu pcaping daw smruwa nanaq Hayway weyho huwu ka spruwan dha balay, weyho butay mniq jeyngseykay muda qpahun Ryeynhoko, Peywey mi Omong summing.

Kngkawas pa ya bay niqan 650 knhbrawan qridin umaw smruwa musa mpcaping, kiya mi pusa hangan na u kngkawas nduyay niyi u kndudul mrana, qridin smruwa kana cyeynsey puping mi tocongping ka canto butay.

Rucyu Hunran u kiya kana ka kawtu ringhwo yeycancyun, kiya mi dyawan balay tnualang kwohwangpu.

Kwohwangcyu Hunran u qmlahang bay kana dxral koka, quri so cyunsu canrwey pa dmuwi qpruwan mi dxral lmiqu, mi ou bay langu qsiya muda pthtur mpiyah knprmux na, ini satang mniq ayus hmtur payis miyah cnbu.

Sediq Hunran u pdkanun ka kana ddiyun hbangan kwohwang pa rmabang bay kana Omong.

Cyunsu rirwen Hunran u quri so cweynhwangwey hwangso kaynyeyn.

Dungus na cweynhwangwey sunca pa kiya ka seyhu mi keyjay knkana qnpringan u tumal ckcka hwangso cihwa.

Hunran kwohwangcyun pa kwohwang congsuring (saya u rucyun sangcyang Timo Ciweyning) ka dmudul, quri so cyunsu cuhwey ka congsuring u msdurux mquri soto Hunran seykining.

Kwohwangcyu u psnakan rucyun, haycyun mi kongcyun.

Hunran ayus hwangweytwey u nneyupu, binaw mniq so ddiyun kwohwang cida daw pqriyun kingal qnpringan kwohwang da.

Ana so ini tumal peyyey niya n aka Hunran, binaw wada tumal peyyey hwanying butay, mi Omong tocyeyntwey mi Peyyey hoping hwopan kwansi cihwa ka Hunran.

Kngkawas 2014 u wada psdhu matas patas Peyyey peywangru, kiya mi wada sndhu malu bay pnluban ryeynmong ka Hunran mi Peyyey.

Kngkawas 2015 cida u Hunran mi Peyyey u wada mnhdu ppsruwa kingal kari quri mtbiyax balay cida pa meysa dnyawan Peyyey butay ka Tongtawcu koka u smruwa patas pnsdhuwan, kiya wada krinah knsdhu balay ka pnluban dha.

Hunran u quri so Ahuhan mi Kosowo pa ida kiya ka mbiyax bay tumal.

Kngkawas cnduray niyi u Hunran ka mquri so ckcka Syuriya, Irako mi kmciyuk Isurankwo mccbu u mbiyax bay pkla nniqan na hiya nanaq saya mi dungus ndanan na ckcka niyi.

Kngkawas 2015 idas 5 cida Huran kwohwangcyu u wada padas 100 knbkiyan patas dnurun quri kana dsnaw koka Hunran, pklaun dha mniq mccbu cida u hnyuwan mi seykining dha.

puda iyax sucyey hwanwey u ngalan dha wisu psraman mccbu ka Hunran, binaw seuhu Hunran pusa kari pa so niyi muda wa bnkuwan ida nanaq uuda kiya, ana so uxay bay mnuda mntxan so niyi ka rikisi Hunran.

Nniqan (地理)

Kana balay knrbangan dxral Hunran u 338,000 pinghwang kongri, tu8 knbeyhing kana koka Oco.

Qnthyaqan bay turuma mi tudaya pa dhuq 1,157 kongri, knbbrangan bay tuiril mi tunarac pa 542 kongri.

Nglan dha “Cyeyntaw cukwo” mi “Cyeynhu cukwo” ka Hunran: Mndungus bay spuwan kana ka langu qsiya u 188,000 knou (knrbangan na u hmrinas 500 pinghwang meyta) mi 179,000 knou ka tawyu.

Mbrnux balay ka dxral Hunran, Nniqan tudaya Rapur wa mniq ayus Hunran mi Nwowey ka dudux dwiyaq Haartiya u wa mniq Nwowey duriq icil knbaraw bay haypa u 1,365 meyta, wa mniq duriq icil Hunran ka haypa 1,328 sttu dwiyaq, kiya ka puting kndudux bay Hunran.

Knbbaraw bay yayung Hunran pa yayung Kaymi, knbbaraw na u 550 kongri.

Uxay wana langu qsiya, kana koka u qpringan bay tqapur llmiqu, kiya ka pndkanan kana dxral u 69%.

Malu phmaun ka dxral u ini kou, kiya kana pndkanan dxral 8% balay.

Tawyu u wisu mniq tuiril truma ka ou bay, wa mniq ckcka iyax Hunran taru mi Awran cyuntaw cutaw ka cyuntawhay.

Hunran u wa mniq tudaya muxun nniqan, mskuy ka misan, mncun knskuy balay, rbawan ka muxun hari.

Nniqan Hunran u iyax peywey 60° dhuq 70°, niqan 1/4 nniqan ka mniq ckcka peycicweyn, tudaya balay ka nniqan pa rbawan u niqan 73 diyax ka hidaw u ini tuting trahuc tipingsyeyn, misan cida u niqan 51 diyax ka ini hdawi hidaw.

Hunran pa niqan kana nbabaw dxral weytu tudha ka sotu Hoarsinci, msnun sotu Pingta Reykoyaweyko.

Keyjay (經濟)

Hunran u kiya ka kawtu kongyeyhwa, jiyuhwa ka sucang cingciti, jncyun cancu rmabang bay pndkanan nngalan Omong, mntna hari mtsiyaw na koka Jweyteyn.

Pusu bay dmkuh keyjay dha ka quri qpahun smmalu, pusu bay u qhuni, xiluy, kongcng, tyeynsyun mi tyeyncu kongyey ka pusu.

Hunran tongsin canyey u Nokiya ka niqan bay hangan mi niqan bay knkla dha, Hunran u mntna knhbrawan sediq koka ka dmuwi wangci wangru mi knou bay knhbrawan koka dmuwi qnawal ddilun.

Snparu bay quri mawyi ka Hunran, Ya bay 1/3 GDP ka pniyah cuko.

Niqan nanaq ka qhuni dha mi tikuh kwangcan, weynjayryaw, nengweyn mi quri so kongyey cucyeyn u sntama cinko kana.

Hunran mi kana keyjay jeynseykay u niqan balay pnluban na kana, quri so kwomin sngcan congcu 1/3 ka kwoci mawyi.

Msupu Omong mawyi u kiya ka 60% kana bay comawyi na.

Pusu na balay waymaw hwopan ka Doyicu, Orosiya, Juytyeyn, Ingkoku, Amirika, Horan mi Cyokoku. Mawyi cngco pusu bay u snalu Omong ka waya niyi, Hunran mniq ckcka Omong pa quri so nongyey cngco mi ida nanaq lmutuc ndanan cbiyaw dmkuh bay jiyu mawyi.

Hunran u mniq kngkawas 1999 ka tumal dmuwi pila Omong ticu, saya u murux nanaq dmuwi oyeyn koka Peyo ka Hunran.

Alaw ka quri karac mi dxral, qpahun ppwalang Hunran u wana balay mttuku ddiyun dha nanaq.

Rinmuyey ka pusu bay dmkuh quri cuko, malu sbuway nongcwenjn umaw tudha qqpahun.

Quri so rusuq kongyi ka Hunran u niqan bay hangan jeynseykay, xxiluy curi kongyi u mndungus bay uri.

Alaw ka ou bay ka hnriyan qhuni, qqiya sapah mi seykey mi qpahun smmalu u niqan bay hhangan jeynseykay ka Hunran, 20 sucicu cida Hunran nseykey ka qqiya sapah qtan saya u so bay nsyeyntay balay.

Knhbrawan sediq (人口)

Spuda tuhiti bay kngkawas 2017 knhbrawan sediq Hunran pnusa hangan congsin sucyu, ya bay niqan 552 knbkiyan ka knhbrawan sediq.

Niqan dha kari ka srwanan seyhu: 88.3% knhbrawan hiyi ka dmuwi kari tnpusu dha nanaq kari Hunran mi 5.3% knhbrawan hiyi ka dmuwi kari tnpusu dha kari Jweytyeyn.

Ini khbaraw hiyi ka sediq Sami, sediq Orosu, sediq Yodaya mi Tatan joku.

Mccbu mmisan u ya bay niqan 12% knhbrawan hiyi u kasi ka dyaun sanun psramal nniqun dha.

Mccbu pririh, quri uka qpahun mi Hunran ida mdukuricu ini kdhu lnglungan dha ka duma u mnuda hbaraw bay yimin ka mnniq kngkawas 1970 mlatac Hunran.

Kiya mi beytaq kngkawas 1990 cida, alaw ka wada kasi krana ka keyjay dha mi seyji mi sehuy huri u mndhu bay uri, prading psmruwa mangal sediq mqraqil mi sediq tnhdilan.

Kari (語言)

Kari quri pnwaya seyhu Hunran u kari Hunran mi kari Jweytyeyn.

Mniq kana koka Hunran pa kari Hunran ka pusu bay mpdudul niya, kari Jweytyeyn u wa diyun bay mniq tuiril mi tuhunac nniqan mksiyaw ucilung mi Awran cucucyu.

Hunran u niqan 88.3% knhbrawan hiyi ka dmuwi kari tnpusu dha nanaq kari Hunran, kari niyi pa kari Ulaar yusi so kingal nanaq kluwanan quri kari Hunran uri.

Kari Hunran ka ckcka kari Omong u spac uxay Ino yusi ka kari Hunran.

Mntna mslutuc kari Huran mi msdalih ka kari Kareyria mi kari Aysaniya, msthiyaq hari pnluban ka kari Sami mi kari Syongyari.

Hunran pa niqan 5.3% knhbrawan hiyi ka dmuwi kari tnpusu dha kari Jweytyeyn (Hunran Jweytyeyn joku).

Kari Peyo mi kari Kareyria u niqan nanaq knsbliqan dha qmita ka seyhu.

Mniq tudaya Hunran duma alang mkbrnux u kari Sami ka kari ddiyun seyhu uri, ya bay niqan 7000 knhbrawan hiyi sediq Sami ka wada psdhuwan sa Sediq Tnpusu.

Ya balay 1/4 kari tnpusu sediq Sami u ou klwanan kari Sami mi tkkingal kluwanan ka kari dha.

Kari srngaw dha kari Sami mniq Hunran pa niqan kari tudaya Sami, kari Inari Sami mi kari Sukoarto Sami.

Mniq Hunran u niqan 5000 dhuq 6000 knhbrawan hiyi sediq ka rmngaw kari Romu.

Kari Romu mi kari Hunran tmbawa mniq ckcka keyngpo u wada psdhuwan smruwa uri.

Mniq Hunran u dmuwi ddha kluwanan kari tmbawa: Hunran tmbawa (niqan 4000 dhuq 5000 knhbrawan hiyi sediq ka dmuwi) mi kari Hunran Jweyteyn tmbawa (ya bay niqan 150 hiyi ka dmuwi).

Ya balay niqan 800 hiyi sediq Hunran Tatan ka rmngaw kari Tatan, pusu bay diyax pnyahan dha miyah Hunran ka dhiya pa ida mniq qnlhangan Sahwang jidayi kngkawas 1870 dhuq kngkawas 1920 cida.

Ini khbaraw minjoku (quri so Hunran Jweyteyn joku, sediq Sami mi sediq Hunran Romu) u biyax dha pa wada qlhangan mniq ckcka keyngpo.

Knhbrawan bay sediq dmuwi ka kari tnhdilan minjoku u kari Orosiya (1.4%), kari Aysaniya (0.9%), kari Arapo (0.4%), kari Swomariya (0.3%) mi kari Eygo (0.3%). Kari Eygo ka qtanan bay laqi muyas ttiping tuturu kngkawas slhayan dhuq turima kngkwa (tu9 kngkawas dhuq tu11 knkawas) ka pisyo kari icil (mniq duma sapah pyasan pisyo kari icil u malu muda umaw ini pntna kari uri) Kari Doicu, kari Hwaransi mi kari Orosiya pa malu kndadax slhayan tu8 uri (kngkawas 14) prading ngalun tudha kari icil smluhay.

File:Turku Cathedral on December morning.jpg (圖爾庫主教座堂是芬蘭著名的歷史建築之一)

File:Jean Sibelius by Eero Järnefelt 1892.jpg (西貝流士 (由埃羅·耶爾內費爾特所畫) )

Snhiyan (宗教)

Iyux tqlahang congcyaw jiyu koka ka Hunran, nasi so ini scuqi bay smliq waya horicu ka ndanan, malu snhiyi ana ini pntna snhiyan ka an aim, ana ini pdayi smruwa seyhu.

Kiristokyo pa kndadax 12 seyki prading swarang muyax Hunran, binaw dhuq 19 seyki cida snhiyan dha cbiyaw pa, mniq tnualang mpqpah pnwalang u ida nanaq shiti ini awah ka Kiristokyo brah cida na.

Puting hiti kngkawas 2019 cida knhbrawan sediq Hunran 68.6% ka sinjya Hunran Huing Sinyi huy (Rutocong).

Knhbrawan sinjya pnrhulan Rutocong u ya bay pndkanan 1% hiyi ka kawas kawas kndudun mlih. Tudha knhbrawan hiyi sinjya pnrhulan u Tongcngkyo, ya bay pndkanan kana 1.1% sediq Hunran ka knhbrawan sinjya dha.

Mniq ckcka keyngpo u wa spatas ka pnwaya quri snpruwan dha qmita pnrhulan Rutocong, kiya mi quri so pnrhulan Tongcng pa wada ssalu waya snpruwan dha qmita uri.

Qqita dha ddha niyi pa nirih sa snhiyan koka ka spruwan dha qmita, binaw mniq pnwaya horicu u wada dha spruwan uri biyax congcyaw snhiyan jiyu, ana ima kana sediq u malu ka snluhay snhiyan quri ini pntna snhiyan uri.

Ini snluhay snhiyan ana manu niya u wisu kawas kawas kndudul mrada uri. Dhuq puting hiti kngkawas 2018 cida pa pndkanan na Ini snluhay snhiyan u 27.4% (ya bay knkana duma ini klayi ka snhiyan dha uri).

Ya bay niqan ka 47000 knhbrawan hiyi sediq Hunran u, msdalih pndkanan 1% kana knhbrawan sediq Hunran pa, snluhay snhiyan pnsliyan quri Usyuncyey undo, kiya mi ini uda ppatas balay ka pnsliyan niyi.

File:Frans Eemil Sillanpää 1939.jpg (諾貝爾文學獎得主西蘭帕)

Bungka (文化)

Qnlqilan bay ka karac Hunran, ndanan dha u niqan ka koka icil miyah knrmux niya na, tokubeycu ka nniqan dha mi ndanan dha, kiya ka wada so niqan bay toso ka sicu minjoku mi bungka.

Sicu dsediq Hunran u ini pskuraw, ini psparu ka uuda dha uri, binaw balay bay kcka qchur dha u htngayan balay smdhu minjoku dha nanaq, snturung cyeyncyohwa ka saya pa, ini knhmuc so qluluy mnrdang msnul, kiya mi mdhu bay qmlahang pnsltudan bungka dha nanaq.

Sisu cingsun (西蘇精神)

Sisu (kari Hunran) cingsun ka bungka nHunran, mqriqu bay sbrahun kari icil, binaw malu srngaw sa mdhu lnglungan, pskingan lnglungan, mbiyax lnglungan mi ini kboli snturung mqraqin. Kari Sisu pa wada dha thnganan quri qqiya ana manu Hunran uri, mray so rulu haya Sisu snalu dha nanaq Hunran mi kingal thnganan Sisu ka beyhing pwoping asu.

Niqan ka snruwan kari, mqrinuc bay ka Hunran cbiyaw, uka brahan psdkanun ssiyaw koka ka tyeynjan cuyeyn dha, kiya ka sndhu so saya niyi tukubeycu bungka. Alaw ka uka hari ka cuyeyn sanun cuko, kiya ka wana “dmuwi hweycu knpriyux GDP”, ptura sprun qmita ka niqan knkla na sediq, kyoiku ka spruwan bay uuda syakay Hunran.

File:Helsinki University of Technology auditorium.jpg (阿爾托大學教學樓)

Yisu (藝術)

Hbaraw bay niqan hhangan yisucya ka Hunran: Spruwan bay ingyeycya Sipeyryosu ka mtrawah smmalu uyas minjoku burah bnkwanan, wada dha ngalun sa tama uyas minjoku Hunran; kari sweycya Ayriasu Rongroto pa pssli mku mttuku bay sklwiun rakaw minjoku ndanan uyas “Karowara” ka wada spruwan bay sucyey wenswey susu; niqan bay hhangan mpsalu sapah Aarwaar Aarto pa dmuwi bttuku bay tnpusu ida ncbiyaw Hunran rangman hongko ka seykey quri syeyntay cuyi ckcka cyeyncu seykey caryo tusu icu. Niqan hbraw bay uka mklanan yisucya uri. So tukubeycu na bay pa, quri so ptura bay minjoku dha nanaq Hunran ka seyki hongko, so ka mkmaxal kngkawas kongyipin mi sapah smnalu u; spuda qnita jidayi sediq saya u, ida so bburah knmalu, niqan bay lngelungan ka ssmnluwan. Smnalu pnuda bawa Hunran seykey tasu pa to bay so msnlxan knmalu ddyuwan ka seykey hongko, knmalu bay jayryaw mi mndungus qtan qnpah kiya ka niqan bay malu hhangan jeynseykay.

Wenswey (文學)

Malu ta so niyi rmngaw patas kari Hunran u Mikaayar Akorikora mniq congcyaw kayko cida, wada sbrahun kari Hunran ka Kari Utux Baraw patan Burah pnsdhuwan u kiya ka pcriyu.

Binaw dhuq 19 seyki mi Hunran minjoku rangman cuyi brah u uka hari ka spruwan smnru ssmnalu.

Kiya ka niqan sntangan niya musa smli uyas Hunran mi Kareyria kiya mi mku smalu Hunran minjoku cucu “Karowara”.

Kndadax hiya cida hbaraw bay sujn mi syawswocya ka prading dmuwi kari Hunran muda smmalu, ckcka hini niqan bay hangan ka mpbatas pa niqan Araykosisu Kiwey mi Ayyino Reyno.

Mniq knptutuy minjoku iyax cida u hbaraw bay mpbatas pa dmuwi kari Jweyteyn matas, mray so minjoku mbatas uyas Yohani Rutoweyko Runeypeyri mi Sakorisu Topeyryosu.

Dukuricu ka Hunran daw, miyah dungan ka tqapur syeyntay cuyi mpbatas, kiya mi niqan ka niqan bay hhangan niya pa dmuwi kari Hunran matan ka Mika Waartari mi dmuwi kari Jweyteyn matas ka Idito Sotokorang.

Huransu Aymiar Siranpa u mniq kngkawas 1939 cida pa wada mangal Nopeyar wensweycyang.

Babaw Tumndha mccbu daw pdkaun ka Hunran wenswey mi kocicawryo u krinah bay mquri tukubeycu minjoku dha nanaq ka Hunran, niyi u Weyyino Rinna ka mirih niya.

Kiya ka “Karowara” mi Waarri uri mi, dmuwi kari Jweyteyn matas ka Tuwey Yangsong pa mpbatas ou bay wada brahan kari icil ka bnatas niya.

Niqan hhangan ka syeyntay mpbatas u kiya ka Ato Pasirinna, Iarka Reymeysu, Kari Hwotakayning, Sohuy Awkosaning mi Yari Toarwo.

Spruwan dha bay ka Hunran wensweycyang u kawas kawas muway snadu quri knmalu bay patas bnatas.

Kyoiku (教育)

File:Iittala Ultima Thule.jpg (伊塔拉公司出品的玻璃製品)

File:Angry Birds Land Särkänniemi 11.jpg (憤怒的小鳥—在芬蘭開發的一款手機遊戲)

Pntnaun qmita ka koka Omong pa, uka hari slhayan ppyasan ka mniq Hunran, laqi mpuyas u kasi ka mdungus bay mpitu kngkawas daw kiya ka musa sapah pyasan.

Sapah pyasan u knhbrawan hiyi ka msupu qmlahang.

Uxay wana skari Hunran, tmsa kari Eygo uri ka sapah pyasan, so bbeyhing hari laqi u smluhay kari Hwaransi mi kari Orosiya, duma sapah pyasan u tmasa quri kari kluwanan icil uri.

So rrisaw mi wouwa ka mpuyas pa, pkrana pslhayun kingal kari kluwanan icil dungan.

Cirupyeyn “Waterfront Cities Of The World” ka rmngaw kari, sediq Hunran u ini skuxul pskuhaw knklanan. Mray so, ana so knbsyaqan pkkla ka dangi uri pa, ini dha hari klayi ka pyasan na mi knklanan niya.

Quri so pnwaya kyoiku tnualang dha pa uxay cinging cuyi uri, spuda nanaq knkla na mi, tntaxa hiyi mptusa ka laqi muyas ou kngkawas, msupu laqi mpuyas mdhu kndkilan.

Sapah Rudan Kurusumasu (聖誕老人之家)

File:20140529 harjutorin sauna.jpg (赫爾辛基卡利奧區的公共桑拿)

Niqan sediq pa ngalun dha wa mniq nniqan Hunran dwiyaq Birac ka Rudan Kurusumasu.

Mniq kngkawas 1927 cida, niqan ka kingal radiyo Hunran tyeyntay pusa kari, Rudan Kurusumasu mi 2 knbkiyan syun rqnux pa wa msupu mniq tnuayus Hunran mi Suryeyn Rapuran sng “dwiyaq Birac” hiya, alaw ka niqan “Birac”, Rudan Kurusumasu pa kiya ka malu mniq Peyci mbahang kana lnglungan txtaxa laqi jeyseykay.

Kndadax hiya cida, kari pnngalan kari “dwiyaq Birac” ka wada ngalun aalang Rudan Kurusumasu.

Mniq kngkawas pinganyey cida, mptaqi ka llaqi han u qyanun dha siyaw rqda qnabil ka bbaraw ucux kucusta, kiya mi madas sngtangan mtmay snpiyan, Rudan Kurusumasu u kman daw tapa xima huda bnbilan syun rqnux, spuda na rqda qnabil psuwan kana bbaraw ucux kucusta txtaxa dlaqi ka omiyagey kurusumasu.

Qlingun bay srngaw kari ka, kana jeynseykay hbaraw bay koka ka pusa kari mi ngalan dha pusu tnualang Rudan Kurusumasu, kiya kana Amirika Arasuka, Kanada, Nowey, Korinran.

Sangna bungka (桑拿文化)

Wada mbarah smalu waya Sangnayu ka sediq Hunran, kiya ka pntura bay koka Hunran mncahaya. Niqan ka kari knkla ruda Hunran: Knama phiyu Sangna, thiti phiyu sapah.

Sangna ka ini kou mtmay knkari jeynseykay u kingal knkari Hunran. Pnsltudan Sapah Sangna cbiyaw pa snalu qhuni, ckcka hiya u kiya kana ka cngcihwang, trmanan mi ppryuxan lukus.

Sapah Sangna jidayi saya daw mniq so seykey u wada knpriyux balay da, duma sapah Sangna mniq nganguc u, niqan ka dmuwi rusuq caykwang. Kana koka Hunran pa niqan ini pntna kluwanan bbeyhing mi ttiping Sangnasu, pdkanun ka knkingal sapah u kiya ka niqan sapah Sangna.

Niqan ka ndhiya nanaq tnsapah mi, niqan ka trwahun dmuwi kana sediq uri.

Mniq pusu pnyahan Hunran pa, Sangna bungka u niqan ou waya, mray so snaw mi qridin msupu tuhuy Sangna u, mncun dha srwanun, qmita duima ka msupu hiya mi kngkawas uri mi tndadan, uka brahan pskngalan kingal kari rmngaw.

Mncun msupu ka snaw mi qridin, mncun psnakan muda ka snaw mi qridin. Kiya mi, mniq cngcihwang mlukus pa ya bay ngalun sa smliq waya qmita, mray so mniq kongkong Sangna u spatas paya hmtur plukus yongcwang.

Tiyu (體育)

File:2017 IIHF World Championship - SVK vs USA - 05.jpg (冰球為芬蘭觀眾人數最多的運動項目，2017年世界冰球錦標賽芬蘭隊比賽時的情景)

Mniq Hunran pa niqan duma sqrasun dha tiyu undo. Mntna hari so pangcyo ka Hunsu reycyo ka kkomin undo Hunran, kiya mi knhbrawan bay sediq sdmhaw qmita u boru huda. Mniq kngkawas 2016 Jeynseykay boru huda cinpyawsay u, Hunran mi Kanada hiti bay pnsung cida pa, niqan 69% knhbrawan sediq Hunran ka qmita treybi pnsung cida.

Niqan ka qrasun dha kluwanan tiyu u kiya ka tyeyncing, weyyey hwaswey, tyawtay hwaswey, mtur boru mi rancyo. Ana so mniq sdhmawan qmita boru huda ka knhbrawan bay qrasun tiyu kluwanan, binaw cucyo ka mniq tumal sediq knbeyhing bay pnsliyan tiyu kluwanan, kiya spruwan dha balay tiyu kluwanan Hunran uri.

Spuda so txtaxa knou mnangal snadu mi kingpay mita pa, Hunran ka mniq rbawan Orinpiko rikisi u niqan bay bnrihan na koka. Hunran u tnna mniq kngkawas 1908 cida, ida wisu qlhangan Orosu tikwo trahuc na cucu takongkwo cida, tumntxan muda murux koka tumal Orinpiko undokay. Mniq kngkawas 1912 rbawan Orinpiko undokay u, muwaya bay mangal hangan “Sediq Skaya” ka Hanneysu Korayhomayning wada mbiyax mangal turu kingpay.

Mniq Tumndha mccbu brah pa mniq Undokay Orinpiko u niqan bay bnrihan na koka ka Hunran. Kngkawas 1924 rbawan Orinpiko undokay cida, Hunran u 320 knbkiyan knhbrawan hiyi ka kana koka dhiya; kiya mi quri so nngalan dha snadu u day nibang.

Kngkawas 1920 mi kngkawan 1930 cida, Hunran mptalang marasong u wada mbiyax bay undukay Orinpiko, Pawo Nuarmi ka mniq iyax kngkawas 1920 dhuq kngkawas 1928 pa wada mbiyax mi mangal 9 Orinpiko undokay kingpay, kiya mi iyax kngkawas 1921 dhuq kngkawas 1931 cida pa, wada smurus kwanhwang ciru. Nuarmi u knttu ngalan dha spruwan bay mita undoing Hunran mi rikisi knspruwan bay taxa tyeyncing undoing.

Knbkuy kngkawas pa dsnaw mi dqridin undoing Hunran u mniq qmada pyawcyang kluwanan pa niqan knmalu bay ndanan dha. Quri so kluwanan qmada pyawcyang niyi u wada mnangal 9 kingpay Orinpiko undokay ka Hunran, mn5 Jeyseykay cinpyawsay kwancyun mi mn24 smurus jeynseykay ciru.

Pnyahan pnatas (參考資料)

CIA
外交部
List of current heads of state and government
https://zh.wikipedia.org/wiki/芬兰 (參考自中文維基百科)
Tnhjil kari seejiq Watan Diro (瓦旦吉洛) mtabug