Choʻpon

A. S. Stepanov. Yaylovda . 1900-1910-yillar

Argentinaning Korrientes provinsiyasida gauchoning chorvachilik bilan shugʻullanishi.

Choʻpon — chorvachi, chorva bilan shugʻullanadigan, chorva boqadigan odam.

Tavsif

Malakali choʻpon nafaqat oʻtlash vaqtini va joyini, balki hayvonlarga gʻamxoʻrlik qilish qoidalarini ham yaxshi biladi. Boqadigan hayvonlari orasida kasalliklar va boshqa muammoli vaziyat paydo boʻlganda birinchi yordam koʻrsatishni biladi^[1]. Slavyanlar orasida — chorva mollarini himoya qilish, xavfsizligini taʼminlash, ayniqsa yozgi yaylovlar bilan bogʻliq marosimlar va eʼtiqodlardagi asosiy ishtirokchi hisoblanadi. Choʻpon hayvonlar va oʻsimliklar dunyosi bilan aloqa qilish sirlarini ham biladi degan farazlar mavjud. Odamlar va „boshqa dunyo“ oʻrtasida vositachi hisoblanadi. Aytim slavyanlar yashaydigan hududlarda choʻpon suruvning farovonligini taʼminlaydigan bir qator marosim harakatlarini amalga oshiradi. Baʼzi slavyan mintaqalarida choʻpon alohida hurmatga ega: Rossiyaning shimolida u sehrgar deb hisoblanadi. Bundan tashqari goblin va boshqa dunyo kuchlari bilan aloqasi borligi, Karpatlarda bosh choʻpon (basha) mahalliy sehrgar ekanligi, tabib va bundan tashqari, birovning suruvidagi qoʻy-echkilarini sutdan qoldiradigan jodugar^[2] ekanligi haqida afsonalar bor.

Bir qator Skandinaviya mamlakatlarida choʻponlar oʻz suruvlarini kulning maxsus chaqirigʻi bilan chaqirishadi.

Lugʻaviy maʼnosi

Choʻpon — yaylovda mayda mol boquvchi kishi. Chorvachi – chorva bilan shugʻullanadigan, chorva boqadigan odam^[3].

Etimologiyasi

Vasmerning lugʻatiga koʻra, ruscha va ukraincha chaban turkcha yoki qrim-tatar çoban „choʻpon“ dan oʻzlashtirilgan, bu esa oʻz navbatida forscha šubān „choʻpon“dan kelib chiqqan. Shoʻl oti tugʻilgandan boshlab egarga kirgunga qadar butun umrini yilqida oʻtkazadi. Qirgʻiz oti esa umrining oxirigacha kunlari yilqida oʻtkazadi. Chunki egasining yumushlari tugagandan soʻng, ot yana podaga qaytariladi. Poda butun yilni dashtda oʻtkazadi, turmush tarzida oʻz qonunlari va odatlarini yaratadi. Masalan, juftlashish, qor boʻronidan, boʻrilardan va boshqalardan himoya qilishning oʻziga xos usullari mavjud. Qozoq dashtlarida 100-200 boshli otlar yilqilari uchun odatda bitta choʻpon, 600-800 boshga esa 3-4 choʻpon tayinlanadi. Agar katta podalar qishki yaylovdan uzoqroqqa haydash kerak boʻlsa, unda choʻponlar soni koʻpayadi.

Cho‘ponning anjomlari: gerlig‘a — qo‘ylarning oyog‘idan ushlash uchun uchi ilmoqli uzun tayoq, gaytan — cho‘ntak osilgan kamar (zamon), kasal qo‘ylardan qurt (djermela) chiqarish uchun pinset, shox — (qoʻyning yaralariga tegishli boʻlgan smola va koʻk tosh uchun) va pichoq.

Mamlakatga qarab, choʻponlarning oʻziga xos madaniy va lingvistik xususiyatlari va nomi bor:

Gauchos (Kampos va Pampas — Argentina, Urugvay, Janubiy Braziliyada)
Guazo (Chilida)
Sertanejo (Sertana hududlarida, Shimoliy- Gʻarbiy Braziliyada)
Lyanero (Lyanosda, Venesuelada)
Vaquero (Meksikada, AQSh janubi-gʻarbiy hududlarida)
Charro (Meksikada)
AQShda kovboy

Yangi allegoriyasi

Men yaxshi choʻponman, yaxshi choʻpon qoʻylar uchun jonini fido qiladi.

Lekin qoʻylari oʻziniki boʻlmagan choʻpon emas, yollanmachidir, boʻri kelayotganini koʻrib, qoʻylarni tashlab, yugurib ketadi; boʻri esa qoʻylarni talon-toroj qiladi va ularni sochib yuboradi.

Yollanmachi esa yollanma bo‘lgani uchun yuguradi va qo‘ylar haqida qayg‘urmaydi.

Men yaxshi choʻponman; va Men Oʻzimnikilarni bilaman va ular Meni biladi.

Ota Meni bilganidek, Men ham Otani bilaman; Men esa qo‘ylar uchun jonimni fido qildim.

Mening bu qo‘radan bo‘lmagan boshqa qo‘ylarim ham bor, ularni olib kelishim kerak va ular Mening ovozimni eshitishadi va bitta suruv va bir Cho‘pon bo‘ladi.

Choʻpon nomi Luqo(Lk. 15:3-7) va Matfey (Mf. 18:12-14)ning yoʻqolgan qoʻylar haqidagi masalida ham eslatib oʻtilgan.

Masih tugʻilgandan keyin unga sajda qilish uchun kelgan birinchilardan choʻponlar boʻlgan degan afsonalar bor.

Yana qarang

Bukollar — qadimgi Nil deltasining gʻarbiy qismining aholisi (Bukoliya); Gerodotga koʻra — Misr kastalaridan biri
Choʻpon — choʻponning turkiy nomi
Choʻpon it zotlari
Bandana dastlab ispan vaqueroslari, keyinroq esa amerikalik kovboylar tomonidan ishlatiladigan changdan yasalgan roʻmoldir.
Gopala (soʻzma-soʻz sanskrit tilidan „sigirlarning choʻponi“ deb tarjima qilingan)
Gopis — sigirchi qizlar hamrohlari va Radha-Krishnani sevuvchilar
Fluer — choʻponlarning xalq cholgʻu asbobi
Svirel — choʻponning nay asbobi
Bukoliki — choʻpon sheʼriyati
Pastoral — adabiyot, rasm, musiqa va teatrdagi tinch va sodda qishloq hayotini sheʼriyatga aylantiruvchi janr.

Manbalar

↑ „Pastux“ v slovaryax russkogo yazika — Yandeks. Slovari^{[sayt ishlamaydi]}Andoza:Недоступная ссылка Andoza:Мёртвая ссылка
↑ Плотникова 2004.
↑ Oʻzbek tilining izohli lugʻati. Davlat ilmiy nashriyoti, 2006.

Adabiyot

Maksimov S. V. Pastuxi // Nechistaya, nevedomaya i krestnaya sila. — SPb.: Tovariщestvo R. Golike i A. Vilvorg, 1903. — S. 193—196.
Pastux / Plotnikova A. A. // Slavyanskie drevnosti: Etnolingvisticheskiy slovar : v 5 t. / pod obщ. red. N. I. Tolstogo; Institut slavyanovedeniya RAN. — M. : Mejd. otnosheniya, 2004. — T. 3: K (Krug) — P (Perepyolka). — S. 637. — ISBN 5-7133-1207-0.
Л. В. Беловинский „Пастух“, . Иллюстрированный энциклопедический историко-бытовой словарь русского народа. XVIII — начало XIX в. — 469-bet. ISBN 978-5-699-24458-4.

Havolalar

Choʻpon (big-fermer.ru)
Vladimir viloyati Murom tumanidagi chorvachilik marosimlari (culture.ru)

[1] „Pastux“ v slovaryax russkogo yazika — Yandeks. Slovari^{[sayt ishlamaydi]}Andoza:Недоступная ссылка Andoza:Мёртвая ссылка

[FOOTNOTEПлотникова2004-2] Плотникова 2004.

[3] Oʻzbek tilining izohli lugʻati. Davlat ilmiy nashriyoti, 2006.

[1]

[2]

[3]