Prezidentlik respublika

Prezidentlik respublikasi — prezidentning davlat organlari tizimidagi muhim roli bilan ajralib turadi, uning qoʻlida davlat rahbari va hukumat boshligʻining vakolatlari mujassamlashgan. Shuningdek, u dualistik respublika deb ataladi ,shu bilan ikki hokimiyatning aniq ajratilishi faktini taʼkidlaydi: kuchli ijro etuvchi hokimiyatni prezident qoʻlida va qonun chiqaruvchi hokimiyatni parlament qoʻlida toʻplash.

Prezident respublikasining oʻziga xos xususiyatlari

• prezidentni saylashning parlamentdan tashqari usuli (aholi tomonidan — Kolumbiya, Turkiya yoki saylov kolleji — AQSh tomonidan);
• hukumatni shakllantirishning parlamentdan tashqari usuli, yaʼni uni prezident tashkil etadi. Prezident ham amalda, ham qonuniy ravishda hukumat boshligʻidir (bosh vazir lavozimi yoʻq, masalan, AQShda yoki Turkiyada 2018 yildan beri) yoki u hukumat boshligʻini tayinlaydi (Kamerun, Kot-d’Ivuar). Hukumat parlament oldida emas, faqat prezident oldida javobgardir, chunki faqat prezident uni ishdan boʻshatishi mumkin,
• umuman olganda, boshqaruvning ushbu shakli bilan prezident parlament respublikasiga qaraganda ancha katta vakolatlarga ega (u ijro etuvchi hokimiyat boshligʻidir, qonunlarni imzolash orqali tasdiqlaydi, hukumatni tarqatib yuborish huquqiga ega), ammo parlamentli respublikada prezident koʻpincha parlamentni tarqatib yuborish huquqidan mahrum boʻladi va parlament ham hukumatga ishonchsizlik bildirish huquqidan mahrum, lekin prezidentni lavozimidan chetlatishi mumkin (impichment protsedurasi).

Prezident respublikalariga AQSh, Lotin Amerikasi va Afrikaning aksariyat respublikalari kiradi.

Klassik prezident respublikasi — Amerika Qoʻshma Shtatlari. AQSh Konstitutsiyasi hokimiyatlarning boʻlinishi printsipiga asoslanadi. Ushbu konstitutsiyaga koʻra, qonun chiqaruvchi hokimiyat Kongressga, ijro hokimiyati prezidentga, sud hokimiyati Oliy sudga tegishlidir. Saylov kollegiyasi tomonidan saylanadigan prezident oʻz partiyasiga tegishli boʻlgan shaxslardan hukumat tuzadi.

Prezident respublikalari Lotin Amerikasi mamlakatlarida keng tarqalgan. Ushbu boshqaruv shakli Osiyo va Afrikaning ayrim mamlakatlarida ham uchraydi. Toʻgʻri, baʼzan bu mamlakatlarda davlat rahbarining kuchi konstitutsiyaviy doiradan tashqariga chiqadi va xususan, Lotin Amerikasidagi prezident respublikalari tadqiqotchilar tomonidan bir necha bor super-prezident sifatida tavsiflangan.

Yana Qarang

• Davlatlar boshqaruv shakllari ro'yxati