jar

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

jar

Etimologiyasi

JAR I ’suv yuvib hosil boʻlgan tik chuqurlik’. Ech— kilar j a r yonbagʻrida oʻtlab yurardi. Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu ot ya:r tarzida talaffuz qilingan (ЭСТЯ, IV, 17), keyinroq soʻz boshlanishidagi y undoshi j undoshiga almashgan (КРС,

232); oʻzbek tilida a: unlisining choʻziqdik belgisi yoʻqolgan va bu unli ä unlisiga almashgan: ya:r > jar > jär.

JAR II 'baland tovush bilan aytiladigan xabar’. Erta bilan Xoʻjaorif bozorida bir jarchi yuqori-dagi mazmunda j a r solmoqda edi (Sadrqadin Ay — niy). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni ang— latgan bu ot asli yar tarzida talaffuz qilingan, ke-yinchalik soʻz boshlanishidagi y undoshi ch undoshiga almashgan (ЭСТЯ, IV, 19; Devon, III, 310: charla-), eski oʻzbek tilida ch undoshi j undoshiga (КРС, 232), hozirgi oʻzbek tilida a unlisi ä unlisiga almashgan: yar > char > jar > jär.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

I \f. jj*. - yerning chuqur, oʻyiq joyi| Chetlari oʻpirilgan chuqur soylik; chuqurlik. ◆ Chuqur jar. Past jar. n ◆ Aziz-bek sipohlari ila jarga tushdi va suv ke-chib, haligi tepaga yuzlandi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ U oʻrik shoxidan emas, jar yoqasidan juda pastga, tagsiz chohga qulab tushayotgandek juda yomon qoʻrqib ketdi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ .

Jar yoqasida Halokat oldida, halokat yoqasida. ◆ Axir, jar yoqasida turibmiz-ku, Komiljon. H. Gʻulom, „Mashʼal“ .

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

jar

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

II [a. — baland ovoz bilan, ochiq

eʼdon qilish]: jar solmoq 1) jarchi qoʻyib, hammaga xabar bermoq, eʼlon qilmoq. ◆ Er ta bilan Xoʻjaorif bozorida bir jarchi yuqori-dagi mazmunda jar solmoqda edi. S. Ayniy, „Qullar“ . ◆ Toʻda pastga siljidi. Bakovul jar soldi. T. Murod, Ot kishnagan oqshom; 2) koʻchma ovoza qilmoq, ran tarqatmoq, ham-maga bildirmoq. ◆ Guzarda gap kutib yotgan Mirvali bangiga oʻxshash "dostonchilar" mulla Obidning qoʻlida koʻrilgan ketmon haqida Tiktepa qishlogʻiga jar solib yubordilar. A. Qodiriy, „Obid ketmon“ .

Antonimlari

ЖАР. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

jar I
1 овраг; ров;
2 крутой берег; обрыв; пропасть;
3 перен. пропасть; ◆ ~ yoqasida turmoq стоять на краю пропасти.

jar II
уст.: ◆ ~ solmoq (или chaqirmoq) 1) объявлять через глашатая, оглашать; 2) перен. раструбить (о чем-л.); ◆ 

• jaloyirga ~ solmoq раструбить повсюду.