Arsenałe de Venesia
 Arsenałe de Venesia | ||
| ||
| Nome inte ła łéngua orizenałe | (it) Arsenale di Venezia  | |
|---|---|---|
| Dati | ||
| Sorte | Arsenałe marìtemo | |
| Architeto | Alessandro Tremignon | |
| Pozision | ||
| Rejon aministrativa | Venèsia (Itàlia) | |
| Pozision | Castello, Campo dell’Arsenale, - Venezia | |
| Bagnà da | darsena Grande (en)  | |
| ||
| Ben culturałe d'Itàlia | ||
| Ligo web | comune.venezia.it… | |
|
| ||
L'Arsenal de Venesia el costituise na parte un mucio esteza de ła sità insułàr e el ze stà el cuór de l'industria naval venesiana a partir da'l XII sècoło. El ze łigà a'l parìodo pì in flòris de ła vita de ła Serenisima: grasie a łe inponénti navi cua costruìe, Venesia ła ze riusìa a contrastàr i Turchi inte'l Mar Ezeo e a concuistàr le róte de'l nord Eoropa.
L'Arsenal de Venesia el ga antisipà de sècołi el moderno conceto de fabrica, inteza cofà conpleso produtivo inte'l cuało maestrànse spesiałizàe łe reałiza in sucesion łe ùnjołe oparasion de asenblagio de un manufato, łóngo na caena de montagio e utiłizando conponenti stàndar.
El raprezenta l'ezenpio pì inportante de grando conpleso produtivo a strutura asentràda de l'economìa preindustriałe. La suparfisie ła se estendeva so na area de 46 etari mentre el nùmaro de mandòpere (i Arsenałoti i razonzeva, inte i parìodi de piena atività produtiva, ła cuòta mèdia zornałiera de 1500-2000 unità (co un pico de 4500-5000 iscriti al Libro de łe mestrànse), overosìpia del 2% fin al 5% de l'intièra popołasion sitadina de l'èpoga (sirca100 000 abitanti).
El ze atualmente utiłizà soło che in picoła parte, cofà una de łe sedi espozidive de ła Bienal de Venesia, par algune atività de picoła cantieristega e altre.
Orìzene de'l nome
[canbia | canbia el còdaxe]El tèrmene Arsenal, el deriva da l'arabo daras-sina'ah, overosìpia "caza de industria. El tèrmene, noto ai Venesiani tramite i so frecuenti contati comersiałi co l'Oriente, el sarìa pasà al venesian darzanà, po' małuzà inte'l tenpo inte ła forma arzanà, citàda anca da Dante inte l'Inferno, cuindi atraverso arzanàl e arsenàl, a ła forma final de arsenàl[1].
La forma darzanà e po' dàrsena ła ze invese restàda a indegar i spèci d'acua interni de l'Arsenàl, e da tałe uzo A ze derivà el senjifegà odierno de'l tèrmene darsena.
Storia
[canbia | canbia el còdaxe]
.
(VEC)
«Quale nell'arzanà de' Viniziani
bolle l'inverno la tenace pece
a rimpalmare i legni lor non sani,
ché navicar non ponno - in quella vece
chi fa suo legno nuovo e chi ristoppa
le coste a quel che più vïaggi fece;
chi ribatte da proda e chi da poppa;
altri fa remi e altri volge sarte;
chi terzeroło e artimon rintoppa -;
tal, non par foco ma par divin' arte,
bollia là giuso una pegola spessa,
che 'nviscava la ripa d'ogne parte.»
Par l'Arsenàl de Venesia no ghe ze na data de fondasión: ła notisia che ło ga vosùo fondà ai primi de'l XII sècoło, inte'l 1104, da'l doze Ordelafo Faliero, par l'ezigensa de darghe mazor zviłupo a ła cantiaristega, na atività stratèzega par ła Serenissima, ła ze derivàda da na dópia medagia comemorativa reałizàda inte'l XIX sècoło.[sensa façàda]
L'istałasion de l'area, conprendesta infrà łe zone conventuałe de San Piero de Casteło e ła parochia de San Zuane in Bragora (Darsena vecia), ła zera stàda desidesta sia par fondaménti stratezeghi (defeza contro evetuałi atachi nemighi) che łòzisteghi (cua A se catava el pónto de rivo de'l łenjame che'l rivava da'l Cador). El primo nucleo, documentàbiłe fin dai inisi de'l XIII sècoło, el ze costituìo da do fiłe de scueri in banda de ła Darsena Vecia. Se ghe pol intràr da'l Basin de San Marco, soło che atraverso un streto canàl.
So'l scominsio de'l Tresento, in sèit łe cresùe ezigense navałe de ła sità, A ze stà zontà el "Lago de S. Daniele" (zontà a l'omònemo monastièr) e costruìo l'Arsenàl Novo (la Darsena Nova), razonzendo cussì na estension de 138.600 m2. Drìoman A ze stada zontada ła Stradal Canpagna so ła cuała ze naseste łe atuałe fondarìe, łe botéghe dei remi, łe Cordarie de ła Tana e el Reparto artiliarìa.
Co ła cazùa de Costantinopołi (1453) e el conseguente menàso turco inte'l Mediteraneo zera stàe costruìe ła monumentałe Porta da Tera, che ła se referìva al ròło de Venesia cuało baloàrdo de ła cristianità, e łe do tori che łe ze in banda a ła porta a acua, po' costruìe inte'l Siesento. El portàl de intràda da tera el zera stà costruìo so ła baze dei archi de trionfo romani, e el ze el primo ezenpio de arte renasimentałe inte ła sità.
A partir da'l 1473 fin al 1570 A ze ła tersa granda faze de zviłupo, inte ła cuała ze stài reałizài i ùltemi anpliamenti, co ła reałizasion de rezidense esterne par i laóradori, de fórni pùbleghi e de magazeni par i cereałi (ła Darsena Nuovissima) e de łe Galiase, 'sto fato el ga portà l'Arsenàl a covèrzar na suparfisie de scuazi 24 etari. De partegołàr intarese par i so carateri architetòneghi ze el Scuero de łe Gagiandre, tirà su inte'l 1570 e atribuìo a Jacopo Sansovino.
In una nova area, dita Tana, ze naseste łe corderìe, indove venjiva produzeste a livèło industriàl łe sóghe navałe, ben presioze inte l'antighità, a'l pì baso costo posibiłe, co'l vantàgio de restàr independenti da tersi in cazo de guèra.
La materia prima, el cànevo, uzà anca par el całafatagio dei scafi) el rivava prevałentemente da'l zbóco de'l fiume Don, so'l Mar d'Azov, indove i Venesiani i gaveva strenzesto inportanti acordi comerciałi. El piàn el varentàva l'asensa de scoàse: łe corde łe insìva da ła cordarìa atraverso dei buzi, par po' èser tagiàe de ła mezura rechiedesta, a'l posto de èsar confesionàe in łónghese stàndar. 'Sto fato el garantìva un bon sparanjo a ła Repùblega e contenporaneamente el consentìva de vénder a łe nave forèste che łe zera in tranzito łe sóghe a un tòco infarior a cueło dei concorenti. In 'sti tre sècołi, senpre sircuìo da un ałón de segretésa, l'Arsenàl el produzeva łe galìe e łe grande galìase, che łe gaveva fisà ła vitòria de ła cristianità de ła Bataja de Lepanto de'l 1571, e el ze deventà el fulcro de'l zviłupo venesian.
Inte'l parìodo de ła prima ocupasion franseze (1797-1798), Napołion el ga meso fora uzo tute łe nave prezenti inte l'Arsenàl, fora che cuełe che łe gavarìa partisipà a ła guèra co'l barcołàme franseze, e el ga łisensià tuti i 2000 arsenałoti, e el ga abołìo onji destinsion intrà marina mercantìl e marina da guèra. I napołeòneghi i ga mudà l'oganizasion patòca de l'Arsenàl, parchè oramai difisilmente azibiłe, e i ga verzesto el canàl de Porta Nuova afidàndoghe ła tore omònema.
L'Arsenàl el ze stà in parte riasestà intrà el 1798 e el 1806, durando el primo goerno austriago.
El goerno drìo napołeònego de'l Renjo d'Itałia, de'l cuało Venesia ła zera entrada a far parte, el ga portà racuante modifeghe so'l piàn struturałe par remétarlo in atività e inte l'òtega de farghe créser ła produtività.
Inte'l 1814 co'l tonbołón de'l Renjo d'Itałia Venesia e l'intièro Veneto i zera tornài a l'Inpéro d'Austria e l'arsenàl el ze deventà el pì inportante de ła Marina Inperiàl Austro- Venesiana.
El cuarto e grando zviłupo el se łoga parò intrà el 1876 e el 1909 daspò che inte'l 1866 drioman a ła tersa guera de independensa Venesia ła zera entrada a far parte de'l Renjo d'Itałia, che'l vołeva reproponer l'Itałia cofà inportante baze navałe inte l'alto Adriàtego. Durando 'sta faze a l'Arsenàl se ga zontà l'area nova de'l piasal dei Basini e łe aree vecie dei tre conventi soprimesti de S. Daniełe, de łe Vèrzene e de ła Cełestia. Inportante ze stà l'òpara prozetual de Giuseppe Morando, a cheł'èpoga diretor de'l Zenio miłitàr de Venesia[2]. Drioman a vari progeti par mołàr el movimento de łe nave, ze stàe scavàe łe struture preezistenti infrà ła Darsena Nova e ła Novisima reałizando, a'l só posto, l'atuałe Darsena Granda. Contenporaneamente, par scansàr la somersión, el liveło de'l taren el ze stà łeziermente alsà (de sirca 70 cm).
Inte i ani drìo l'Arsenàl el se ga invià in un indołénte declino, oramai marfìza de sodisfàr łe stragrande ezigense de łe moderne forse navałe, fin a'l só parsiàl abandón. In ani resenti A se ga sercà comuncue e redarghe inportansa a l'Arsenàl, insarìndoghe serte atività culturałe e ponéndo el problema de'l só recuparo, che in onji cazo el rezulta problemàdego dazesta ła vastità de l'area.
Curiozidà stòreghe
[canbia | canbia el còdaxe]L'Arsenàl el zera separà da'l resto de ła sità, sircuìo da mure, indove łavorava miàra de parsone. Cua A se produzeva, reparava e se tenjìva łe nave da guèra che łe zera de propietà de'l Stato,e de nùmaro manco grando cuełe adibìe a'l tràfego.
L'Arsenàl el zera na tapa d'obligo inte'l cuało łe autorità de ła sità, primi infrà tuti el Doze, el conpanjava in vizita i ospiti séłebri, par mostrarghe ła ponpa de 'sti loghi e el modo inte'l cuało se łaorava drento. de frecuente tanti vizitadori irestava daseno inpresionà da par ezenpio reportarne cofà Dante Alighieri inte łe só òpare.
Tra i antighi vizitadori se ghe conta re, prinsipi, inbasaori par mostrarghe ła potensa de Venesia, co magari el fìn de darghe na bona inpresion inte'l cazo de ałeài probabiłi, cofà par ezenpio el re Enrico III de Valois, o menasàrli sensa mostrarse se i gavese provà a desfidàr Venesia. Ła vizita de 'sto re ła ze restàda scolpìa inte ła storia: el ze stà menà in ponpa a vizitàr l'Arsenàl e menà a senar inte łe Sałe d'Armi che łe zera stàe pareciàe par cuèła cogiontùra (ocazion). El ze restà stupìo patòco co'l se ga incòrzesto che łe posàe, i piati e anca el tovagioło che'l gavea, a torle in man, i se desfregołava parchè i zera fati de sucàro. Ghe ze na łezenda che ła conta che pròpio a'l diznar de'l re, i Arsenałòti i ze stài boni de costruìr na galìa intièra sòra de ła cuała el gavea da ziràr un puòco; ma cuesto no'l zera posìbiłe dao che anca i tenpi par el całafatagio de 4 o 5 dì e altro. Se invese el fuse daseno capità, forse se ga tratà de un manufato co łaorasion za vansàda che'l ze stà refinìo durante el diznàr reàl. Francesco Sansovino el fa saver che'l Re el ze stà stà masime inpresionà daspò aver reałizà 'sta só vizita. Segondo un anonemo che ło gaveva seguìo parò in cueła vizita ze capità un fià de tuto; scominsando dai clandestini che " i vołeva montàr so'l busintoro fazendo finta de èsar de ła só corte", a l'insidente che'l zera nasesto durante na salva de artiłiaria inte l'Arsenal ze stà fato grando onor co tiri d'artiliaria, e dando fògo se gavea bruzà do omeni che ga spirà parchè i stava màl. 'Sto fato no'l ga rovinà comucue ła festa. In 'ste croniche trovemo anca altri parsonazi co manco rimàrco, cofà par ezenpio Jean de Chambre, cołù che zera stà remetùdo a Venesia inte'l 1459 da'l re de Fransa in parsona Carlo VII, che cusì el conta : "El Doze el n'à menà a vedér l'Arsenàl dove che ghe l'artiliarìa de ła sità... e donca el n'à mostrà łe galìe... e dopo in t'un altro arsenàl, el n'à fato veder miłe e sincuesento łaoranti, o più, che no fa galìe, e so n'altra banda el n'à mostrà cuaranta o sincuanta òmeni che i fa nome che remi; e so n'altra banda otanta done che łe fa e giusta vełe; e so n'altra banda cuełi che łaora ai caołàmi, e de łe nave e de łe galìe, indove che ghe ze pì de duzento òmeni e tozi : xe el pì łongo edificio che mi gabia mai visto, o almanco credo... e el n'à fato veder anca łe màzene da carbon, solfare, salnìtro (i conponenti che se trova inte ła polvare da zbaro) e n'altra caza indove se rancura ła polvare da zbaro", e el fenìse : "Semo restài łà tuto el dì, dao che tute 'ste robe łe se trova drento seràe de bełe mure".
Note
[canbia | canbia el còdaxe]- ↑ (IT) Cfr. Fabio Multinelli, Storia documentata di Venezia
- ↑ (IT) Claudio Bruschi,Giuseppe Morando Ancona, 2011
Bibliografia
[canbia | canbia el còdaxe]- Giovanni Casoni, "Guida all'Arsenale di Venezia", Venezia 1829.
- Guglielmo Zanelli, "Arsenale - storia di industria e di città", in AA.VV "L'Arsenale dei Veneziani", Venezia 1983.
- Giorgio Bellavitis, L'Arsenale di Venezia, Venezia 1983, nuova edizione Venezia 2009.
- Ennio Concina, "L'Arsenale della Repubblica di Venezia", venezia 1984.
- Guglielmo Zanelli, "L'Arsenale di Venezia", Venezia, 1991
- Antonio Manno, I Mestieri di Venezia, Cittadella 1995.
- P. Malanima, Economia preindustriale, Milano 1995
- C. M. Cipolla, Storia econòmega dell'Europa pre-industriale, Bologna 1997
- Robert C. Davis. Costruttori di navi a Venezia, Vicenza 1997
- Guglielmo Zanelli, "Giovanni Casoni e le fabbriche dell'Arsenale sotto le occupazioni straniere, in "Venezia intrà arte e guerra", Milano 2003
- Guglielmo Zanelli, Claudio Menichelli. "L'arsenale moderno, dalle occupazioni straniere alla prima guerra mondiale", in "La rinascita dell'Arsenale", Venezia, 2004
- Guglielmo Zanelli, "Guida all'Arsenale di Venezia", Venezia 2006.
- David Celetti Canapa e potenza navale. L'approvvigionamento dell'Arsenale di Venezia
- Dante Alighieri. "Divina Commedia", Inferno, 21° canto
Narativa'
- Wu Mung. "Altai". 2009
Voxe łigàe
[canbia | canbia el còdaxe]Gałarìa de qualche somegia
[canbia | canbia el còdaxe]I łioni de l'Arsenal
[canbia | canbia el còdaxe]
-
Pianta de l'Arsenàl de Jacopo De Barbari -
Intràda de l'Arsenàl -
Arsenàl de Note -
A l'ovest de l'Arsenàl -
I basini de l'Arsenàl de Venesia -
Athena 1 -
Scrite su pièra -
Thémis -
Statua non identifegàda 1 -
Statua non identifegàda 2 -
Statua non identifegàda 3 -
Statua non identifegàda 4 -
Statua non identifegàda 5 -
Statua non identifegàda 6 -
-
Porta de intràda de l'Arsenàl -
Tóre de l'Arsenàl -
-
-
-
Dipinto de Francesco Guardi -
Mapa de l'Arsenàl -
El Rio de ła Tana verso Est -
-
Curiosità storiche
[canbia | canbia el còdaxe]Altri progeti
[canbia | canbia el còdaxe]
Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Arsenal de Venesia
el detien schemi gràfeghi so
Proverbio so l'Arsenal
[canbia | canbia el còdaxe]- Chi vede Venesia e no vede l'Arsenal, vede el mànego e no'l bocàl.
Ligamenti foresti
[canbia | canbia el còdaxe]- (IT) Storia de l'Arsenàl de Venesia Archivià il 27 de zenaro 2012 in Internet Archive.
- (IT, EN) L'Arsenal de gieri e de ancùo Archivià il 6 de zenaro 2012 in Internet Archive.
- (IT) El soramànego, l'esperiensa de Ferdinando Filippi, che ga laórà ne l'Arsenàl fin al 1960 da Memoro - ła Banca de ła Memoria
- (IT) Par el studio e ła conservasion de łe inbarcasion venesiane
- (IT) Sito del Muxeo storico Navàl che conta łe orìxeni de l'Arsenàl
- (IT) Sito che conta de l'Arsenàl co somegie de mape e łinee de indicasion aree
| Controło de autorità | VIAF (EN) 146634872 · LCCN (EN) n84185765 · GND (DE) 1086639839 · BNF (FR) cb13182657h (data) · BAV ADV10130273 · WorldCat Identities (EN) n84-185765 |
|---|