Galija
Za ostale upotrebe, v. Galija (razvrstavanje).
Galija (latinski: Gallia, grčki: Γαλατία [Galatía]) je historijski naziv koji su Rimljani i njihovi suvremenici koristili za područja zapadne Evrope koja otprilike odgovaraju današnjoj Francuskoj, Luksemburgu i Belgiji, ali se ponekad pod time podrazumijeva i dolina Poa, zapadna Švicarska te dijelovi Nizozemske i Njemačke zapadno od Rajne. Njeni stanovnici su se nazivali Gali (francuski: Gaulois), iako je taj izraz u širem smislu označavao sve drevne govornike galskog jezika (drevne varijante keltskog). Ovaj je jezik bio širopko rasprotranjen u Evropi, ali u samoj Galiji su se govorili posebni jezici (uključujući barem akvitanski jezik i mogući belgijski jezik[1]). Latinsko ime za Galiju, koje se, pak u suvremenom grčkom koristi kao riječ za Francusku, je Gallia.
Gali su pod Brenom oko 390. pne. porazili Rimljane. Nešto kasnije, godine 281. pne. je egejski svijet, pogođen velikom migracijom Istočnih Gala koji su se pojavili u Trakiji, sjeverno od Grčke. Još jedan galski poglavica, također po imenu Bren, je tada tek u posljednji trenutak - preplašen munjama i grmljavinom - spriječen da oskrnavi svetište u Delfima.[2] Istovremeno se velika migracijska horda Kelta, oko 10.000 ratnika, zajedno sa ženama, djecom i robovima, kretala kroz Trakiju. Tri galska plemena su tada iz Trakije na poziv Nikomeda I, kralja Bitinije, prešla u Malu Aziju kako bi mu pomogla u dinastijskim sukobima. Na kraju su se naselili u Frigiji i Kapadokiji u centralnoj Anadaoliji, oblasti koja će po njima dobiti ime Galatija.
Rimljani su pre 42. godine st. e. Cisalpijskom Galijom (Gallia Cisalpina) nazvali oblast severne Italije koja leži između Apenina i Alpa, odnosno "s ove strane (tj. južno od) Alpa", za razliku od Transalpijske Galije (Gallia Transalpina), koja se nalazila "s one strane (tj. severno od) Alpa".
Rimljani su keltska plemena koja su upadala u severnu Italiju nazvali Galima. Ta plemena, koja su možda poticala iz oblasti gornjeg toka Dunava, kretala su se prema zapadu u 8. i 7. veku stare ere i oko 400. godine prešla u severnu Italiju. Premda su naišli na snažan otpor Veneta, koji su živeli na severoistoku Apeninskog poluostrva, galska su plemena ipak dugo pustošila Italiju i 390. godine st. e. čak zauzela sam grad Rim. Predstavljali su stalnu pretnju za italske narode sve dok u drugoj polovini 3. veka, nakon posebno opasnog upada koalicije četiri galska plemena, Rim nije odlučio da otkloni pretnju aneksijom Cisalpijske Galije. To je uglavnom postignuto uspešnim vojnim pohodima Rimljana u ovoj oblasti u periodu od 224. do 222. godine st. e., ali je cela oblast ponovo bila izgubljena s početkom drugog punskog rata, kada su se galska plemena svrstala uz Hanibala. Cisalpijska Galija ponovo je došla pod rimsku vlast početkom 2. veka st. e., a do 150. godine st. e. u toj je oblasti živelo već veoma malo Gala.
Cisalpijska se Galija često nazivala i Gallia Togata (= "Galija u togi") nakon što su je naselili Rimljani. To je ime označavalo brojčanu nadmoć "onih koji nose togu" (togati), tj. Rimljana, u odnosu na galsko stanovništvo. Stanovnici koji su živeli severno od reke Pad (Padus, danas Po) ponekad su nazivani Transpadancima (Transpadani). Cisalpijsku Galiju pretvorio je u provinciju Kornelije Sula 82. godine st. e. sa rekom Rubikon kao njenom južnom granicom prema Italiji. Godine 42. st. e. Cisalpijska je Galija inkorporisana u Italiju a provincijska uprava ukinuta. Oktavijan Avgust porobio je galska plemena u podnožju Alpa, čime su Alpi postali severnom granicom Italije.
Transalpijska Galija, dakle "Galija s one strane (tj. severno od) Alpa" ponekad se označava i jednostavno kao "Galija" i odnosi se otprilike na oblast današnje Francuske. Tu su oblast zauzela keltska plemena koja su se iz oblasti oko gornjeg toka reke Dunava kretala na zapad i koja su u Galiji pokorila i asimilovala prethodno tamošnje stanovništvo poznato uglavnom pod imenom "Liguri". Galija je prvi dodir s mediteranskom civilizacijom ostvarila kada je tamo osnovana grčka kolonija Masilija (Massilia, danas Marseille) oko 600. godine st. e. Ovaj je grad postao važan centar helenističke kulture i civilizacije, koja se iz njega širila u dubinu kompa i duž obale.
Čak i pre dolaska Rimljana Gali su bili na relativno visokom stupnju civilizacije. Veliki deo zemlje već se obrađivao, uzgajala se vinova loza, gajila se stoka, a konjima su bili obezbeđivani veoma kvalitetni pašnjaci čime se obezbeđivao visoki kvalitet galske konjice. Zemlja je billa gusto naseljena, a veze između pojedinih naselja i plemena održavane su lako i brzo, zahvaljujući nekolicini dobrih puteva i mostova. Mreža rečnih tokova olakšava je trgovinu, uključujući i trgovinu s Britanijom, odakle se uvozio kalaj. Galima je bila poznata tehnika obrade metala, a imali su i vlastite rudnike gvožđa. U Galiji je takođe cvetalo grnčarstvo, a neka plemena već su upotrebljavala kovani novac. Galija je pre rimskog osvajanja bila sastavljena od nekoliko nezavisnih "država", od kojih su se najmoćnije neprestano međusobno sukobljavale oko prvenstva. Ipak, bilo je i nekih pokušaja uspostavljanja plemenskog jedinstva zahvaljujući tome što su neka plemena bila naročito jaka, na primer Arverni, te zahvaljujući druidima koji su često delovali kao medijatori između zavađenih strana. Vlast je bila aristokratska, gde su i civilni i vojni vođe pripadali nobilitetu, dok su druidi predstavljali moćnu svešteničku skupinu koja je imala i široka sudska ovlaštenja. Drudi su bili zabranjeni nakon što su podigli neuspešan ustanak pod carem Klaudijem.
Rim se prvi put zainteresovao za Transalpijsku Galiju zbog potrebe da uspostavi sigurnu kopnenu vezu sa svojim saveznikom Saguntom (danas Sagunto) u Hispaniji. Tu sigurnu komunikaciju uglavnom je obezbeđivala Masilija, ali u 2. veku st. e. ovaj su grad napali prvo Liguri, a zatim i keltska plemena Alobrožana i Arverna, pa su sami Rimljani morali angažovati svoju vojsku da bi ih porazili. Ovim vojnim pohodima Rimljani su stekli kontrolu nad galskom teritorijom između Alpa i reke Rone sve do Genave (Genava, danas Ženeva) na severu. Ta je teritorija 121. godine st. e. pretvorena u rimsku provinciju, koja se prvo nazivala jednostavno "Provincija" (Provincia, odatle današnji naziv "Provansa", franc. Provence). Rimska oblast zatim je proširena na zapad kada su 118. st. e. Rimljani osnovali koloniju Narbon (Narbo, danas Narbonne), a provinciji promenili ime u Narbonska Galija (Gallia Narbonensis). Otada su Rimljani kontrolisali put koji je vodio u Hispaniju preko istočnih Pirineja. Narbon je postao trgovački konkurent grčkoj Masiliji, koja je formalno ostala nezavisna od rimske vlasti.
Nova pretnja nadvila se nad Galijom upadom germanskih plemena Kimbra i Teutonaca, koji su krajem 2. veka st. e. naneli velika pustošenja Galiji. Ova je plemena konačno porazio Gaj Marije 101. godine st. e., nakon čega Galija živi mirnim životom sve do 58. godine st. e. Te godine je Julije Cezar, nakon isteka svog konzulata 59. godine, dobio na upravu Cisalpijsku i Narbonsku Galiju. U to je vreme Galija već pretprela značajnu štetu od upada germanskih plemena pod vodstvom Ariovista, a istovremeno je pretio i upad plemena Helvećana. Do 51. godine st. e. Cezar je konačno ugušio sve ustanke galskih plemena koji su izbili u Galiji te je pokorio celu Transalpijsku Galiju – zemlju koja je dva puta veća od Italije, te u njoj organizovao provincijsku upravu. Podelio je celu zemlju na tri dela (ne računajući Narbonsku Galiju, koja je činila četvrti deo): Akvitaniju (Aquitania), Keltsku Galiju (Celtica) i Belgijsku Galiju (Belgica).
Konačno uređenje Galije dovršio je Oktavijan Avgust nakon uspostavljanja principata. Između 27. i 13. godine st. e. Narbonska je Galija postala senatska provincija. Ostala tri dela, koja se često skupnim imenom nazivaju "Kosmatom Galijom" (Gallia Comata) bila su spojena u jednu carsku provinciju, ali je ona kasnije ponovo podeljena na tri dela, pri čemu su granice između provincija namerno presecale iste etničke grupe kako bi se onemogućila etnička kompaktnost u okviru jedne provincije. Tada je nestalo Keltske Galije, a umesto nje osnovana je Lugdunska Galija (Gallia Lugdunensis), nazvana tako po novosnovanom gradu Lugdunu (Lugdunum, danas Lyons).
Romanizacija Transalpijske Galije tekla je veoma brzo, čemu je možda pomogao i viševekovni kontakt s Grcima u Masiliji. Novi gradovi su podignuti na mestima ranijih utvrđenih brdskih naselja, izgrađene su javne građevine i putevi, a Gali su vrlo brzo shvatili sve prednosti romanizacije. Uvedene su i rimske ideje te, kasnije, kult cara, a u Narbonu je ustanovljeno središte provincijske uprave. Od 2. veka n. e. u Galiju počinje prodirati hrišćanstvo, koje se tamo konačno učvrstilo do 4. veka. Pošto je jezik crkve bio latinski, hrišćanstvo je značajno doprinelo nestanku galskog jezika. U doba poznog rimskog carstva Galija je dala nekoliko značajnih rimskih književnika, među kojima su Auzonije, Paulin iz Nole i Sidonije. Rimska vlast u Galiji slomila se u 5. veku, kada se rimska vojska povukla iz nje i kada su tu postepeno počela da se osnivaju varvarska kraljevstva, od kojih se uskoro naročito izdigla Franačka.
- Ambioriks
- Asteriks - francuski strip s radnjom smještenom u Galiju 40-ih pne.-
- Tijelo iz močvare
- Braccae - hlače koje su predstavljale karakterističnu galsku odjeću
- Cisalpinska Galija
- Galatija
- Galo-rimska kultura
- Galski jezik
- Gali
- Lugdunum
- Rimska Republika
- Rimska Galija
- Gallia Narbonensis
- Vercingetoriks
- Travian
- ↑ Cezar je napisao: "Sva Galija je podijeljena u tri dijela, jedan u kome žive Belgi, drugi u kome žive Akvitanci, i treći u kome žive oni koji se zovu Keltima i, u našem jeziku, Galima. Sva tri se međusobno razlikuju u jeziku, običajima i zakonima." Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt Belgae, aliam Aquitani, tertiam qui ipsorum lingua Celtae, nostra Galli appellantur. Hi omnes lingua, institutis, legibus inter se differunt. Gallos ab Aquitanis Garumna flumen. (Julius Caesar, De bello Gallico, T. Rice Holmes, Ed., 1.1
CAESARIS COMMENTARIORVM DE BELLO GALLICO (in Latin)[mrtav link] - ↑ Pausanias, Description of Greece, Phocis
- The Gallic Wars Arhivirano 2011-09-26 na Wayback Machine-u
