इंडोनेशिया
देवनागरी
|
|
आगनेय आशियांतलें कितल्याशाच जुंव्यांचें एक प्रजासत्ताक राश्ट्र. क्षेत्रफळ-19,04,345 चौ. किमी.
लोकसंख्या
[बदल]1,61,632,000 (1984). लेकसंख्येचे नदरेन चीन,भारत, सोविएत युनियन, अमेरिकेची संयुक्त संस्थानां हांच्या फाटल्यान जगांत इंडोनेशियाचो पांचवो क्रमांक लागता. अक्षवृत्तीय विस्तार 60 उत्तर ते 110 दक्षिण आनी रेखावृत्तीय विस्तार 150 उदेंत ते 1410 उदेंत. चडांत चड उदेंत –अस्तंत अंतर 5,029 किमी. आनी दक्षिण – उत्तर अतंर 2,011 किमी. हाचे उत्तरेवटेन दक्षिण चिनी दर्या आनी पॅसिफीक, उदेंतेक पॅसिफीक आनी नैऋत्य ह्या दिकांनी हिंदी महासागर आसा. मलाया व्दिपकल्पाच्या (Peninsula) उदेंतेवटेन न्यू गिनी जुंव्यांमेरेन इंडोनिशियाचो वाठार पातळिल्लो आसा आनी तातूंत जावा, सुमात्रा, मादुरा,नुसातेगारा (बाली ते तिमेर मेरेनच्या जुंव्यांचो चोमो), मोसुकू (मोल्युकस), सुलावेसी (सेलेबीझ), कालीमांतान (बोर्निवचो वाठार), अस्तंत ईरीआन (न्यू गिनीचो अस्तंत वाठार), तिमेर जुंव्यांचो कांय वाठार आनी सुमार 3,000 ल्हानसान जुंवें हांचो आस्पाव जाता. आशिया आनी ऑस्ट्रेलिया हांका जोडपी पूल अशें ह्या देशाक म्हणटात. जाकार्ता ही इंडोनेशियाची राजधानी जावन आसा.
भूंयवर्णन
[बदल]धर्तरी अस्तित्वांत आयल्या उपरांतच्या सुरवातीच्या काळांत आशिया आनी ऑस्ट्रेलिया हे खंड एकामेकांसावन वेगळे जाता आसताना दोंगरांच्या हालचालींक लागून मलायासावन न्यू गिनी मेरेनच्या जुंव्यांची निर्मणी जाली, अशें शास्त्रज्ञांचें मत आसा. सुमात्रा, जावा आनी बोर्निओ हांच्या मदलो वाठार पयलीं आशिया खंडाचोच वांटो जावन आशिल्लो,जाल्यार न्यू गिनी ऑस्ट्रेलियाचो वांटो आशिल्लो. दोनूय वाठारांनी पोरन्या फातरांचे अवशेश मेळटात; तशेंच हांगाचे दर्याय चड खोल नात. दर वर्सा सुमार 1,5000 भूंयकांप जाल्ल्याची नोंद मेळटा, जाल्यार वट्ट 3000 पर चड आशिल्ल्या ज्वालामुखींतले पन्नास अजून जागृत आसात. जावा आनी सुमात्रा हांच्या मदी आशिल्ल्या क्राकाटाऊ जुंव्याचेर 1883 वर्सा जाल्लो ज्वालामुखी जगांतलो सगळ्यांत व्हड अशें मानतात. ह्या ज्वालामुखीक लागून अर्दो जुंवो नश्ट जालो, 150 किमी. मेरेन ताचो आवाज आयकूक आयलो आनी सुमार 30,000 लोक मेले. दर्यांत उत्पन्न जाल्लीं ल्हारां 6,000-8,000 किमी. पयस मेरेन जाणवली. ज्वालामुखी फुटतकच जो धुल्ल भायर सरलो, तो मळबावटेन कितलेंशेच किमी. वयर पावलो. हो धुल्ल तीन दीस पृथ्वी भोंवतणी घुंवत रावलो आनी ताका लागून हवामान सगळेकडेन मोड आशिल्ल्या भशेन जाले. हेर ज्वालामुखी इतले भयंकृत नाशिल्ले. ह्या ज्वालामुखीक लागून देशाक लुकसाण जाले. पूण कांय काळांत जमीन चड पिकाळ जाल्ल्यान देशाक फायदोय जालो. इंनेशियाचें चडशें जुंवे दोंगरी आसात, पूण थोडेच दोंगर 4,000 मी. परस ऊंच आसात. विषुववृत्तीय हवामानाक लागून हांगा बरोच पावस पडटा आनी न्हंयांचे प्रवाह पिकाळ माती आपल्या वांगडा हाडटात.
सुमात्रा (अंडालास) हो सगळ्यांत अस्तंतेकडलो, वायव्य-आग्नेय पातळिल्लो जुंवो. हाचें क्षेत्रफळ सुमार 4,73,606 चौ. किमी. इतलें आसा. जावा आनी मादुरा हांचें क्षेत्रफळ 1,32,107 चौ. किमी. हे सगळ्यांत चड पिकाळ आनी दाट लोकवस्ती आशिल्ले जुंवे. जावांत सुमार शंबरा वयर ज्वालामुखी आसात आनी तांतले सतरा जागृत आसात. जावाचे उदेंतेवटेनचे जुंवे नुसा तेंगारा (क्षेत्रफळ 68,053 चौ.किमी.) वा ल्हान सुंदा जुंवे म्हूण नामनेक पावल्यात. हातंतले लाँबॉक, बाली, सूंबावा, फ्लोरेस, सूंबा आनी तिमोर हे म्हत्वाचे. हांची भूंयरचणूक जावपासारकी आसा.
जावाचे उत्तरेवटेन बोर्निओ हो जगांतलो तिसरो व्हड जुंवो आसा. हातूंतलें 72% म्हळ्यार 5,39,460 चौ. किमी. क्षेत्रफळ इंडोनेशियाच्या सत्तेखाला आसा. हाका कालींमतांत अशें म्हणटत. हो वाठार, दोंगरी, ऊंच रानांनी भरिल्लो आनी कांय जाग्यांचेर चिखलाचो आसल्या कारणान फाटीच उरला. बारीतो, कापूआस, महाकाम, मेंटावाय ह्या न्हंयांक लागून कांय पिकाळ मळां तयार जाल्यात. ह्या न्हंयांतल्यान येरादारी चलता.
बोर्निओचे उदेंतेक सूलावेसी जुंवो आसा. हाचें क्षेत्रफळ 1,89,035 चौ. किमी. हो वाठार चड दोंगरी आशिल्ल्यान फाटीं उरला. हांगा बरेच ज्वालामुखी आसात. तांतले 3 जागृत आसात. हाचे उदेंतेवटेन मोलुकू जुंव्यांचो चोमो आसा. हातूंत मोरोताइ, हॅल्माहेरा, तेर्नाते, तिडॉर, माकियान,ओबी, सुला हें उत्तरेवटेनचे जाल्यार बुरू, सेराम, अँबोइना, बांदा, काइ, आरू, तानिंबार, वेतार हे दक्षिणेवटेनचे जुंवे आसात.
मोलुकुफुडें न्यू गिनीचो अस्तंत वाठार इरीयान आसा. हाचें क्षेत्रफळ 4,21,951 चौ. किमी. आसा. हो वाठार रानांचो, दोंगरी आनी चिखलान भरिल्लो आसा. नासो, चार्ल्स लुई, ओरान्ये ह्यो कांय पर्वतांच्यो वळी वायव्येवटेंतल्यान आग्नेयेवटेन गेल्ल्यान येरादारी कठीण जाल्या. हातूंतलें कांय दोंगर 4,500 मी. परस ऊंच आसात. जुंव्यावेल्या दोंगरामदीं जगांत सगळ्यांत ऊंच दोंगराचें तेमष ‘कार्स्डेन्झ’ (5,030 मी.) हांगा आसा. मांबेरामो, सेपिक, फ्लाय, दिरुल ह्यो न्हंयो आसात.
हवामान
[बदल]सादारणपणान ह्या देशाचें हवामान उश्ण आनी ओलसाणीचें आसा. जून ते ऑक्टोबर आनी नोवेंबर ते फेब्रुवारी हे आठ म्हयने मॉन्सून आनी ईशान्य वाऱ्यार लागून बरोच पावस पडटा.दर्यादेगेलागच्या वाठारांनी हवामान सिमार 270 से. आसता. सामकेच चड आनी उण्यांतल्या उण्या हवामानांत चडूच जाल्यार 30 से. चो फरक आसता. ताका लागून हांगा विंगड विंगड ऋतू नात. ऋतूंच्या बदलाक हवामान दर्याथराच्या उंचायेचेर बदलता. वर्साक हांगा सुमार 200 सेंमी.परस चड पावस पडटा. दोंगरी वाठारांनी पावसाचें प्रमाण चड आसा. कांय वाठारांनी तर तें 600 सेंमी. परसय चड आसा. त्या मानान दक्षिणेवटेन पावस उणो पडटा.
वनस्पत आनी मोनजात
[बदल]इंडोनेशियांत तरेकवार वनस्पत सांपडटा. आशिया आनी ऑस्ट्रेलिया खंडांतल्या रुखाचे प्रकार हांगा आसात. चड पावसाच्या वाठारांनी सदाच पांचवीचार उरपी पावसाचीं रानां, चिखलाच्या वाठारांनी खाशेल्या प्रकारची वनस्पत आनी उण्या पावसाच्या वाठारांनी पानां झडपी रूख आसात. इंडोनेशियाचो 60% वाठार रानांनी भरला. रानांतले हे वनस्पतीचो अजून पुराय तरेन उपेग केल्लो ना. कोंड्याचे सुमार 250 परस चड प्रकार, तर चिखलाच्या वाठारांनी वाडपी वनस्पतीचे सुमार तीस प्रकार, तशेंच ताड, माड ह्या झाडांचे देडशें प्रकार आनी मॅपल, ओक हे सारकी वनस्पत हांगा वाडटा. सूंबा जुव्यांचेर चंदन सांपडटा.
माकड, ओरांग उटांग, वाग, वांस्वेल. हिप्पोपोटॅमस, हत्ती, हरण, कांगारू, सोरोप, मानगीं हे सारकी मोनजात विंगड विंगड वाठारांनी आसा. उदेंत वाठारांत सोबीत पाखां आशिल्लीं सुकणीं आसात. दर्यांत तरेकवार नुस्तें मेळटा.
इतिहास
[बदल]जावांत केल्ल्या उत्खननांत कितल्याशाच हजार वर्सांपयलींच्या जावामनशाची कवटी मेळ्ळी, तरी इंडोनिशियाच्या क्रिस्त पयलींच्या इतिहासाची चडशी माहिती मेळना. इ.स.पयल्या शेंकड्यांत भारतांतल्या हिंदू आनी बौद्ध लोक हांगा पावले. त्या काळांत मलायोपॉलिनीशियन वंशाचे लोक हांगा रावताले. भारतीयांच्या कांय वाठारांचे राज्य आशिल्लें,पूण समेस्त लाकांचेर तांचो चडसो परिणाम जालो ना. फुडारिल्ल्या वर्गाचेर मात संस्कृत भाशा आनी हिंदू संसक्ताय हांचो बरोच परिणाम जालो आनी तो आयजमेरेन जाणवता. आठव्या आनी णव्या शेंकड्यांत शैलेंद्र नांवाच्या जावांतल्या बौद्ध राज्यांत हिंदू आनी इंडोनेशिया संसक्तायेची बरेतरेन भरसण जावन थंय बोद्ध साहित्य आनी हिंदू संस्कृताय हांचो प्रभाव पडलो. ह्या काळांत हांगा बोरोबूदूर आनी हेर व्हड व्हड स्तूप बांदले. शैलेंद्र राज्याची शक्त उणी जातकच त्या राज्याची सुमात्रांतली पार्लेबांग ही राजधानी आशिल्लें श्रीविजय आनी जावांतले माजापाहित अशे दोन कुडके जाले. फुडें माजापाहित राज्य काबार जावंच्या वेळार मलॅकाच्या बंदरांत वेपाराच्या निमतान अरब लोक आयले. वेपारावांगडा ताणी इस्लाम धर्माचो प्रसार चालू केलो. माजापाहित उपरांत कितलींशींच ल्हान सान राज्यां चीनचे सत्तेखाला आयलीं, पूण चिनी संस्ताय हांगा रिगूंक पावली ना. 15 व्या शेंकड्याच्या शेवटाक आफोंस द आल्बुकॅर्क हो पुर्तुगेज हांगा पावलो, तेन्ना हांगा इस्लाम धर्म पुरायपणान रिंगून गेल्लो. फुडें रोकडोच तेर्नातेच्या सुलतानाच्या आपोवण्याक लागून आल्बुकॅर्कान मलॅकाचेर जैत मेळयलें. तेर्नातेच्या सुलतानान पोर्तुगेजांक लंवंगा आनी हेर मसाल्याच्या वेपारांत कांय सवलती दिल्यो. ह्या काळार मसाल्याचो वेपार अरब आनी जावानीज वेपाऱ्यांच्या हातांत आशिल्लो. ल्हवल्हव पोर्तुगेजांनी तो आपल्या हातांत घेवन अँबोइना जुंव्याचेर आपले वसाहतीची थापणूक केली. (1537). हेवटेन जावांतल्या बौद्ध धर्मीयांवांगडा पोर्तुगेज इश्टागत करता आसताना अरबांनी जावांतच माताराम आनी बांटम अशा दोन स्वतंत्र राज्यांची थापणूक केली. पोर्तुगोजां फाटल्यान ब्रिटीश आनी डच ह्या वाठारावटेन पावंक लागले. ताका लागून सतराव्या शेंकड्यांत हांगा ब्रिटीश आनी डच इस्ट इंडिया कंपन्यांची थापणूक जावन दोगांयमदीं वेपाराक लागून सर्त लागली. डचांनी अँबोइना आनी तेर्नातेचेर 1605 वर्सा जैत मेळयलें, जाल्यार 1609 मेरेन ताणई चडसो मसाल्याचो वेपार आपल्या हांतात घेतलो. फकत तिमोराचेर पुर्तुगिजांची सत्ता उरली. 1623 वर्सा अँबोइनाचेर ब्रिटिशांक काबार करून पुराय सत्ता डचांनी मेळयली. सतराव्या शेंकड्याच्या मध्याक कंपनी उदरगतीक पावली. अठराव्या शेंकड्यांत ब्रिटिशांआड जाल्लीं चार झुजां, कंपनीची वायट परिस्थिती, हांकां लागून इंडोनेशियावेलो डचांचो शेक उणो जाल्ल्यावरी दिसूंक लागलो. 1799 त डच सरकाराम इस्ट इंडिया कंपनीचो कारभार आपल्या हातांत घेतलो. नेपोलियनान हॉलंडचेर जैत मेळयल्या उपरांत 1811-15 मेरेन हांगाचो कारभार काबार जाल्लो. ह्या वेळार जावांतल्या लोकांनी तांच्या आड झूज मांडलें, ‘जावा झूज’नांवान नामनेक पाविल्लें हें झूज 1825-30 मेरेन चल्लें. ह्या झूजाक लागून आनी 1830-39 च्या बेल्जियमाआडाच्या झुजाक लागून डचांचें बरेंच अर्थीक लुकसाण जालें. हाका लागून तांणी इंडोनेशियांतल्या लोकांचोर अर्थीक आनी उद्देगीक बंदनां घालीं. हाचो डचांक बरोच फायदो जालो. पूण इंडोनेशियन लोक दळिद्री जाले हाचे फुडें 1942 त जपानच्या घुरयेमेरेन डचांनी हे वसाहतीचो बरोच लाव घेतलो. हांगाच्या राज्यकारभराचीं, अर्थवेवस्थेचीं सुत्रां तांच्या पुराय शेकाखाला आशिल्लीं. दुसऱ्या म्हाझुजाक सुरवात जावंचे आदीं इंडोनेशियाक थोडीभोव मेकळीक दिली आनी वसाहतीचें रूप बदलून ताका नेदरलँड्सच्या एका राज्याचें रूप आयलें. 14 फेब्रुवारी 1942 दिसा जपानान पयलीं सुमात्रा आपले सत्तेखाला घेतलें आनी इंडोनेशियन लोकांच्या डच विरोधाक लागून पुराय देशाचेर जैत मेळोवंक तांकां सामकेंच सोपें जालें. 1942 ते 1945 चे जपानी सत्तेखाला इंडोनेशियांत स्वतंत्रतायेचे विचार मुखार येवंक लागले. सूकार्नो, हट्टा सारक्या फुडाऱ्यांनी लोकांमदीं जागृताय हाडली. 17 ऑगस्ट 1945 दिसा सूकार्नोन इंडोनेशियन लोकांचे स्वतंत्रतायेची घोशणा केली आनी संविधान तयार करून इंडोनेशियन लोकांचे स्वतंत्र मंत्रीमंडळ तयार केलें. इश्ट राश्ट्रांनी झूज सोंपता सोंपता म्हळ्यार जपानी लश्कराक थंयसावन धांवडावन पर्थून डच सत्ता हाडपाचो यत्न केलो. ताक लागून डच सरकार आनी इंडोनेशियन जनता हांच्या मदलो संघर्श वाडूंक लागलो. स्वतंत्रताय चळवळीचो नेट मतींत दवरून इश्ट देशांनी डच सरकाराक इंडोनेशियन फुडाऱ्यां वांगडा भासाभास करूंक फुडें काडलें. 19 जानेवारी 1949 दिसा इंडोनेशियाच्या प्रजासत्ताक सरकारान डचांवांगडा रेनव्हिल हांगां कबलात केली. पूण फुडलो कांय काळ इंडोनेशियन जनता आनी डच हांच्यामदलीं झुजां चालूच उरलीं. निमणें 27 डिसेंबर 1949 दिसा डचांनी ह्या देशाची स्वतंत्रताय मान्य केली. फकत न्यू गिनीच्या वाठाराचेर वाद चालूच उरलो. नवें संविधान तयार जालें आनी नोव्हेंबर 1955 त, पयली वेंचणूक जाली. हे वेंचणुकेंत खंयच्याच पक्षाक स्पश्ट भोवमत मेळूंक पावलें ना. ताका लागून भरसल्लें मंत्रीमंडळ अस्तित्वांत आयलें. 1955 उपरांत पक्षांमदीं झुजां सुरू जालीं. 1959 त अध्यक्ष सुकार्नो हाणें घटनासमिती रद्द करून 1945 च्या संविधानाक मान्यताय दिली आनी सगळी सत्ता आपल्या हातांत घेतली. 1963 त संयुक्त राश्ट्रांच्या यत्नांनी न्यू गिनीचो वाठार इंडोनेशियाच्या हाताखाल आयलो.साम्यवाद्यांनी 1965 त सरकार उडोवपाचो यत्न केलो. पूण सैन्य धाडून साम्यवाद्यांची चळवळ चिड्डून उडयली. ह्याच काळार मलेशिया निर्माण जाल्ल्यान इंडोनेशियन फुडाऱ्यांनी निदर्शनां करूंक सुरवात केली. निमणें 11/12 मार्च 1966 दिसा जनरल सुहार्तो हाणें आपलें सैन्य वापरून सगळी सत्ता आपल्या हातांत घेतली. अशे तरेन सगळो राजकी बोवाळ बंद जालो. सुकार्नो फकत नांवापुरतो अध्यक्ष उरलो. कम्युनिस्ट पक्षाक बेकायदेशीर थारायलो आनी सगळे पक्ष रद्द केले. 22 फेब्रुवारी 1967 दिसा सूकार्नो निवृत्त जालो आनी 1970 त, ताका मरण आयलें. 1968 सुहार्तोची पांच वर्सां खातीर अध्यक्षपदाचेर नेमणूक जाली. 1973 त,जाल्ल्या वेंचणूकांतय ताकाच पर्थून जैत मेळ्ळें. आयजमेरेन सुहार्तो होच ह्या राश्ट्राचो अध्यक्ष जावन आसा.
राज्यवेवस्था
[बदल]इंडोनेशियाच्या एक स्वतंत्र आनी सार्वभौम राश्ट्र आशिल्ल्याची घोशणा 1945 त केल्ली. 1945 त आनी फेब्रुवारी आनी ऑगस्ट 1949 त तात्पुरतीं संविधानांय तयार जाल्लीं, पूण 1959 सावन 1945 चें संविधान मान्य केलां. अध्यक्ष आनी पंतप्रधान एकूच आसा आनी सगळी सत्ता ताच्या हातांत आसा. लोकांनी वेंचून काडिल्ली सभा अध्यक्ष थारायता आनी राश्ट्रीय धोरण थारायता. अध्यक्षाच्या पालवान प्रतिमंडळ कायदो चलयता. सरकाराक म्हत्वाच्या कामांनी बुद्ध दिवपा खातीर एक सगळ्यांत उंचल्या पांवड्यावेलें मंडळ आसता आनी अध्यक्ष होच ह्या मंडळाचो मुखेली आसता. शासनाच्या सोपेपणाक लागून इंडोनेशियाचे 27 प्रांत केल्यात. इंडोनेशियन मंत्रीमंडळांत 500 लोक प्रतिनिधी मंडळांत येतात, जाल्यार 100 जाणांची नेमणूक जाता.
अर्थीक स्थिती
[बदल]इंडोनेशियांतले 70% लोक शेतवडीचेर जियेतात. राश्ट्रीय उत्पन्नाचो 50% परस चड वांटो शेतांतले पिकावळींतल्यान येता. तांदूळ, रबर, च्या, काफी, नाल्ल, मिरयां आनी हेर मसाल्याचे पदार्थ, काटेसावर, तंबाखू, मसमी भिकणां, ताडाचें तेल, मको, ऊस, सोयाबीन हीं हांगाचीं मुखेल पिकां जावन आसात.
आग्नेय आशियांतल्या पेट्रोल उत्पादकांतलो इंडोनेशिया मुखेल आसा. सुमात्रा, कालीमांतान, जावा आनी मादुरा ह्या चार जुंव्यांचेर खनिज तेलाच्यो व्हडल्यो बांयो आसात. पयलीं डच-अमेरिकेच्या मालकेचो आशिल्लो हो धंदो 1960 सावन सरकारी नियंत्रणां खाला आयलो. कथिल, बॉक्साइट, कोळसो, निकेल, मँगनीज ही खनिज संपत्ती हांगा बरीच आसा. तेभायर कांय प्रमाणांत तांबें, भांगर, चांदी हांच्योय खणी आसात. शिमीट, सारें आनी हेर शेतवडीक लागपी वस्तूंचे कारखाने हांगा आसात. लांकूड उद्देग आनी नुस्तेमारी हेय हांगाचे मुखेल उद्देग जावन आसात. जपान, अमेरिकेचीं संयुक्त संस्थानां आनी नेदरलँड्स ह्या इंडोनेशियाच्या निर्यातीभितर रबर, च्या, मिरयां, सिसल, खोबरें, खनिज तेल, कथील, ताडतोड आनी ताचीं हेर उत्पादनां हांचो आस्पाव जाता. आयाती भितर तांदूळ, रसायनां, यंत्रां, कागद हांचो आस्पाव जाता.
रुपीयाह हें हांगाचें चलनी नाणें. पर्यटनाक लागून ह्या देशाक बरोच फायदो जाता. 1986-87 वर्सा इंडोनेशियाक 8,25,035 पर्यटकांनी भेट दिली. पर्यटनाचो धंदो वाडोवपाखातीर सरकारी पांवड्यावेल्यान नेटान यत्न चल्ल्यात.
येरादारी आनी संचारण
[बदल]ह्या देशांत 1978 मेरेन 89,380 किमी. लांबायेचे रस्ते आशिल्ले. 1985 मेरेन रस्त्यांचेर धांवपी 64,25,240 वाहनांची नोंद जाल्ली, एका वर्साभितर ती 6.32% नी वाडून 1986 त 72,63,188 मेरेन पावली. रेल्वेमार्गाची लांबाय 7,891 किमी. आसा. चडशे रल्वेमार्ग जावा जुंव्याचेर आसात. हो देश बऱ्याच जुंव्यांचो आसल्या कारणान हांगा उदकांतली येरादारी सगळ्यांत म्हत्वाची. सगळ्या जुंव्यांचेर ‘पेलारजन इंडोनेशिया’ नांवाची राश्ट्रीय संस्था येरादारी चलयता. तेभायर हेर देशांकडेन उदकांतल्या मार्गांनी इंडोनेशिया आयातनिर्यातीचो वेपार करता. ‘गरुडा इंडोनेशिया’ ही हांगाची हवाई येरादारी सांबाळपी संस्था. ही संस्था आंतरराश्ट्रीय मार्गाचेर येरादारी करता, जाल्यार ‘मेरापाटी नुसांतरा एअरलायन्स’ ही संस्था देशाभितरल्या येरादारीचेर नियंत्रण करता. हांगा ‘मंडाला’ आनी ‘बौराक इंडोनेशिया’ ह्योय विमान कंपन्यो आसात.
1977 मेरेन हांगा 3,47,000 दूरध्वनींची नोंद जाल्ली. जातीलुहार ह्या धर्तरेचेर उबारिल्ल्या उपगिऱ्याक लागून ऑस्ट्रेलिया, जपान, युरोप आनी आशियांतल्या मुखेल शारांलागीं इंडोनेशियांतल्यान दूरध्वनीवरवीं संपर्क साधूंक येता.
सुमार 23,58,000 खप आशिल्लीं 178 खबरांपत्रां हांगा उजवाडाक येतात. काँपास, सिनार ङरपन, मर्डेका बेरिता बुआना, पोस कॉता हीं मुखेल जावन आसात.
लोक आनी समाजजीण
[बदल]इंडोनेशियांतले चडशे लोक मलेशियन ह्या मंगोलॉइड वंशाच्या एके पोटजातीचे आसात. ते मोटवे, कांय प्रमाणांत कोंगऱ्या केंसाचे आनी कोरान उजळ आसात. मूळ मंगोलियन वांशिकांचो हिंदू, अरब, चिनी ह्या लोकांलागीं संकर जाल्ल्यान इंडोनेशियांतले मलेशियन वंशाचे लोक वेगळे जाल्यात. मूळ मंगोलियन वंशाचे लोक सामक्या उण्या प्रमाणांत सुमात्रा, तिमोर, मोलुकू, ईरीआन ह्या वाठारांनी दिश्टी पडटात. श्रीलंकेंतल्या ‘वेद्दा’ जमातीसारकी ही इंडोनेशियांतली जमात दिसता. हांगा विंगड विंगड संस्कृतायेचे लोक आसात. तांतले मुखेल अशे: 1. शिकारी आनी हेडग्या जमातीचे कालीमांतान हांगासरले ‘पुतान’ लोक. ते सामकेच फाटीं उरल्यात असल्या प्रकारचे कांय लोक सुमात्रा जुंव्याचेरूय आसात. तांका ‘कुळू’ अशें नांव आसा.हालीं हे कुळू लोक शेतवडीच्या आदारान जियेतात. कुळू परस मात्शे सुदारिल्ले सुमात्रांत ओरांग लाऊरॅ हे लोक आसात. 2. जावानीज: हे लोक मध्य आनी उदेंत जावांत रावतात. हे मलायो-पॉलिनीशियन भाशा उलयतात. हिंदू-जावानीज अशी हांची भरसल्ली संस्कृताय आसा. हांच्या मदली ‘बोरोबूदूर’ ही उपजात सुदारिल्ली आसा. हांची संख्या साडेतीन कोटींच्या वयर आसा. ते बऱ्या पैकी तांदूळ पिकोवपी आसात. हांच्या लिपीक ‘कावी’ अशें म्हण्टात. 3. सूंदनाज: सूंदा जुंव्याचेर आनी अस्तंत जावांत हे लोक रावतात. हे धर्मान चडशे मुसलमान आसात. कावी आनी अरबी ह्यो दोन लिपी हे वापरतात. 4. बादुई: अस्तंत जावांतल्या केंडेग हांगाच्या दोंगरी वाठारांत रावपी ही जमात अलंकार वापरप, गादयेचेर न्हिदप, वाहनांनी बसप ह्यो गजाली ते निशिद्ध मानतात. मुसलमानांच्या घुरयांक लागून घडये हे लोक दोंगरांनी रावल्यांत अशें कांय जाणांचें मत आसा. 5. टेंगेरेसे: उदेंत जावांतली टेंगेर रानांत रावपी ही जमात. हे हिंदू धर्माचे अभिमानी आसात. तांची संस्कृताय हिंदू-इंडोनेशिय आसा. 6. मेनांगकाबाऊ: ओरांग मेनांगकाबाऊ वा मेनांगकाबाडा ह्या नांवान हे जमातीक वळखतात. हे सुमात्रांत रावपी लोक चडशे धर्मान मुसलमान आसात. तांची संख्या 2.50 कोटींच्या वयर आसा. शेतवड, गोरवां पोसप, वेपार हातूंत ते चड हुशार आसात. कपडे विणप, लाकडी नक्षीकाम, धातूंच्या आयदनांवेली कलाकुसर ह्या गजालींनीय ते बरेंच हुशार आसात. हांची कुटुंब संस्था मातृप्रधान आसा. 7. बटाक: मध्य सुमात्रा टोबा तळाच्या वाठारांत रावपी हे लोक. मुसलमान आनी किरिस्तांव अशे दोनूय धर्म हे जमातींत सांपडटात. 8. आजिनी: हे उत्तर सुमात्रांत रावतात. हांची भास आनी लिपी अरबी. धर्मान ते मुसलमान आसात. सुमार देड कोटी आशिल्ल्या ह्या लोकांचे साहित्य बरेंच आसा. 9. लांपाँग: ही मुसलमान धर्माची जमात दक्षिण सुमात्रांत सांपडटा. हातूंतल्या मळांनी रावपी लोकांक ओरांग बाबीयान जाल्यार दोंगरांनी रावपी लोकांक आरांगा आबोंग अशें म्हण्टात. ह्या लोकांचे मुखेल पीक म्हळ्यार तांदूळ आनी मिरयां. 10. कुबू: पालेंबांग आनी जांबी वाठारांत हे लोक रावतात.मुसलमान धर्माचे हे लोक शिकार, रानांतलीं फळां पुंजावप हांचेर जियेतात. 11. गायो: मध्य सुमात्रांतले दाट रानांनी रावपी हे लोक धर्मान मुसलमान आसात. 12. बुगिनीज: हांकां बुगी अशेंय म्हण्टात. लोक सूलावेसी हांगा रावतात. धर्मान मुसलमान आसले तरी हांचेर हिंदू संस्कृतायेचो प्रभाव दिसता. हे लोक व्हडीं बांदपांत नांवाजिल्ले आसात. तांतले कांय जाण कालामांतान हांगा येवन रावल्यात. 13. तोडरजा: हे मध्य सुलावेसीच्या दोंगाराळ वाठारांत रावपी हे लोक किरिस्तांव धर्माचे आसात. 14. मेनाडोनी: उत्तर सूलावेसींतल्या मीनाहासा वाठारांत रावपी ही जमात धर्मान किरिस्तांव आसा. हांची भाशा बोली चडशी फिलिपीनी भाशा आनी बोलीक लागींची आसा. १५. मकासरी: हे लोक नैऋत्य सूलावेसींत रावतात. तांची आनी बुगिनी लोकांची संस्कृताय एकसारकी आसा. हे चडशे मुसलमान धर्माचे आसात. १६. दायाक: कालीमातांनांतल्या लोकांक, जे मुसलमान नात तांकां दायाक म्हण्टात. मलायी भाशेंत जो मुसलमान न्हय, तो दायाक असो अर्थ जाता. हांचे दुसून, मुरून, क्लेमंतान, कलावित, मेलानाडा, हबन, वा दर्यावेले दायाक, खुश्की दायाक, बाहाऊ, कायन, केन्याह, ओतू-दानोत, ओलो-अंगाडूजू, पूनान अशे पोटवांटे आसात. १७.बालीनीज: बाली आनी लाँबॉक जुंव्यांचेर हे लोक रावतात. हे चडशे हिंदू आसात आनी तांची संस्कृतायय हिंदू आसा. ब्राह्मण, क्षत्रिय, वैश्य आनी शूद्र हे हिंदू समाजांतलें वर्ग हांगाय सांपडटात. रंगकाम, लांकडी आनी धातूंवेले नक्षीकाम, कपडे विणप, संगीत, नृत्य ह्या कलांमदीं ते बरेच हुशार आसात. १८. ससाक: लाँबॉक जुंव्याचेर हे लोक रावतात. मुसलसमान धर्माचे हे लोक बरे शेतकार जावन आसा. १९. मादुरी: जावा जुंव्याच्या, मादुरा जुंव्याचेर हे लोक रावतात.हेय चडशे मुसलमानूच आसात. २०. अंबोइनी: मोलूकू व्दिपांच्या चोम्यांतल्या अँबोइना आनी ऊली आसरा ह्या जुंव्यांचेर हे लोक राबितो करून आसात. हांच्यामदीं इस्लाम आनी किरिस्तांव हे दोनूय धर्म सांपडटात.
इंडोनेशियाचे सुमार ९०% लोक इस्लाम धर्माचे, ४% किरिस्तांव, ३% हिंदू आनी ३% हेर विंगड विंगड धर्मांचे आसात.
विंगड विंगड धर्मांमदीं एकचार आनी समजिकाय तिगोवन दुवरूंक सरकारी पांवड्यावेल्यान यत्न चल्ल्यात. १९८६-८७ मेरेन हांगा वट्ट ६,००,३२९ प्रार्थना मंदिरां आसात. हातूंतल्यो ५,२५,१३७ मुसलमानांच्यो मशिदी, २६,५४७ प्रॉटेस्टंट इगर्जी, १२१०६ कॅथलिक इगर्जी, ३४,२८३ हिंदू देवळां आनी २,२५८ बौद्ध विहार आसात. सरकारी पांवड्यावेल्यान १९८६-८७ वर्सा १४,६९,५४५ पवित्र पुस्तकांच्या प्रतींचें वांटप जालें. हातूंत ११,५६,००० कुराणाच्यो प्रती, १,३५,६०० प्रॉटेस्टंट बायबल, १,००,००० कॅथलिक बायबल आनी ६०,४५५ हिंदूंचें धर्मीक ग्रंथ हांचो आस्पाव जाता.
हांगाचे कलेचेर भारतीय आनी चिनी संस्कृतायेचो बरोच प्रभाव आसा. जोगजाकार्ता हांगा आशिल्ल्या सुलतानाच्या राजवाड्यांत लांकडाच्या खांव्यांचेर कोरीव, रंगीत आनी नक्षीदार काम पळोवंक मेळटा. बोरोबुदूर हांगाचे बौद्ध देवूळ भारतीय शैलीचे आसा. उबूद हांगाची भांगरावेली आनी तांब्यावेली कलाकुसर नामनेची आसा. हांगाचे जरीचे आनी हेर कपडेय बरेच नांवाजिल्ले आसात. बांडुंग हांगाच्या अॅफन्डी ह्या चित्रकारान संवसारभर नामना मेळयिल्ली. स्वतंत्रताय मेळ्ळ्या उपरांत झैनी, ओ. एफेन्डी हांचेसारकी नामनेचे चित्रकार इंडोनेशियांत जाले.
हांगा पेंडेट, बेदाया, सेरिम्पी, वायांग, केतजाक, वायांग-टोपेंग आनी लिलिन हे मुखेल नाचाचे प्रकार आसात. रामायणांतल्या कणयांचेर आदारित नाटकां, खामसुत्री बावल्यांचे खेळ आनी नृत्य-नाटकां हांगाच्या लोकांमदीं बरींच लोकप्रिय आसात.
सगळ्यातरांचे धर्मीक सण आनी उत्सव हांगाचे लोक मनयतात.
शिक्षण
[बदल]६२% लोक साक्षर आसात. साक्षरतेच्या मळार इंडोनेशियाचो जगांत ७४ वो क्रमांक लागता. ७ ते १२ पिरायेमेरेन शिक्षण फुकट आनी सक्तीचें आसा. शिक्षण मुळाव्या, माध्यमिक आनी उंचल्या अशा तीन पांवड्यांचेर आसा. शिक्षणीक वर्स जानेवारी ते डिसेंबर मेरेन आसता.भाशा-इंडोनेशिया हे भाशेच्या माध्यमांतल्यान शिक्षण चलता, पूण माध्यमिक पांवड्यार इंग्लीश भाशेंतल्यान शिक्षण दितात. इंडोनेशियांत २८ सरकारी आनी २३ खाजगी विश्वविद्यांलयां आसात. ते भायर हांगाचे बरेच विद्यार्थी अमेरिकेचीं संयुक्त संस्थानां, नेदरलँड्स, ऑस्ट्रेलिया,बेल्जियम, ब्रिटन आनी अस्तंत जर्मनी ह्या सारक्या देशांनी शिक्षण घेतात.
भाशा
[बदल]इंडोनेशियन भाशा मलायो-पॉलिनीशयन भाशा पंगडाच्यो आसात. भाशा- इंडोनेशिया ही जरी राज्यभाशा आसली तरी हांगाच्या लोकांच्यो विंगडविंगड 25 भाशा आनी सुमार 250 बोली आसात.
म्हत्वाचीं थळां
[बदल]जाकार्ता ही इंडोनेशियाची राजधानी आनी सगळ्यांत म्हत्वाचें केंद्र. बांडुंग,सुराबाया, सामारांग, मेडान, पालेंबांग, माकॅसर, मालांग, जोगजाकार्ता हीं शारां म्हत्वाचीं आसात.बांडुंग हांगा 1955 वर्सा आफ्रो-आशियाई राश्ट्रांची पयली परिशद जाल्ली.