Trasportu
Artìculu in LSC
Su trasportu est su movimentu de gente e benes de unu logu a unu àteru. Trasportu benit dae su latinu trans ("a traessu") e portare ("batire"). Sas particularidades de sos mèdios de trasportu si basant in sas tècnicas pro otènnere sos obietivos suos, chi sunt su movimentu de càrrigas o de persones de unu logu a unu àteru in unas conditziones determinadas. Pro l'otènnere s'impreant diferentes tipos de trasportos isetende a sos tipos diferentes de elementos chi las cumponent in tèrmines de bia, veìculu e pranta motòria. Sos veìculos chi si moent in sas retes de trasportu includent sas automòbiles, sas bitzicletas, sos postales, sos càmions, sas persones, sos elicòteros e sos aeroplanos. Sas operatziones tratant sa manera in ue s'utilizant sos veìculos, e sos protzedimentos ispetzificados dae custa fine includent su finantziamentu, sos aspetos legales e sas polìticas. A s'indùstria de su trasportu, sas operatziones e sa propiedade de s'infrastrutura podent èssere pùblicas o privadas, segundu su paisu e su mèdiu de trasportu.
Istòria
[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]
Si podet dividire s'istòria de su trasportu in tres grandu tapas segundu s'orìgine de sa fortza motòria de su trasportu:
- Prima fase, in ue su trasportu dipendet dae su traballu umanu pro s'iscostiare o comente a elementu motore de màchinas o veìculos.
- Segunda fase, in ue puru s'impreaiant animales domados comente a fortza motòria pro su movimentu de màchinas, veìculos o comente a animale de sella.
- Fase atuale, cun su prode e s'impreu de su motore: A sos cumintzos suos s'est impreadu in manera intensiva e permeté unu grandu isvilupu de su trasportu. Est naschidu partinde dae s'imbentu de sa màchina de papore.
Su primu mèdiu de trasportu de sos èsseres umanos est istadu andare a pede e nadare. Cun sa domesticació de sos animales at rapresentadu una manera noa de carrare càrriga in forma de mertzes o de passigeris, carrighende su pesu a carrare a sos animales chi potzant batire sa càrriga. S'agiudu de sos animales permeté sa comunicatzione e sa domo de zonas chi s'èssere umanu no aeret pòdidu cròmpere pro si matessi finas a s'aparitzione de àteros mèdios motores. Segundu sos territòrios, si sunt domados sos animales cumpatos e cun mègius capatzidades de càrriga pro su trasportu; su poleddu, sos cammellos, dromedàrios, boes, rennas, elefantes, bùfalos, lamas, sunt calicunos animales chi s'impreaiant pro batire càrrigas agiomai rugrende sos logos prus nemigos.
S'esempru prus caraterìsticu de su trasportu cun s'impreu de animales sunt sas caravanas cun cammellos o dromedàrios, animales capatzos de aguantare sas temperaduras artas, sas variatziones tèrmicas de su desertu o sas caravanas de ierru e chi ant permìtidu sa connessione de logos larganos mediante largas ispeditziones, comente sas chi connetiant oriente e otzidente a traessu de su caminu de sa seda. Custos animales s'impreant in s'atualidade pro càrrigas de 100-150 kg segundu sa mannària de su cammellu pro cobèrrere grandu caminos.[1] Custu mèdiu de trasportu, est istadu de grandu importàntzia pro totu sas tzivilizatziones, mescamente in cue ue s'ostilidade de su terrinu non permitiat s'impreu de veìculos cun rodas comente a sos desertos o sas zonas sena caminos abilitados o no si nde connoschiat sa tecnologia, comente a s'Amèrica precolombina.
Notas
[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]- ↑ Camel utilisation (PDF), ATNESA: Animal Traction Network for Eastern and Southern Africa, 2000. URL consultadu su 3 d'octubre 2009.