Lengas d'Occitània
La lenga que definís l'espaci occitan es la lenga occitana.
- Vejatz sus aquò l'article : Lenga occitana.
A la debuta del sègle XXI, Occitània es globalament dins una situacion diglossica amb dominacion de las lengas oficialas dels estats :
- lo francés en Occitània granda
- l'italian e lo piemontés dins las Valadas Occitanas, l'italian e lo sicilian a la Gàrdia
- l'espanhòl e lo catalan dins la Val d'Aran
I a pas d'estadistica oficiala de l'usatge de l'occitan per l'ensems d'Occitània.
Evolucion sociala de l'occitan
[modificar | Modificar lo còdi]
Per definicion, l’occitan es la lenga tradicionala e autoctòna d'Occitània. Compren sièis dialèctes: provençal (amb lo niçard), vivaroalpenc, auvernhat, lemosin, gascon e lengadocian.
L’occitan es nascut a partir del latin vèrs lo sègle VIII e foguèt la lenga majoritària de la populacion fins al començament del sègle XX. L’occitan laissèt de traças importantas dins los documents en latin tre lo sègle IX e los primièrs documents escriches tot en occitan apareguèron a la fin del sègle X. Entre los sègles X e XV, l’occitan foguèt la lenga dominanta dins la cultura, l'administracion e las sciéncias e sol lo latin li faguèt un pauc concurréncia. Lo periòde dels trobadors, als sègles XII e XIII, enaucèt fòrça lo prestigi de l’occitan dins Euròpa tota.
A partir de la fin del sègle XV (e tre lo sègle XIII dins lo Creissent), lo francés penetrèt en Occitània coma lenga del poder politic e del prestigi cultural al detriment de l’occitan. Ansin comencèt la diglossia o subordinacion lingüistica. Aquò s’accentuèt al sègle XVI quand s’impausèron lo francés e l’italian coma solas lengas oficialas dins los territòris occitans someses al reialme de França (lo pus gròs d'Occitània) o al ducat italianizat de Savòia (Comtat de Niça e Valadas Occitanas). Pasmens l’occitan demorèt la sola lenga de las classas popularas, se parlèt parcialament dins las classas nautas (magrat la dominacion del francés e de l’italian) e contunhèt de beneficiar d’una literatura productiva.
Dempuèi lo començament del sègle XIX, l’occitan benefícia d’una renaissença culturala e d’un movement de revendicacion qu’òm pòt sonar occitanisme al sens larg. Pasmens, l’occitan a reculat dins l’usatge a partir dels ans 1920-1950. Dempuèi a daissat d’èsser la lenga majoritària. Coneis un perilh grèu de substitucion lingüistica e cedís lo terren davant lo francés en Occitània Granda, davant l’italian dins las Valadas Occitanas e davant l’espanhòl en Val d'Aran. Ara s'estima que sus una populacion de 14 o 15 milions d’occitans, son entre 110 000 e 500 000 los que son capables de parlar l’occitan correntament, mas las ocasions de lo parlar dins la societat son raras. Al costat d’aquò, lo movement occitanista contunha de revendicar una plaça digna per l’occitan e assaja de ne far tornarmai una lenga de comunicacion.
Estatut de l'occitan
[modificar | Modificar lo còdi]
En 1990, an reconegut l'occitan coma lenga oficiala de la Val d'Aran (al costat del catalan e de l'espanhòl) e en 2006 a recebut teoricament l'estatut de lenga oficiala dins tota la region de Catalonha. Dempuèi 1999, dins las Valadas Occitanas e a La Gàrdia, la lei italiana nº482 reconeis l'occitan coma lenga protegida e facilita son usatge institucional e escolar, mas sens ne far una lenga oficiala. En França, i a pas ges de reconeisseça oficiala de l'occitan. Dins l'estat francés, se tolèra l'occitan amb una plaça marginala e opcionala dins lo sistèma educatiu dempuèi la lei Deixonne de 1951 ; lo Còde de l'educacion que la remplaça mençona quitament pas lo nom de las lengas regionalas reconegudas. Tanpauc es lo cas de la revision de la Constitucion francesa de 2008 que parla sonque de lengas regionalas sens ne donar lo nom. Tanben se dona una plaça fòrça marginala a l'occitan dins los mèdias. Aquelas avançadas pichonetas sufison pas encara per arrestar la diglossia e la substitucion lingüistica.
Autras lengas en Occitània
[modificar | Modificar lo còdi]
En mai de las tres lengas dominantas —francés, italian e espanhòl— cal mençonar la preséncia d'autras lengas en Occitània:
- Lo ligur, dins sa varietat monegasca, se parla a Mónegue al costat de l'occitan que i es tanben una lenga tradicionala. Lo roiasc, dins la Val de Ròia, es un parlar de transicion entre occitan e ligur. Lo mentonasc es un autre parlar de transicion entre l'occitan niçard e lo ligur, emb de trachs occitans dominants. Si parla a Menton.
- Lo santongés se parla dins dos enclavaments al nòrd de Gasconha (Petita Gavachariá, Lo Verdon de Mar).
- De lengas minorizadas son presentas. Lo basco es arribat amb l'exòde rural dins lo Bas Ador, mas l'occitan i es ça que la la sola lenga tradicionala. Tanben lo catalan es pro conegut dins la Val d'Aran e lo piemontés a penetrat dins la partida bassa de las Valadas Occitanas.
- De lengas de l'immigracion son presentas, en particular l'arabi, lo berbèr, lo còrs, l'armèni e tanben l'espanhòl e l'italian dins l'Occitània Granda.
Vejatz tanben
[modificar | Modificar lo còdi]Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]
