Koninkryk van die Nederlande
Die Koninkryk van die Nederlande (Nederlands: Koninkrijk der Nederlanden, Engels: Kingdom of the Netherlands, Wes-Fries: Keninkryk fan de Nederlannen, Papiaments: Reino Hulandes) is 'n soewereine land, wat bestaan uit die outonome land Nederland in Europa met die besondere munisipaliteite Bonaire Saba en Sint Eustatius in die Karibiese See en die outonome lande Aruba, Curaçao en Sint Maarten in die Karibiese See. Die outonome lande is gelykwaardige onderdele van die Koninkryk van die Nederlande. Die staatkundige posisie van die lande is egter verskillend.
| |||||
| Nasionale leuse: Je Maintiendrai (Frans) Ik zal handhaven (Nederlands) ("Ek sal handhaaf") | |||||
| Volkslied: Wilhelmus | |||||
| |||||
| Hoofstad | Amsterdam | ||||
| Grootste stad | Amsterdam | ||||
| Amptelike tale | Geen. De facto: Nederlands, Engels, Papiaments en Wes-Fries | ||||
| Regering • Koning • Eerste Minister (Nederland) • Eerste Minister (Aruba) • Eerste Minister (Curaçao) • Eerste Minister (Sint Maarten) |
Unitêre parlementêre konstitusionele monargie Willem-Alexander Mark Rutte Mike Eman Ivar Asjes Sarah Wescott-Wiliams | ||||
| Onafhanklikheid Onafhanklikheid
• Nederlandse Republiek • Nederlandse Republiek • Bataafse Republiek • Koninkryk van die Nederlande |
van Spanje 26 Julie 1581 (verklaar) 30 Januarie 1648 (erken) 16 Januarie 1795 16 Maart 1815 (Waterloo nasleep) | ||||
| Oppervlakte - Totaal - Water (%) |
42 523 km2 (136ste) 16 418 myl2 18,41 | ||||
| Bevolking - 2023-sensus - Digtheid |
18 146 609 427 / km2 (30ste) 1 105 / myl2 | ||||
| Geldeenheid | Euro (Nederland) (EUR) Antillianiese gulden (ANG) Arubaniese florin (AF) Amerikaanse dollar (USD) ( –)
| ||||
| Tydsone - Somertyd |
MET / AST (UTC+1 (Nederland) -4 (Aruba, Curaçao en Sint Maarten)) MEST / AST (UTC+2 (Nederland) -4 (Aruba, Curaçao en Sint Maarten)) | ||||
| Internet-TLD | .nl / .aw / .cw / .sx / .an / .bq | ||||
| Skakelkode | +31 (Nederland) +297 (Aruba) +599 (Curaçao / Karibiese Nederland) +1 721 (Sint Maarten) | ||||
Hoewel Nederland die meeste mag het, het Nederland dieselfde outonome status as Aruba, Curaçao en Sint Maarten. Die drie Karibiese outonome lande stuur elk 'n gevolmagtigde minister na Nederland, waar hulle saam met die Nederlandse ministers oor die Koninkryksaangeleenthede besluit. Die Koninkryksaangeleenthede sluit buitelandse sake, nasionaliteit, landsverdediging, bewaking van die onafhankelikheid en grensbewaking in.
Die huidige staatkundige vorm is in 1954 ingestel, toe Nederland sy kolonies (met uitsondering van Nederlands-Nieu-Guinea) opgehef het. Tydens die proses het Suriname en die Nederlandse Antille 'n outonome status gekry. Suriname het die Koninkryk in 1975 verlaat en 'n selfstandige republiek geword. Aruba het in 1986 die Nederlandse Antille verlaat en 'n outonome land binne die Koninkryk geword. In 2010 is die outonome land Nederlandse Antille opgehef en het Curaçao en Sint Maarten die status van outonome land gekry. Bonaire, Saba en Sint Eustatius het in die proses die status van munisipaliteit binne die outonome land Nederland gekry.
Die Europese deel van Nederland gebruik die Euro as geldeenheid, terwyl die Karibiese deel van Nederland die Amerikaanse dollar gebruik.[2] Aruba gebruik die Arubaanse florin en die Antilliaanse gulden word gebruik in Curaçao en Sint Maarten.
Staatsinrigting
wysig
Die Grondwet vir die Koninkryk van die Nederlande en die staatsreëlings van die lande is juridies ondergeskik aan die Statuut vir die Koninkryk van die Nederlande. Die staatsinrigting van Nederland word gereël in die Grondwet vir die Koninkryk van die Nederlande (1815), die staatsinrigting van Aruba word bepaal in die Staatsreëling van Aruba (1986) en Curaçao en Sint Maarten het in 2010 hul eie staatsreëlings gekry. Anders as die naam suggereer, is die Grondwet vir die Koninkryk van die Nederlande nie in die hele Koninkryk geldig nie. Dit geld net in Nederland, maar die staatsreëling is afkomstig uit 'n tyd dat Nederland die Koninkryk was. Sedert 1954 het die Statuut vir die Koninkryk van die Nederlande die Grondwet as hoogste dokument vervang. Sekere bepalings uit die Grondwet is egter wel geldig in die hele koninkryk, omdat die Statuut somtyds na bepalings in die Grondwet verwys. Die Statuut en die Grondwet gee dus gesamentlik vorm aan die staatkundige inrigting van die Koninkryk van die Nederlande. Die Statuut reël die Koninkryksaangeleenthede en die verhoudings tussen Aruba, Curaçao, Nederland en Sint Maarten, die Grondwet is wettig in al die andere situaties, behalwe die sake wat gerëel is in die Staatsreëlings van Aruba, Curaçao en/of Sint Maarten.
Die Statuut bepaal watter organisasies die Koninkryk het. Genoem word onder meer die Kroon en die ministerraad, die Raad van State en die wetgewende mag van die Koninkryk. Omdat hierdie organisasies hul reëlings in die Grondwet vind en die Grondwet ook bepaal dat hierdie instellings ook die Nederlandse instellings is, is dit nie reg nie om die Koninkryk van die Nederlande as 'n bondstaat te beskou. Die institute van die Koninkryk is (art. 5 van die Statuut) dieselfde instellings as die Grondwet ken en voorsien so nodig in 'n oorsese aanvulling as die Koninkryksaangeleenthede Aruba, Curaçao en/of Sint Maarten raak. As dit Koninkryksaangeleenthede is wat nie aan Aruba, Curaçao en/of Sint Maarten raak nie, tree Nederland op as die Koninkryk van die Nederlande, volgens die bepalings in die Grondwet, selfstandig naar binne en na buite op. Aruba, Curaçao en Sint Maarten kan nie sodanig optree nie, omdat in hulle perspektief die Statuut altyd hoër is as hul Staatsreëlings.
Hierdie verskil is gekies weeens die groot verskille tussen Nederland en die drie andere lande. Die verskil in bevolkingsaantalle, oppervlakte en ekonomiese krag, maak 'n Nederlandse oorwig verdedigbaar. Die Statuut praat ook nie van gelykheid maar eerder van gelykwaardigheid van die vier lande[3]
Hierdie stelsel lewer somtyds aardige situasies op: Omdat die outonome land Nederland 'n deel is van die Europese Unie, maar die nasionaliteitswette 'n Koninkryksaangeleentheid is, is die inwoners van Aruba, Curaçao en Sint Maarten burgers van die Europese Unie, terwyl die eilande nie EU-grondgebied is nie.
Die Statuut vir die Koninkryk van die Nederlande kan net gewysig word as alle lande binne die Koninkryk saamstem.
Aangeleenthede
wysigVolgens die Statuut vir die Koninkryk van die Nederlande is die volgende sake Koninkryksaangeleenthede:
- Handhawing van die onafhanklikheid en die verdediging van die Koninkryk;
- Buitelandse sake;
- Nasionaliteit (Nederlanderskap);
- Reëlings vir nasionale onderskeidings en die vlag en wapen van die Koninkryk;
- Nasionaliteit van seeskepe onder die Nederlandse vlag, behalwe seilskepe;
- Toesig op onderlinge toelating en onderlinge uitsetting van Nederlanders;
- Uitsetting van vreemdelinge;
- Uitlewering van gevangenes.
Verder kan ander onderwerpe in oorleg tot Koninkryksaangeleentheid verklaar word.
Artikel 43 van die Statuut bepaal dat fundamentele menslike regte en vryhede, die regsekerheid en deugdelikheid van bestuur aangeleenthede van die Koninkryk is. Van hierdie aangeleenthede wat Aruba, Curaçao en/of Sint Maarten nie direk raak nie, word gereël volgens die bepalings uit die Grondwet (en dus feitlik deur Nederland).
Owerheid
wysig
Formeel ken die Statuut 'n Kroon van die Koninkryk, 'n Koninkryksregering, 'n wetgewer van die Koninkryk en 'n Raad van State (van die Koninkryk). Hierdie institute vind hul reëlings in die Grondwet met aanvullings in die Statuut.
Kroon van die Koninkryk
wysigDie Kroon van die Koninkryk word gedra deur die erflike Koning van die Nederlande. Hy is staatshoof van die Koninkryk en voer die regering oor die Koninkrijk en oor die lande afsonderlik. Die huidige Koning is Willem-Alexander van die Nederlande. In Aruba, Curaçao en Sint Maarten word die Koning verteenwoordig deur 'n goewerneur, wat die Koning as staatshoof van die Koninkryk en in die regeringsuitvoering in daardie land vervang.
Koninkryksregering
wysigDie Koninkryksregering is die Koning en die Ministerraad van die Koninkryk tesame. Die Ministerraad van die Koninkryk bestaan uit die Nederlandse ministers aangevul met drie gevolmagtigde ministers, wat deur Aruba, Curaçao en Sint Maarten (elk een minister) afsonderlik gestuur word.
Wetgewer van die Koninkryk
wysigDie wetgewer van die Koninkryk bestaan uit die (Nederlandse) State-Generaal en die Koninkryksregering tesame. Art. 15, 16 en 17 van die Statuut gee egter enige stemregte aan die State van Aruba, State van Curaçao en die State van Sint Maarten.
Die Koninkryk het geen gesamentlike parlement nie. Inwoners van Aruba, Curaçao en Sint Maarten, wat nie vir die State-Generaal kan stem nie (maar hul eie State/parlemente het), het geen verteenwoordiging in die State-Generaal. Volgens sommiges is dit 'n groot demokratiese tekort. In 1997 het Ernst Hirsch Ballin in die Eerste Kamer (van die State-Generaal) gepleit vir die oprigting van 'n Koninkryksparlement.[4]
'n Wat wat deur die wetgewer van die Koninkryk uitgevaardig word en in die hele Koninkryk geldig is, word 'n Rykswet genoem. 'n Voorbeeld van 'n rykswet is die Rijkswet op het Nederlanderschap, wat die nasionaliteit en staatsburgerskap reël. Ook 'n gevolmagtigde minister van Aruba, Curaçao of Sint Maarten kan 'n rykswet indien. As die regerings van Aruba, Curaçao en/of Sint Maarten nie met 'n rykswet saamstem nie, kan die State-Generaal die rykswet nie met 'n gewone meerderheid van 76 stemme aanneem nie, maar is 'n meerderheid van 90 stemme nodig.
Raad van State
wysigDe Raad van State van die Koninkryk gee wetadvies aan die regering en is die hoogste bestuursregter van die Koninkryk. Die Raad van State van die Koninkryk bestaan uit die Nederlandse Raad van State, uitgebrei met die lede wat deur die Koning benoem is om Aruba, Curaçao en Sint Maarten te verteenwoordig.
Regtspraak
wysigIn die Europese deel van Nederland word sake in eerste aanleg behandel by een van die negentien regbanke. Mense kan teen uitsprake van 'n regbank in appèl gaan by een van die vyf geregshowe of een van die bestuursregtelike appèlhowe. Aruba, Curaçao, Sint Maarten en Karibiese Nederland het gesamentlik 'n regbank en 'n (hoër) geregshof. Die regbank en die geregshof van Aruba, Curaçao, Sint Maarten en Karibiese Nederland is in staat om vier verskillende wette te hanteer. Elke outonome land het natuurlik sy eie wette.
Van uitsprake van die geregshowe is 'n kassasie by die Hoë Raad van die Nederlande moontlik.
Samewerkingsooreenkomste
wysigOp grond van artikel 38 van die Statuut bepaal dat outonome lande onderling afsprake en samewerkingsooreenkomste kan tref. Hierdie samewerkingsooreenkomste kan per rykswet bekragtig word. Die regbank en die geregshof van Aruba, Curaçao, Sint Maarten en Karibiese Nederland is 'n voorbeeld van so 'n samewerkingsooreenkoms.
| Regeringsgeboue | |||||||||
| |||||||||
Gebiedsdele
wysig
| Landdeel | Bevolking (2023) |
Oppervlakte | Bevolkings- digtheid |
||
|---|---|---|---|---|---|
|
Nederland (Europa) | 17 811 291 [5] | 41 543 km² | 429 /km² | Euro (EUR) |
|
|
Karibiese Nederland | 29 418 [6] | 322 km² | 91 /km² | Amerikaanse dollar (USD) |
| Nederland totaal | 17 840 709 | 41 865 km² | 426 /km² | ||
|
Aruba | 106 277 [7] | 180 km² | 590 /km² | Arubaanse florin (AWG) |
|
Curaçao | 153 946 [8] | 444 km² | 347 /km² | Antilliaanse gulden (ANG) |
|
Sint Maarten | 45 677 [9] | 34 km² | 1 343 /km² | Antilliaanse gulden (ANG) |
| Koninkryk van die Nederlande | 18 146 609 | 42 523 km² | 427 /km² |
Voormalige deelgebiede
wysig| Landdeel | Bevolking | Oppervlakte | Bevolkingsdigtheid | Geldeenheid | van/tot |
|---|---|---|---|---|---|
| Nederlandse Antille | 283 935 (2009) | 980 km² | 223/km² | Antillianiese gulden (ANG) | 1954–2010 |
| (Nederlands-)Guyana (huidige Suriname) | onbekend | 163 820 km² | onbekend | Nederlandse gulden (NLG) | 1600–1975 |
| (Brits-)Guyana | onbekend | 214 969 km² | onbekend | Nederlandse Gulden (NLG) | 1600–1815 |
| (Frans-)Guyana | onbekend | 90 000 km² | onbekend | Nederlandse Gulden (NLG) | 1660–1664/1676–1677 |
| Nederlands-Indië (huidige Indonesië) | 60,7 miljoen (1930) | 1 919 440 km² | onbekend | Nederlands-Indische gulden (NIG) | 1949 |
| Nederlands-Nieu-Guinea (geleë in huidige Indonesië) | 321 000 (1955) | 323 000 km² | onbekend | Nederlands-Nieuw-Guineese gulden | 1962 |
| Nederlandse Kaapkolonie (huidige Suid-Afrika) | 1 500 (1650) 18 000 (1800) 2 564 965 (1910) | 145 000 km² (1795) 569 020 km² (1910) | onbekend | Gulden | 1652–1795/ 1803–1806 |
| Ceylon (huidige Sri Lanka) | onbekend | 65 610 km² | onbekend | Gulden van die VOC | 1656–1796 |
| Nieu-Nederland (geleë in huidige New York) | onbekend | onbekend | onbekend | Ryksdaalder | 1624–1667 |
Verwysings
wysig- ↑ Die Afrikaanse naam soos gebruik in kommunikasie tussen Eerste Minister Hertzog en die Nederlandse gesant in Kaapstad, wetten.overheid.nl, 20 Februarie 1935 geraadpleeg op 30 Januarie 2014
- ↑ (nl) De Nederlandsche Bank – Bonaire, Sint Eustatius, Saba Geargiveer 25 Desember 2010 op Wayback Machine
- ↑ Prof.mr. C.A.J.M. Kortmann, Prof.mr. P.P.T. Bovend’Eert, Inleiding constitutioneel recht, p. 167.
- ↑ (nl) "Koninkrijksparlement". Trouw. 10 Februarie 1997. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Desember 2007. Besoek op 28 September 2007.
- ↑ (nl) Nederland, AlleCijfers
- ↑ (nl) Caribbean Netherlands, City Population
- ↑ (nl) Aruba, AlleCijfers
- ↑ (nl) Curaçao, AlleCijfers
- ↑ (en) Sint Maarten, World Factbook
Eksterne skakels
wysig| Wikimedia Commons bevat media in verband met Koninkryk van die Nederlande. |