Xipre
Xipre[12] o Chipre[13][14] (Griegu: Κύπρος, Kypros), oficialmente República de Xipre, ye una islla del mar Mediterraneu asitiada al sur de Turquía.
Ye un Estáu internacionalmente reconocíu, pero sólo remana los dos tercios del sur de la islla. El terciu norte ocupólu Turquía en 1974, instaurando la República Turca del Norte de Xipre. Esti caberu territoriu namái ta reconocíu por Turquía. La islla de Xipre ta allugada nel Mar Mediterraneu a 113 km al sur de Turquía, 120 km al oeste de Siria y 150 km al este de Grecia (islla Kastellorizo). Xipre ingresó como miembru de les Naciones Xuníes el 20 de setiembre de 1960.
Historia
editar
Xipre yá taba habitada nel Neolíticu. No cabero de la Edá del Bronce (1600 e.C.), yera un centru comercial visitáu davezu polos comerciantes de Micenes, que llevaren a la islla la cultura y el llinguax griegu. Los primeros yacimientos fenicios daten del 800 e.C. Xipre foi anexonada polos romanos nel añu 58 e.C.. Malapenes trelce años dempués, el cristianismu abellugóse na islla. Los refuxaos procedente d'Israel llevaron el xudaísmu a la islla nel sieglu I pero Adrianu prohibiólu nel añu 116 tres de sofocar una refriega. Tres la dixebra del Imperiu Romanu, Xipre tuvo baxo dominiu bizantín de mou cuasi ininterrumpíu per siete sieglos.
Los siguientes 300 años tuvo baxo mandatu compartíu de Bizanciu y los califatos árabes. Ricardu I d'Inglaterra, na so cruzada haza Tierra Santa, conquistó la islla en 1191 y cedióla a Guy de Lusignan, rei destronáu de Xerusalén. Ésti fundó una monarquía feudal que perduró mentanto la Edá Media. La conquista de la islla por parte de los turcos otomanos, conseñó l'entamu de una llarga dómina d'opresión, carauterizada poles continues refriegues populares.
El 12 de xunetu de 1878, Gran Bretaña asumió'l control de Xipre, tres d'algamar un alcuerdu col sultán turcu que caltenía la soberanía de la islla. Na Primer Guerra Mundial, los británicos ficiéronse dueños de la islla pa cedé-yla a Grecia en 1915 y recuperala otra vegada en 1924. La voluntá de pertenecer a Grecia canalizóse per aciu de protestes y actos terroristes. En 1959 aprobóse la formación d'un gobiernu conxuntu, y un añu dempués, Xipre convertíase en República independiente, presidida pol arzobispu Makarios; pero'l baturizu popular nun aseló. Un güelpe d'estáu organizáu pola Guardia Nacional sirvió de sida a los turcos pa invadir la islla en 1974. Cuando se decretó l'altu'l fueu, un mes dempués de la invasión, los turcos ya teníen conquistao un terciu de la islla y proclamaren l'Estáu Federal Turcu, presidíu por Rauf Denktash magar que non tuvieren el vistu buenu internacional. Les negociaciones pa la rexunificación afáyense güei en día en puntu muertu dende la década de los ochenta.
Organización del Estáu
editarLos dos seutores que dominen el país, tienen un sistema de gobiernu propiu. Nel sur, caltiénse la vixencia formal de la Constitución de 1960 que güeyaba pola formación d'una Cámara de Representantes con 35 miembros griegos y 15 turcos. Sicasí, anguaño, la Cámara tien 56 miembros, toos ellos griegos.
En 2004 Xipre ingresó na Xunión Europea. Sicasí, l'aplicamientu del acervu comunitariu lléndase a la estaya sur de la islla, hasta que se faiga la rexunificación.
Anguaño, el Partíu Progresista de los Trabayadores de Xipre, nome del Partíu Comunista a partir de 1941 conocíu como AKEL, gobierna'l parllamentu. Siguen siendo partidarios de la rexunificación y de tar n'Europa.
Xeografía
editar
La islla pue dixebrase de norte a sur, en cuatro estayes xeográfiques desemeyaes: la rexón del monte Kyrenia, que s'estiende a lo llargo de 160 km pela costa del norte y la península de Karpas; nel suroeste de la islla írguise la cordolera montañosa de Troodos, qu'inclúi'l picu de mayor altor del país, el monte Olimpu o monte Troodos (1951 m); ente estes dos estayes estiéndese la meseta Mesaoriana, de 130 km de llargo y ente unos 25 y 50 km d'anchor, na que s'afayen les tierres más abondoses del país. Nel sureste estiéndese un altiplanu qu'amiya selemente a midida que s'avera a les fértiles llanaes costeres. El clima ye mediterraneu, con un permediu de lluvies 500mm añales, concentraes en gran midida nel iviernu.
El branu, en cambéu, el clima ye esco y cada añu hai seca nos ríos. La temperatura medio añal ye de 19°C. Los principales ríos ñacen nos montes de Troodos. El más llargu ye'l Pedieos, que percuerre haza l'este dica la desembocadura na baeda de Famagusta. El Karyoti flúi haza l'oeste y el Kouris haza'l sur. Alredor de la novena parte de la superficie ta tapecida de viesques, especialmente nos montes y la rexón de Paphos.
Población
editarLos xipriotes dixébrense en dos grees étniques: los griegos y los turcos. Los d'orixe griegu o grecoxipriotes son descendientes del mestizax ente los habitantes aboríxenes y los inmigrantes del Peloponesu, que colonizaren la islla nel 1100 e.C. A esti mestizax superpúnxose-y la postrera asimilación de desemeyaes civilizaciones qu'aportaren a la islla.
Los turcoxipriotes descienden de los otomanos, que conquistaren la islla nel 1571, y de los inmigrantes d'Anatolia, llevaos ellí pol gobiernu del sultán a partir de tala conquista. En 1974, la nueva folexada de la invasión turca provocó más xente d'orixe turcu que s'asitiaron nel norte. Darréu d'esto, 180.000 grecoxipriotes tuvieren que refuxase nel sur, entamando un procesu de concentración de la población.
Al rodiu del 75% falen griegu, mentanto que'l restu fala turcu. Ye avezao'l conocimientu del inglés
Demografía
editar
La migración ye un fenómenu común en Xipre, hasta l'estremu de qu'estímase qu'hai tantos xipriotes fuera de la islla como dientru d'ella. Tanto la declaración d'independencia de 1960 como la invasión turca de 1974, provocaron folexaes d'inmigrantes. Too ello, xunío a factores como les perdes durante la guerra, y l'amenorgamientu de la natalidá, provocó un descensu de la población al rodiu del 5% ente 1974 y 1977. Dende entóncenes sigui siendo numberosa la cantidá d'habitantes que dexen la islla a la gueta de trabayu, sobro tou dica l'Oriente Próximu.
Relixón
editarPredomina la mayoría griega, que prautica el cristianismu ortodoxu. En cambéu, los turcoxipriotes son na so mayoría musulmanes sunís. Hai tamién minoríes maronites, armenies, católiques y anglicanes.
Referencies
editar- ↑ URL de la referencia: https://thecommonwealth.org/our-member-countries/cyprus. Data de consulta: 21 ochobre 2022. Tipo de referencia: official member page.
- ↑ URL de la referencia: https://www.interpol.int/Member-countries/World. Editorial: Interpol. Data de consulta: 7 avientu 2017.
- ↑ URL de la referencia: http://www.nuclearsuppliersgroup.org/en/participants1. Editorial: Grupu d'abastecedores nucleares. Data de consulta: 7 avientu 2017.
- ↑ URL de la referencia: https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/. Editorial: Organización pa la Prohibición d'Armes Químiques. Data de consulta: 7 avientu 2017.
- ↑ URL de la referencia: https://www.iho.int/srv1/index.php?option=com_wrapper&view=wrapper&Itemid=452&lang=en. Editorial: Organización Hidrográfica Internacional. Data de consulta: 8 avientu 2017.
- ↑ URL de la referencia: http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp.
- ↑ URL de la referencia: http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html. Data de consulta: 4 mayu 2019.
- ↑ URL de la referencia: https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8. Data de consulta: 4 mayu 2019.
- ↑ URL de la referencia: https://public.wmo.int/en/members/cyprus. Data de consulta: 26 mayu 2020.
- ↑ URL de la referencia: https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/. Data de consulta: 21 xunetu 2020.
- ↑ URL de la referencia: https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf. Data de consulta: 16 marzu 2024. Páxina: 4. Supports qualifier: data de principiu.
- ↑ (2010) Cartafueyos Normativos. Nomes de los países del mundu y de les sos capitales y xentilicios. Uviéu: Academia de la Llingua Asturiana. ISBN 978-84-8168-500-8.
- ↑ Como apaez na entrada de «chipriota» nel DALLA [1] Archiváu 2024-07-11 en Wayback Machine
- ↑ Esti topónimu apaez na traducción al asturianu de los Mapes de l'Associació Bíblica de Catalunya
Esta fonte emplégase como referencia dende'l puntu de vista llingüísticu.
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Xipre.- La páxina del Gobiernu de la República de Xipre Archiváu 2010-01-06 en Wayback Machine(en turcu)
- Serviciu de prensa internacional de Xipre (n'inglés) y (n'alemán) Archiváu 2017-09-22 en Wayback Machine
- Información económica de Xipre
- Una bibliografía sobro los xudíos de Xipre
- Cyprus Guide
