Прагляд зыходнага тэксту старонкі Японцы

{{Этнічная група
 | group     = Японцы <br /> ({{lang-ja|日本人}})
 | image     = [[File:Japanese_family_01.jpg|250px]]
 | caption   = <div style="background-color:#fee8ab"><small> 
 | poptime   = {{num|122406300}}
 | popplace  = {{Сцягафікацыя|Японія}} — {{num|120474000}}<br />
{{Сцягафікацыя|Бразілія}} — {{num|383000}}<br />
{{Сцягафікацыя|ЗША}} — {{num|844000}}<br />
{{Сцягафікацыя|Перу}} — {{num|157000}}<br />
{{Сцягафікацыя|Францыя}} — {{num|30000}}<br />
{{Сцягафікацыя|Сінгапур}} — {{num|39000}}<br />
{{Сцягафікацыя|Тайланд}} — {{num|71000}}<br />
 | langs     = [[Японская мова|японская]] 
 | rels      = [[сінтаізм]], [[будызм]]
 | related   = [[рукюйцы]]
}}

'''Японцы''' ({{lang-ja|日本人}}) — народ ва [[Усходняя Азія|Усходняй Азіі]], асноўнае насельніцтва [[Японія|Японіі]]. Жывуць таксама ў іншых краінах [[Азія|Азіі]], [[Заходняя Еўропа|Заходняй Еўропы]], [[Паўночная Амерыка|Паўночнай]] і [[Лацінская Амерыка|Лацінскай Амерыкі]]. Агульная колькасць — {{num|122406300|чалавек}} (2022)<ref>[https://joshuaproject.net/people_groups/12322 Japanese]</ref>.

Продкі японцаў апынуліся на [[Японскія астравы|Японскіх астравах]] у выніку 3 буйных міграцый. Асноўнай стала апошняя, якая адбылася паміж [[III стагоддзе|III]] і [[VI стагоддзе|VI]] стагоддзямі з [[Усходняя Азія|Усходняй Азіі]]. Наяўнасць гэтай міграцыі была ўсталявана ў выніку [[генетыка|генетычных]] даследаванняў толькі ў пачатку [[XXI стагоддзе|XXI]] стагоддзя. Народная матэрыяльная [[культура]] японцаў шмат у чым адаптавана да спецыфічных умоў Японскага архіпелага, дзе большасць тэрыторый пакрыты [[гара]]мі, часцяком здараюцца [[Землетрасенне|землетрасенні]], існуюць істотныя [[клімат]]ычныя адрозненні паміж поўднем і поўначчу.

Нягледзячы на шматвяковую ізаляванасць, духоўная спадчына японцаў фарміравалася дзякуючы вонкавым уплывам. Гэта адносіцца і да [[японская мова|японскай мовы]], што фактычна з’яўляецца ізалятам. Для яе ўласцівы наяўнасць асобных [[дыялект]]аў, форм ветлівасці і вельмі складаная сістэма [[Японская пісьменнасць|пісьма]]. Але большасць слоў, якімі карыстаюцца сучасныя японцы, калісьці былі запазычаны з іншых моў.

== Паходжанне ==
{{main|Гісторыя Японіі}}
Згодна старажытным японскім [[міф]]ам, запісаным у [[VIII стагоддзе|VIII]] стагоддзі, першы японскі імператар [[Імператар Дзіму|Дзіму Тэна]] паходзіў ад багіні [[Аматэрасу]], а праз яе — ад багоў [[Ідзанакі і Ідзанамі]], стваральнікаў [[Японскія астравы|Японскіх астравоў]]. Ён і яго нашчадкі паступова пашыралі дзяржаву, якая стала вядома як [[Японія]]. У [[XVIII стагоддзе|XVIII]] стагоддзі гэтыя міфы былі адроджаны<ref>[https://papers.iafor.org/wp-content/uploads/papers/iicj2016/IICJ2016_18398.pdf Merin Sever, Japanese Mythology and Nationalism: Myths of genesis, Japanese identity, and Familism]</ref> і да [[1946]] года выкладаліся ў школах<ref>[https://www.discovermagazine.com/planet-earth/in-search-of-japanese-roots Jared Diamond, In Search of Japanese Roots]</ref> як афіцыйная версія паходжання японцаў. З [[XVII стагоддзе|XVII]] стагоддзя высоўваліся і іншыя версіі агульнага паходжання японцаў з [[карэйцы|карэйцамі]] і паўднёвымі [[кітайцы|кітайцамі]], ад перасяленцаў з [[Вавілон]]а, [[Іўдзея|Іўдзеі]] і нават [[Старажытная Грэцыя|Старажытнай Грэцыі]]<ref>[http://kronk.spb.ru/library/vorobyov-mv-1958-7.htm М. В. Воробьёв, Древняя Япония: историко-археологический очерк]</ref>.

З [[1878]] года пачалося [[навука|навуковае]] вывучэнне японцаў і іх [[гісторыя|гісторыі]] з дапамогай метадаў [[археалогія|археалогіі]], пазней — [[мовазнаўства]] і [[фізічная антрапалогія|антрапалогіі]]. У выніку навукоўцы высветлілі, што першыя людзі з’явіліся на Японскіх астравах каля {{num|35000|гадоў таму}}<ref>[https://aboutjapan.japansociety.org/early_japan_50000bc_710ad Martin Colcutt, Early Japan (50,000 BC — 710 AD)]</ref>. Меркавана іх нашчадкі стварылі [[неаліт]]ычную культуру [[Дзёмон]]. У апошняй траціне [[1 тысячагоддзе да н.э.|1]] тысячагоддзя да н. э. сфарміравалася культура [[Яёй]], прадстаўнікі якой займаліся [[сельская гаспадарка|сельскай гаспадаркай]]. Першыя дзяржаўныя ўтварэнні, у тым ліку протаяпонская дзяржава, узніклі не раней за перыяд [[Ямата (перыяд)|Ямата]] (з канца [[III стагоддзе|III]] да пачатку [[VIII стагоддзе|VIII]] стагоддзяў).

У першай палове [[XX стагоддзе|XX]] стагоддзя культура Дзёмон найчасцей атаесамлялася з [[айны|айнамі]], а японцы разглядаліся як іх прамыя нашчадкі. Больш дбайнае антрапалагічнае вывучэнне неалітычных касцякоў і касцякоў сучасных айнаў і японцаў разбурыла ўяўленне аб прамой пераемнасці паміж сучаснымі айнамі і насельніцтвам Японіі ў [[каменны век|каменным веку]]. Навукоўцы пільна прыгледзеліся да эпохі Яёй, калі культурныя змены суправаджаліся антрапалагічнымі. Меркавалася, што японцы паходзяць або ад перасяленцаў гэтага перыяду з [[Карэйскі паўвостраў|Карэйскага паўвострава]], або адначасова ад перасяленцаў і тубыльцаў з эпохі Дзёмон<ref>[https://factsanddetails.com/japan/cat16/sub105/entry-5284.html YAYOI PERIOD AND THE ORIGIN OF MODERN JAPANESE PEOPLE]</ref>. Абмяркоўваліся магчымасць удзелу ў этнічных працэсах выхадцаў з [[Паўднёва-Усходняя Азія|Паўднёва-Усходняй Азіі]], якія мелі [[Аўстралоідная раса|аўстралоідныя]] рысы, і нават [[Еўрапеоідная раса|еўрапеоідаў]].

[[Генетыка|Генетычныя]] і [[Палеагенетыка|палеагенетычныя]] даследаванні канца XX — пачатку [[XXI стагоддзе|XXI]] стагоддзяў змянілі агульную карціну паходжання японцаў. Яны паказалі, што людзі Дзёмон паходзілі пераважна з усходу і паўночнага ўсходу [[Азія|Азіі]]. Гіпотэзы аб міграцыйнай плыні з Паўднёва-Усходняй Азіі не падцвердзіліся<ref>[https://sites.pitt.edu/~annj/courses/notes/jomon_genes.html JOHN TRAVIS, Jomon Genes. Using DNA, researchers probe the genetic origins of modern Japanese]</ref>, хаця працягваюць высоўвацца некаторымі даследчыкамі. У канцы Дзёмон [[клімат]]ычныя ўмовы пагоршыліся, што выклікала скарачэнне насельніцтва і зрабіла магчымай міграцыю перасяленцаў Яёй<ref>[https://www.nature.com/articles/s41598-019-44473-z Yusuke Watanabe, Izumi Naka, Seik-Soon Khor, Hiromi Sawai, Yuki Hitomi, Katsushi Tokunaga & Jun Ohashi, Analysis of whole Y-chromosome sequences reveals the Japanese population history in the Jomon period]</ref>. Тым не меней, сучасныя японцы маюць толькі 13 % генетычнай спадчыны насельнікаў эпохі Дзёмон і 16 % генетычнай спадчыны насельнікаў эпохі Яёй. Найбольшы генетычны ўнёсак зрабілі прадстаўнікі трэцяй дагэтуль невядомай буйной міграцыйнай хвалі з [[Усходняя Азія|Усходняй Азіі]] ў эпоху [[Кафун]]<ref>[https://www.smithsonianmag.com/smart-news/japanese-ancestors-came-from-three-ancient-groups-180978725/ Livia Gershon, DNA Analysis Rewrites Ancient History of Japan]</ref>.

== Унутраныя групы ==
{{main|Насельніцтва Японіі}}
=== Ямата ===
Асноўная частка японцаў [[Японскія астравы|Японскіх астравоў]] адносіцца да субэтнічнай групы ''ямата'' ({{lang-jp|大和}}), назва якіх паходзіць ад [[Ямата (правінцыя)|аднайменнай правінцыі]], адкуль згодна традыцыі пачалося пашырэнне [[Японія|Японскай імперыі]] ў старажытнасці. Першапачаткова яна ўжывалася ў дачыненні да японцаў [[Сярэдневякоўе|сярэдневякоўя]]. З канца [[XIX стагоддзе|XIX]] стагоддзя, калі да Японіі былі далучаны [[каланіялізм|каланіяльныя]] валоданні, так сталі называць японскіх перасяленцаў, каб адрозніваць іх ад карэннага насельніцтва, а таксама прадстаўнікоў іншых ускраінных тэрыторый, што сяліліся ў калоніях. ''Ямата'' вызначаліся як прадстаўнікі асобнай [[раса|расы]]<ref>[https://doi.org/10.4000/cjs.1121 Pierre‑François Souyri, Criticising Colonialism in pre‑1945 Japan]</ref>. У нашы дні назва ''ямата'' ўжываецца для падкрэслівання [[культура|культурных]] адрозненняў ад [[Рукюйцы|рукюйцаў]], [[айны|айнаў]] і [[Агасавара|банінцаў]].

=== Буракумін ===
''Буракумін'' ({{lang-jp|部落民}} «вясковыя жыхары») — спадчынны пласт [[грамадства]], які вылучыўся ў [[феадалізм|феадальны]] перыяд, паколькі яго прадстаўнікі займаліся «нячыстымі» з пункту гледжання [[будызм]]у прафесіямі мяснікоў, гарбароў, магільшчыкаў, катаў і звычайна жылі адасоблена ў паселішчах каля [[горад|гарадоў]]. Ніжэйшыя з такіх ізгояў ''эта'' маглі быць бяскарна забітыя [[Самурай|самураямі]], калі здзяйснялі злачынства<ref>[https://www.bbc.com/news/world-asia-34615972 Japan’s hidden caste of untouchables]</ref>. У [[1871]] годзе яны атрымалі [[Грамадзянства|грамадзянскія]] правы, роўныя з астатнімі японцамі, аднак у адносінах да іх захавалася прымхлівае стаўленне. Напрыклад, лічылася, што яны маюць цёмныя пляміны падпахамі.

У нашы дні ''буракумін'' складаюць ад 1 да 4 млн чалавек. Яны не абавязкова заняты «нячыстымі» прафесіямі, але іх сацыяльная [[дыскрымінацыя]] пры кантактах з іншымі японцамі, прыёме на працу і заключэнні [[шлюб]]аў не знікае<ref>[https://www.japanpitt.pitt.edu/sites/default/files/ethnic_diversity_and_the_origins_of_the_japanese.pdf L. Keith Brown, Ethnic Diversity and the Origins of the Japanese]</ref>. Значная колькасць ''буракумін'' вымушана супрацоўнічае з [[якудза]]<ref>[https://theculturetrip.com/asia/japan/articles/a-look-at-the-burakumin-japans-untouchables/ Who Are the Burakumin, Japan’s 'Untouchables'?]</ref>. З [[1922]] года дзейнічае рух за правы «недатыкальнай» часткі грамадства. З 1980-х гадоў ён мае падтрымку з боку дзяржаўных органаў.

=== Рукюйцы ===
{{main|Рукюйцы}}
Рукюйцы ({{lang-jp|琉球民族}}) — карэнныя насельнікі астравоў [[Рукю]], якія разглядаюцца ў [[Японія|Японіі]] як адметная субэтнічная група японцаў. У [[XV стагоддзе|XV]] — [[XIX стагоддзе|XIX]] стагоддзях існавала асобная [[Рукю (дзяржава)|Рукюйская дзяржава]], анексаваная [[Японія]]й толькі ў [[1879]] годзе. Гэта значыла страту традыцыйных форм кіравання і кантролю над зямлёй і рэсурсамі, а таксама выцісканне іх [[мова|моўных]] і [[культура|культурных]] асаблівасцей<ref>[https://minorityrights.org/minorities/ryukyuans-okinawans Ryukyuans (Okinawans) — Minority Rights Group]</ref>. У другой палове [[XX стагоддзе|XX]] стагоддзя ўзнік рух за правы рукюйцаў. У [[2008]] годзе Камітэт па правах чалавека [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацый|ААН]] заклікаў Японію прызнаць рукюйцаў карэнным народам з адпаведнымі правамі<ref>[https://www.risingpowersinitiative.org/publication/the-okinawa-problem-the-forgotten-history-of-japanese-colonialism-and-ryukyuan-indigeneity The Okinawa Problem: The Forgotten History of Japanese Colonialism and Ryukyuan Indigeneity]</ref>.

== Культура ==

=== Гаспадарка ===
[[Выява:Tea harvesting in Japan - Smiles at Harvest Time (1914 by Elstner Hilton).jpg|thumb|Збор чайнага лісця (1914).]]
З эпохі [[яёй]] асноўным заняткам жыхароў [[Японскія астравы|Японскага архіпелага]] з’яўляецца [[сельская гаспадарка]]. Яе асаблівасці ў значнай ступені абумоўлены [[геаграфія]]й краіны. З-за выцягнутасці астравоў з паўночнага ўсходу на паўднёвы захад амаль на {{num|3000|км}} вылучаюцца рэгіёны з розным [[клімат]]ам. Так, на [[Акінава|Акінаве]] сярэднегадавая тэмпература вагаецца ад +14&nbsp;°C да +32&nbsp;°C<ref>[https://weatherspark.com/y/142278/Average-Weather-in-Okinawa-Japan-Year-Round Climate and Average Weather Year Round in Okinawa]</ref>, а на [[Хакайда]] — ад −4&nbsp;°C да +21&nbsp;°C<ref>[https://www.tsunagujapan.com/a-guide-on-hokkaido-s-weather-climate/ A Guide On Hokkaido’s Weather & Climate]</ref>. Большая частка паверхні пакрыта [[гара]]мі. У [[2018]] годзе апрацоўвалася толькі 12,13 % усіх тэрыторый<ref>[https://tradingeconomics.com/japan/agricultural-land-percent-of-land-area-wb-data.html Agricultural Land (% Of Land Area) — Japan — Trading Economics]</ref>. Першай вядомай [[земляробства|земляробчай]] культурай было [[проса]]. Пазней распаўсюдзіліся [[рыс]], [[пшаніца]], [[соя]], [[шаўкоўніца]], [[чай]], [[каноплі]] і інш. У старажытнасці прымітыўныя метады апрацоўкі зямлі прыводзілі да неўраджаяў і [[голад]]у, напрыклад у [[730]] і [[1180]] гадах.<ref>[https://www.worldhistory.org/article/1082/food--agriculture-in-ancient-japan/ Food & Agriculture in Ancient Japan]</ref> У [[XII стагоддзе|XII]] — [[XIV стагоддзе|XIV]] стагоддзях пачалі шырока ўжывацца [[угнаенні|ўгнаенні]], адбор [[Насенне|насення]] і вырошчванне [[Азімыя культуры|азімых]].

У канцы XII — сярэдзіне [[XIII стагоддзе|XIII]] стагоддзяў у [[Японія|Японіі]] ўкаранілася сістэма буйных сядзіб ''сёэн'' з унутранай эканамічнай і ваеннай адміністрацыяй<ref>[https://www.worldhistory.org/article/1438/feudalism-in-medieval-japan Feudalism in Medieval Japan]</ref>. ''Сёэн'' займалі найбольш урадлівыя тэрыторыі. Іх уладальнікі і карыстальнікі перадавалі зямлю ў арэнду сялянам. Хаця [[Сялянства|сяляне]] набылі высокі [[права]]вы статус, крыху ніжэй за [[самурай|самураяў]]<ref>[https://www.pbs.org/empires/japan/enteredo_5.html Japan: Memoirs of a Secret Empire . Farmer]</ref>, яны абкладаліся значнымі выплатамі і [[Падатак|падаткамі]], іх перамяшчэнне абмяжоўвалася. У горных раёнах шырока ўжывалася лядная сістэма ''якіхата''<ref>[https://ourworld.unu.edu/en/yakihata Farming with Fire: Revaluing a Japanese Agricultural Tradition]</ref>, калі сяляне выпальвалі і самастойна ад пана апрацоўвалі пэўныя надзелы. Аднак яна не давала ўстойлівых прыбыткаў. Эканамічная залежнасць сялян ад памешчыкаў захоўвалася да сярэдзіны [[XX стагоддзе|XX]] стагоддзя.

Найбольш важнай сельскагаспадарчай культурай здаўна з’яўляўся рыс. Да [[1760]] года ён быў не толькі ежай, але і [[валюта]]й. Нават пасля з’яўлення металічных [[грошы|грошай]] кошт тавараў вызначаўся мерамі рысу<ref>[https://encyclopedia-of-money.blogspot.com/2011/10/rice-currency.html RICE CURRENCY — Encyclopedia of Money]</ref>. Недахоп раўнін вымушаў сялян будаваць [[тэраса|тэрасы]] на горных схілах. Рысаводства патрабавала шмат ручной працы. Яна ўключала высадку расады, праполку, збор, прасушку і веянне збожжа. Тым не меней, земляробства рана інтэнсіфікавалася дзякуючы выкарыстанню севазваротаў і ўгнаенняў. У якасці ўгнаенняў найчасцей ужывалі [[гной (угнаенне)|гной]], травяны [[кампост]], хатні попел. У адсутнасці жывёльнага гною карысталіся чалавечым [[кал]]ам. Эдыкт [[1649]] года загадваў сялянам правільна збіраць фекаліі і попел, каб ім не шкодзіла дажджавая вада<ref>[https://journals.openedition.org/eue/1039?lang=en#tocto2n1 Kayo Tajima, The Marketing of Urban Human Waste in the Early Modern Edo/Tokyo Metropolitan Area]</ref>. Кал гараджан, якія спажывалі болей [[бялкі|бялковай]] ежы, лічыўся лепшым за сялянскі. Яго дастаўкай на палеткі займаліся жыхары асобных паселішчаў. Існаваў нават рынак фекалій. Поруч з гэтым вырабляліся штучныя ўгнаенні з прадуктаў [[рыбалоўства]]. Японскія сяляне ведалі карысць [[бабовыя|бабовых]] [[сідэраты|сідэратаў]].

[[Жывёлагадоўля]] доўгі час не адыгрывала значнай ролі. Часткова гэта тлумачыцца [[будызм|будысцкімі]] традыцыямі і забаронамі, быццам бы ўведзенымі [[імператар]]амі ў ранні перыяд гісторыі. Нават у [[XIX стагоддзе|XIX]] стагоддзі [[Еўропа|еўрапейскія]] вандроўнікі здзіўляліся з-за адсутнасці пашаў і свойскай жывёлы ў [[вёска]]х. Японцы звычайна трымалі на [[мяса]] невялікую колькасць [[сабака свойскі|сабак]], [[Свіння свойская|свінняў]] і [[курыца|курэй]]. [[Карова|Каровы]] ўжываліся часцей як гужавыя жывёлы. [[Ялавічына]] каштавала дорага. [[Малако]] лічылася лекам, а не ежай. Невысокія [[Конь свойскі|коні]] таксама былі рэдкімі<ref>[http://www.alanmacfarlane.com/savage/A-ANIMAL.PDF Alan Macfarlane, Domesticated animals in Japan]</ref>. У [[1687]]—[[1709]] гадах былі выдадзены так званыя «Загады аб спагадзе да жывых істот»<ref>[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5059174/ Hisashi TSURUOKA, Shoguns and Animals]</ref>, якія ахоўвалі як свойскую, так і дзікую жывёлу.

Адным з найбольш важных заняткаў для забеспячэння здаўна было рыбалоўства. Рыбу лавілі пераважна з дапамогай пастак у [[мора|моры]], [[рака|рэках]] і [[возера|азёрах]], капалі штучныя [[сажалка|сажалкі]] для трымання [[Карась сярэбраны|карасёў]] і [[карп]]аў. У перыяд [[Сёгунат Такугава|сёгуната Такугава]] вылучаліся асобныя вёскі рыбакоў, жыхары якіх не толькі забяспечвалі суайчыннікаў морапрадуктамі, але таксама патрулявалі ўзбярэжжа і перавозілі грузы. Вялікія выдаткі на куплю і ўтрыманне лодак і снасцей вымушалі рыбакоў аб’ядноўвацца, ствараць брыгады ўласнікаў на чале агульнага старасты<ref>Kalland, A. Fishing Villages in Tokugawa Japan — Honolulu: University of Hawaiʻi Press, 1995</ref>. Дзякуючы вынаходніцтву празрыстай [[шоўк|шаўковай]] лёскі рыбалоўства з вудай ператварылася ў папулярнае баўленне часу, годнае нават для вышэйшых колаў грамадства<ref>[https://www.mizu.gr.jp/kikanshi/no59/02.html 江戸で花開いた釣りの文化──徳川治世下の釣客群像]</ref>.

Японцы знакаміты рознымі [[Рамяство|рамёствамі]]. Некаторыя з іх, напрыклад [[ткацтва]], доўгі перыяд заставаліся дадатковымі заняткамі ў адносінах да астатніх. Ткацтвам займаліся пераважна жанчыны ў час, вольны ад астатняй працы. Першапачаткова тканіны выраблялі з [[Флаэма|лубяных]] і канапляных [[валакно|валокнаў]]. Шаўковыя тканіны мелі права апранаць толькі прадстаўнікі вышэйшых колаў. У XVI стагоддзі на поўдні Японіі пачалі вырошчваць [[бавоўнік|бавоўну]]. Лёгкія і ўтульныя баваўняныя тканіны карысталіся попытам сярод шырокіх колаў, але каштавалі дорага, асабліва на поўначы, дзе бавоўна не расла. Для эканоміі матэрыялу японскія гаспадыні сшывалі [[Адзенне|вопратку]] з асобных баваўняных лапікаў, фарбавалі іх з дапамогай [[індыга]] і карычневага [[пігмент]]у ''какісібу'' з сока няспелай [[Хурма ўсходняя|хурмы]]<ref>[https://www.kimonoboy.com/short_history.html Short History Of Japanese Textiles]</ref>. Калі ў XIX стагоддзі была пабудавана [[тэкстыль]]ная [[прамысловасць]], яе вырабы былі даражэйшыя за хатнія, што вызначыла доўгае існаванне саматужнай вытворчасці.

Ужо ў канцы I тысячагоддзя н. э. у якасці самастойнага прафесійнага занятку вылучылася [[металургія]]. У [[735]] годзе ў [[Нара (горад)|Нары]] японскія майстры ўсталявалі [[бронза]]вую статую [[Гаўтама Буда|Буды]], для вырабу якой здабылі і выплавілі 490 тон [[медзь|медзі]]<ref>[https://www.princeton.edu/news/2018/12/28/treasure-ancient-trash-learning-about-japans-history-through-metals-waste Treasure in ancient trash: Learning about Japan’s history through metals waste]</ref>. Японскія кавалі распрацавалі тэхналогіі фармоўкі ''вадза'' і ''такумі''<ref>[https://d-arch.ide.go.jp/je_archive/english/society/wp_je_unu8.html Ken’ichi Iida, Origin and development of iron and steel technology in Japan]</ref>, што дазвалялі атрымоўваць высокаякасныя [[сталь]]ныя вырабы, у тым ліку [[зброя|зброю]]. Прыбытковым спецыялізаваным заняткам таксама была вытворчасць посуду са звычайнай абпаленай [[кераміка|керамікі]], [[фаянс]]у, [[шкло|шкла]] і [[драўніна|дрэва]]. З [[Кітай|Кітая]] праз [[Карэйскі паўвостраў|Карэю]] былі запазычаны метады атрымання шоўку<ref>[https://factsanddetails.com/japan/cat20/sub136/item745.html JAPANESE SILK — Facts and Details]</ref> ў [[IV стагоддзе да н.э.|IV]] стагоддзі да н. э., [[папера|паперы]]<ref>[https://www.nationalgeographic.com/travel/article/unlocking-mystery-of-japans-perfect-washi-paper Unlocking the mystery of Japan’s perfect paper]</ref> і [[дрэварыт|ксілаграфічнага]] [[друк]]у<ref>[https://www.japanhousela.com/exhibitions/nature-supernature/history-of-woodblock-printing The History of Woodblock Printing in Japan]</ref> — ў [[VII стагоддзе|VII]] стагоддзі. Друкаваная [[рэклама]] ўзнікла ў Японіі ў [[1683]] годзе<ref>[https://www.admt.jp/en/exhibition/jp_ad_history/edo/ Japanese Advertising History Edo Period]</ref>, амаль на 100 гадоў раней, чым у [[Заходняя Еўропа|Заходняй Еўропе]].

=== Кухня ===
{{main|Японская кухня}}
Японскія [[кулінарыя|кулінарныя]] традыцыі фарміраваліся з [[Сярэдневякоўе|сярэднявечча]], калі для захавання прадуктаў пачала шырока ўжывацца [[Закісанне|ферментацыя]], былі распрацаваны асноўныя [[Смакавыя дабаўкі|прыправы]], з’явіліся [[соя|соевае]] малако, прэсны [[хлеб]], [[рыс]]авая і [[Грэчка|грачаная]] [[локшына]], ежа з кавалкаў [[рыбы]] і ферментаванага рысу — правобраз сучасных [[сушы]]. Пры [[імператар]]скім двары падтрымліваўся пэўны [[этыкет]] піцця [[сакэ]], ужываліся палачкі для ежы<ref>[https://japanfoodstyle.com/history-of-japanese-cuisine History of Japanese Cuisine]</ref>. У [[перыяд Эда]] японцы пазнаёміліся з такімі прадуктамі, як [[бульба]], [[кукуруза]], [[фасоля]], [[чырвоны перац]]. Асноўнымі месцамі развіцця кулінарнага мастацтва сталі [[горад|гарады]], дзе дзейнічалі спецыялізаваныя гастранамічныя ўстановы для заможных гараджан<ref>[https://www.kikkoman.co.jp/kiifc/foodculture/pdf_12/e_002_006.pdf Nobuo Harada, A Peek at the Meals of the People of Edo] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210830211434/https://www.kikkoman.co.jp/kiifc/foodculture/pdf_12/e_002_006.pdf |date=30 жніўня 2021 }}</ref>. Простыя [[рамяство|рамеснікі]] снедалі двойчы на дзень — зранку і пасля працы. Іх звычайная ежа складалася з варанага рысу, марынаванай [[гародніна|гародніны]] і зялёнага [[чай|чаю]]. Прыкладна тым жа самым сілкаваліся простыя [[самурай|самураі]]. Буйныя [[феадал]]ы звычайна мелі некалькі памяшканняў для прыгатавання ежы і арганізоўвалі супольныя застоллі для шматлікіх сваякоў і служак.

Тым не меней, традыцыі харчавання ў [[Японія|Японіі]] не бесперапынныя. У [[перыяд Мэйдзі]] часцей пачалі ўжываць [[мяса]] і [[Яйцо|яйкі]]. Калі раней было вядома ўжыванне [[Кот свойскі|кацінага]] і [[сабака свойскі|сабачага]] мяса<ref>[https://books.google.by/books?id=f7E5a9CIploC&pg=PA66&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Hanley, S. Everyday Things in Premodern Japan: The Hidden Legacy of Material Culture]</ref>, то да канца [[XIX стагоддзе|XIX]] стагоддзя яно перастала карыстацца попытам. Затое пашырыўся попыт на [[ялавічына|ялавічыну]]. Стылістыка прыгатавання ежы спрасцілася. Усе прадукты былі падзелены на пяць каляровых груп (зялёны, чырвоны, жоўты, белы і чорна-фіялетавы) і шэсць густаў (горкі, кіслы, салодкі, востры, салёны і далікатны)<ref>[http://www.foodbycountry.com/Germany-to-Japan/Japan.html Japan — Food in Every Country]</ref>. У нашы дні японцы часцей ужываюць еўрапейскія прадукты і стравы — [[малако|малочныя]] вырабы, [[Дрожджы|дражджавы]] хлеб, [[піва]], [[піца|піцу]], марынаваныя [[Селядцовыя|селядцы]] і г. д.

=== Вопратка ===
Сучаснае японскае традыцыйнае [[адзенне]] ''вафуку'' ({{lang-jp|和服}})<ref>[https://workinjapan.today/culture/japanese-traditional-clothing-a-short-guide/ Japanese Traditional Clothing — A Short Guide]</ref> уключае [[кімано]], розныя аксесуары да яго, а таксама [[абутак]]. Кімано ў выглядзе прамых лапікаў [[Тканіна|тканіны]], сшытых разам, вядома з [[IX стагоддзе|IX]] — [[XII стагоддзе|XII]] стагоддзяў.<ref>[https://daily.jstor.org/the-surprising-history-of-the-kimono/ The Surprising History of the Kimono]</ref> Да [[Перыяд Эда|перыяду Эда]] яно ператварылася ў верхнюю вопратку для мужчын і жанчын, якая называлася ''касадэ'' («кароткія рукавы»). ''Касадэ'' апранаў кожны японец, незалежна ад узросту, полу і сацыяльна-эканамічнага становішча. У тых рэдкіх выпадках, калі японец уступаў у кантакт з іншаземцамі, прыкметным адрозненнем было тое, што яны не мелі ''касадэ''. Канчатковы выгляд і назву кімано набыло толькі ў [[перыяд Мэйдзі]]. Іншая традыцыйная верхняя вопратка: лёгкія строі ''самуэ'' і ''дзынбэй''<ref>[https://idaseni.com/en/blog/1123 The difference between Samue and Jinbei]</ref>, прасторныя доўгія штаны ''хакама''<ref>{{Cite web |url=https://www.hannafiedler.com/products/hakama |title=Hakama — Hanna Fiedler |access-date=19 студзеня 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20211019175100/https://www.hannafiedler.com/products/hakama |archivedate=19 кастрычніка 2021 |url-status=dead }}</ref>, кашуля ''шытагі''<ref>[https://samuraiswords.store/shitagi Shitagi — Samurai Shirt used as Armor]</ref>, а таксама [[Рукюйцы|рукюйскае]] адзенне ''русоу''<ref>{{Cite web |url=http://okinawatravelinfo.com/feature/201601ryuusou/ |title=Traditional Costume that Represents Okinawa’s Culture and National Features, the «Ryusou» |access-date=19 студзеня 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210711040432/http://okinawatravelinfo.com/feature/201601ryuusou/ |archivedate=11 ліпеня 2021 |url-status=dead }}</ref>.

Традыцыйны абутак часцяком нагадвае [[сандалі]]. У мінулым ён вырабляўся з [[салома|саломы]], [[каноплі|канапляных]] вяровак або [[драўніна|дрэва]], хаця ў нашы дні ўжываюцца і сучасныя матэрыялы. Абутак ''гета''<ref>[https://tsujiya.jp/knowridge-en/types-japan-footwear/?lang=en Types of Japanese Traditional Footwear]</ref> на драўлянай аснове з высокім уздымам першапачаткова выкарыстоўваўся як рабочы, але пазней стаў паўседзённым. Скураны абутак ''дзіка-табі''<ref>[https://theculturetrip.com/asia/japan/articles/8-types-of-traditional-japanese-footwear 8 Types of Traditional Japanese Footwear — Culture Trip]</ref>, падобны на [[боты]], пашырыўся толькі ў пачатку [[XX стагоддзе|XX]] стагоддзя.

=== Паселішчы ===
[[Выява:Hakogike house01.jpg|thumb|Дом Хакогі, першапачаткова ўзведзены ў [[806]] годзе.]]
Традыцыйная народная [[архітэктура]] японцаў пачала складвацца ў эпоху [[Кафун]], калі [[Сялянства|сялянскія]] і [[Арыстакратыя|арыстакратычныя]] паселішчы набылі тып [[сядзіба|сядзібы]]. Сялянскія сядзібы мелі ясна акрэсленыя межы, былі разлічаны на адну пашыраную [[Сям’я|сям’ю]] і ўключалі жылыя і гаспадарчыя пабудовы. Сядзібы арыстакратаў агароджваліся, знутры змяшчаліся склады для [[збожжавыя культуры|збожжа]] і [[зброя|зброі]]. Пахаванні арыстакратаў адбываліся ў асобных [[курган]]ах<ref>[https://heritageofjapan.wordpress.com/following-the-trail-of-tumuli/rebellion-in-kyushu-and-the-rise-of-royal-estates/village-settlement-patterns-the-homestead-emerges/ Village settlement patterns: the homestead emerges]</ref>. Гэта сведчыла пра жорсткі сацыяльны падзел [[грамадства]], самастойнасць асобных гаспадарак знутры абшчыны, з’яўленне матэрыяльнай асновы для [[культ продкаў|культу сямейных продкаў]]. У далейшым вялікія сялянскія паселішчы набылі раскіданую планіроўку, калі сямейныя сядзібы будаваліся на прыдатных надзелах на пэўнай дыстанцыі адна ад іншай. Арыстакратычныя паселішчы ўмацоўваліся і набылі замкнёную планіроўку. Вакол іх паступова фарміраваліся [[горад|гарадскія]] паселішчы з прамавугольнай планіроўкай. На [[Хакайда]] пераважалі сядзібы [[хутар]]скога тыпу.

Архітэктурныя асаблівасці шмат у чым вызначаліся [[геаграфія]]й. Вільготны [[клімат]] вымушаў ладзіць высокія выбітныя [[дах]]і для абароны жытла ад сезонных [[тайфун]]аў. Найбольшае распаўсюджанне набылі лёгкія [[каркас]]ныя канструкцыі з [[падлога]]й, прыўзнятай над зямлёй, са стойкамі, што абапіраюцца на падмуркавы камень. Такі тып пабудовы «падскокваў» падчас [[Землетрасенне|землятрусаў]]<ref>[https://www.everyculture.com/East-Southeast-Asia/Japanese-Settlements.html Japanese — Settlements]</ref>. Прыкладам з’яўляецца стыль сельскіх хат ''гасшо'' ({{lang-jp|合掌}}), захаваны ў [[Гістарычныя вёскі Сіракава-го і Гакаяма|гістарычных вёсках Сіракава-го і Гакаяма]]<ref>[http://whc.unesco.org/en/list/734 Historic Villages of Shirakawa-go and Gokayama]</ref>. Ён вядомы з [[XVII стагоддзе|XVII]] стагоддзя. Сваю назву стыль набыў дзякуючы высокім двухсхільным дахам, што нагадваюць аднайменны малітоўны знак дзвюх злучаных далоняў<ref>[https://web-japan.org/atlas/architecture/arc11.html Japan Atlas: Gassho-style Farmhouses]</ref>. Структурная прастора хат ''гасшо'' знутры падзелена на тры ці чатыры ўзроўні для жылля і працы (напрыклад, для вырошчвання [[Тутавы шаўкапрад|шаўкавічных чарвякоў]] і вырабу [[папера|паперы]]).

У [[XVII стагоддзе|XVII]] — [[XVIII стагоддзе|XVIII]] стагоддзях у гарадах распаўсюдзіўся стыль [[драўніна|драўляных]] пабудоў ''мачыя'' ({{lang-jp|町屋}})<ref>[https://www.interactiongreen.com/machiya/ MACHIYA: THE JAPANESE TRADITIONAL TOWNHOUSE]</ref>. Яны нагадвалі доўгія вузкія прамавугольнікі з 2 паверхамі, што ўзводзіліся ўздоўж [[вуліца|вуліцы]]. На першым паверсе пярэдняя вузкая частка адводзілася для [[крама|крамы]], у задняй месціліся жылыя памяшканні, якія выходзілі да маленькіх унутраных дворыкаў. Дамы будаваліся шчыльна адзін да іншага, так што стваралі ўражанне асобнага блоку адзінай выцягнутай канструкцыі. Сапраўды, часцяком ''мачыя'' пэўнай вуліцы мелі аднаго ўладальніка, які здаваў іх у [[арэнда|арэнду]].

Сядзібы арыстакратаў у значнай ступені змяніліся ў перыяд панавання стылю ''шоін'' ({{lang-jp|書院}}; [[XV стагоддзе|XV]] — сярэдзіна [[XIX стагоддзе|XIX]] стагоддзяў)<ref>[http://www.columbia.edu/itc/ealac/V3613/shoin/mainpage.htm Shoin Architecture]</ref>, для якога былі характэрны шырокія ўнутраныя прасторы для баўлення часу і дэманстрацыі сваёй магутнасці. Ядро рэзідэнцыі складаў цэнтральны будынак ''амоя'' ({{lang-jp|母屋}}). Ад яго вялі [[калідор]]ы, звязаныя з меншымі па памерах дадатковымі пабудовамі, падзеленыя рассоўнымі [[дзверы|дзвярыма]] ці перагародкамі. Важную ролю адыгрываў вялікі прыёмны пакой, накрыты [[дахоўка]]й, са скляпеністай столяй, утрымоўваемай скошанымі [[калона]]мі. Падлогу крылі цыноўкамі ''татамі'', на [[сцяна|сцены]] чаплялі ў [[шахматы|шахматным]] парадку [[Паліца (мэбля)|паліцы]], ад [[дождж|дажджу]] пакой ахоўвалі драўляныя [[Аканіца|аканіцы]].

У [[Перыяд Мэйдзі|эпоху Мэйдзі]] японскія [[архітэктар]]ы стваралі жытлы, якія знешне нагадвалі еўрапейскія, аднак унутраныя пакоі заставаліся традыцыйнымі для краіны<ref>[https://digitalcommons.calpoly.edu/cgi/viewcontent.cgi?referer=https://www.google.com/&httpsredir=1&article=1007&context=forum Christine Manzano Visita, JAPANESE CULTURAL TRANSITION: MEIJI ARCHITECTURE AND THE EFFECT OF CROSS-CULTURAL EXCHANGE WITH THE WEST]</ref>. Вясковыя паселішчы набылі лінейную планіроўку, паколькі ўзводзіліся ўздоўж [[дарога|дарог]]. Хуткі рост гарадоў суправаджаўся будаўніцтвам меншых спадарожных паселішчаў, дзе жылі рабочыя прадпрыемстваў і абслуга гараджан. З цягам часу яны зліваліся з асноўным горадам і ператвараліся ў прадмесці. Пасля адукацыйнай рэформы [[1949]] года ў цэнтрах паселішчаў узніклі грамадскія цэнтры ''комінкан'' ({{lang-jp|公民館}})<ref>[https://www.dvv-international.de/en/adult-education-and-development/editions/aed-742010/experiences-from-asia/it-is-time-for-japanese-kominkan-to-flower-again It is Time for Japanese Kominkan to Flower Again]</ref>, дзе размяшчаліся школы, бібліятэкі, арганізоўваліся супольныя мерапрыемствы.

<gallery>
Wada House-02.jpg|Вясковая сядзіба ў стылі ''гасшо''.
150124 Gion Kyoto Japan01s3.jpg|''Мачыя'' ў [[Кіёта]].
20100717 Kyoto Nijo Castle 2705.jpg|Рэзідэнцыя ў стылі ''шоін'' (Кіёта).
後藤伯記念公民館.JPG|Будынак першага ''комінкан'' (1940-я).
</gallery>

=== Грамадства ===
[[Выява:Arai Ryoichi family.jpg|thumb|Сям’я японскага бізнесмена Араі Роічы ў [[1933]] годзе.]]
Першаснай сацыяльнай адзінкай з’яўляецца [[сям’я]]. З ёю шчыльна звязаны асоба, рэпутацыя, абавязкі і адказнасць чалавека. Сям’я разглядаецца як ''кадзоку''<ref>[https://culturalatlas.sbs.com.au/japanese-culture/japanese-culture-family Family — Japanese Culture — Cultural Atlas]</ref> — грамадская ячэйка, род, у мінулым — прыналежнасць да родавых прывілегій, а таксама як ''сэ''<ref>[https://yab.yomiuri.co.jp/adv/chuo/dy/opinion/20130128.html Satoshi Sakata, Historical Origin of the Japanese Ie System]</ref> — сямейная гаспадарка. Відавочна, сям’я як злучнасць жыхароў адной [[Сялянства|сялянскай]] сядзібы вылучылася ўжо ў эпоху [[Кафун]]. З ёю непарыўна злучаны [[культ продкаў]], што практыкуецца ў [[сінтаізм]]е. Пад уплывам [[будызм]]у і [[канфуцыянства]] ідэалам сям’і было пашыранае аб’яднанне з трох пакаленняў сваякоў. Яна павінна была ўключаць слуг, рабочых, прынятых на выхаванне дзяцей. На чале такой сям’і стаяў бацька, які перадаваў спадчыну старэйшаму сыну. У рэчаіснасці, ідэал часцяком быў недасяжным з-за малой працягласці жыцця, унутрысямейных канфліктаў, адсутнасці дзяцей. Апошняе часцяком вырашалася дзякуючы ўсынаўленню. Усынаўлялі не толькі малых дзяцей, але і зяцёў. Да [[XIX стагоддзе|XIX]] стагоддзя нормай лічылася [[палігінія]].

Вызначэнне сям’і як крэўнароднаснага аб’яднання з’явілася ў [[закон (права)|заканадаўстве]] толькі ў [[1889]] годзе.<ref name="family.jrank.org">[https://family.jrank.org/pages/994/Japan.html Japan — Mating And Marriage, Gender Roles, Masculinity And Men’s Suicide, Decreasing Number Of Children]</ref> Прычым, на чале сям’і стаяў бацька. Хуткае павелічэнне працягласці жыцця пасля [[Другая сусветная вайна|II Сусветнай вайны]] прывяло не да пашырэння сямейных гаспадарак, а да незалежнасці малых нуклеарных сямей. Пашыраныя сем’і захоўваюцца пераважна ў сельскай мясцовасці. Пры гэтым, працягвае існаваць абавязковая рэгістрацыя сем’яў ''касэкі''. Зарэгістраваным главою сям’і могуць быць мужчыны і жанчыны, хаця найчасцей рэгіструюць мужчыну. Закон [[1998]] года гарантуе магчымасць атрымання гадавога адпачынка для дагляду немаўлят як жанчынам, так і мужчынам<ref name="family.jrank.org"/>.

Сацыяльнае распластаванне [[грамадства]] Японіі ўзнікла да [[Сярэдневякоўе|сярэднявечча]]. Найбольш ясны выгляд яно набыло ў [[перыяд Эда]], калі вылучыліся 4 асноўныя класы<ref>[http://afe.easia.columbia.edu/at/tokugawa/tj06.html Social Order: The Four Classes]</ref>. Галоўным быў клас воінаў-[[Самурай|самураяў]]. Вышэйшае месца ў ім займалі [[даймё]]. На чале краіны стаяў [[Імператар Японіі|імператар]], улада якога мела болей духоўны характар. Рэчаіснае кіраванне знаходзілася ў сям’і [[сёгун]]аў. Ніжэй за самураяў стаялі сяляне. Яшчэ ніжэй — [[рамяство|рамеснікі]]. [[Гандаль|Гандляры]], акцёры, служкі складалі ніжэйшы клас. Такі парадак падтрымліваўся законамі, што рэгламентавалі апрананне пэўнай [[Адзенне|вопраткі]], ужыванне ежы і напіткаў, выкарыстанне прадметаў раскошы сярод прадстаўнікоў усіх сацыяльных груп. Жорсткая сістэма [[палітыка|палітычнага]] кіравання падтрымлівалася [[прысяга]]й і ідэалам адданасці.

Паступова выявілася неадпаведнасць законаў і рэчаіснасці. Аб’яднанне краіны [[Сёгунат Такугава|сёгунамі Такугава]] спрыяла ўсталяванню міру. Матэрыяльнае становішча самураяў і сялян вагалася ў залежнасці ад ураджаяў [[рыс]]у, у той час як гандляры хутка багацелі. Да XIX стагоддзя павелічэнне насельніцтва прывяло да з’яўлення беззямельных сялян<ref>{{Cite web |url=https://www.grips.ac.jp/teacher/oono/hp/lecture_J/lec02.htm |title=Edo Period: Pre-conditions for Industrialization |access-date=23 студзеня 2022 |archive-date=19 жніўня 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210819145200/https://www.grips.ac.jp/teacher/oono/hp/lecture_J/lec02.htm |url-status=dead }}</ref> і самураяў без сталых даходаў. Бедныя сяляне былі вымушаны спалучаць сельскую гаспадарку з сезоннымі рамёствамі. У [[1590]] годзе было забаронена [[рабства]], але розныя схемы выкарыстання прымусовай працы захаваліся. Падчас [[Рэстаўрацыя Мэйдзі|рэформ Мэйдзі]] сёгуны згубілі ўладу. Яна перайшла да імператара і [[парламент]]а. Былі абвешчаны роўныя правы для прадстаўнікоў розных класаў, дазволена іх свабоднае перамяшчэнне па краіне<ref>[http://afe.easia.columbia.edu/special/japan_1750_meiji.htm The Meiji Restoration and Modernization]</ref>.

У другой палове [[XX стагоддзе|XX]] стагоддзя грамадства набыло сучасныя рысы<ref>[https://www.everyculture.com/East-Southeast-Asia/Japanese-Sociopolitical-Organization.html Japanese — Sociopolitical Organization]</ref> з характэрнай сацыяльнай аднастайнасцю і [[дэмакратыя|дэмакратычнымі]] органамі ўлады. Тым не меней, некаторыя традыцыйныя рысы захоўваюцца, у тым ліку існаванне [[манархія|манархіі]]. [[Эканоміка]] доўгі час кантралявалася ''дзайбацу'', карпарацыямі, што належалі некалькім магутным сем’ям<ref>[https://digitalcommons.pepperdine.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1259&context=globaltides David A. C. Addicott, The Rise and Fall of the Zaibatsu: Japan’s Industrial and Economic Modernization]</ref>. Негалосныя правілы рэгулююць працоўную і дзелавую культуру, у якой вылучаюцца жорсткасць, адсутнасць празрыстасці і павольнае прыняцце рашэнняў<ref>[https://globisinsights.com/purpose/values/japanese-working-culture/ Japanese Working Culture: The Good, the Bad, and the Getting Better]</ref>. У нашы дні адбываецца далейшае рэфармаванне<ref>[https://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.904.9799&rep=rep1&type=pdf NOBUYUKI DEMISE, Business Ethics and Corporate Governance in Japan]</ref>, якое суправаджаецца [[скандал]]амі і супраціўленнем буйных [[Менеджмент|менеджараў]]. Крытыкі адзначаюць захаванне розных форм дыскрымінацыі<ref>[https://mainichi.jp/english/articles/20210220/p2a/00m/0na/015000c 'There is no discrimination in Japan': survey results show statement is far from true]</ref> ў дачыненні да меншасцей.

=== Народная творчасць ===
[[Выява:Kamishibai Performer In Japan.jpg|thumb|''Камішыбай''.]]
Японскі [[фальклор]] развіваўся ў шчыльнай залежнасці ад [[будызм]]у і [[сінтаізм]]у. Традыцыйна ў ім прынята вылучаць наступныя катэгорыі<ref>[https://www.newworldencyclopedia.org/entry/japanese_folklore_and_mythology Japanese folklore and mythology — New World Encyclopedia]</ref>:
* ''мукасібанасі'' — апавяданні пра даўніну;
* ''намідабанасі'' — самотныя гісторыі;
* ''абакебанасі'' — гісторыі пра прывідаў;
* ''ангаэсібанасі'' — аповеды пра помсту за добразычлівасць;
* ''танцібанасі'' — дасціпныя апавяданні;
* ''варайбанасі'' — гумарэскі;
* ''ёкубарыбанасі'' — апавяданні пра сквапнасць.

У народных апавяданнях часцяком сустракаюцца [[гумар]]ыстычныя і дзіўныя персанажы, а таксама [[фантастыка|фантастычныя]] істоты накшталт жывёл са звышнатуральнымі ўласцівасцямі, [[цмок]]аў, [[бадхісатва]]ў, [[бог|багоў]] ''камі'', духаў-монстраў ''ёкай'', дзіцячых духаў ''капа'' і ''кавака'', прывідаў ''юрэй''. Галоўнымі героямі часцяком становяцца хлопчыкі з незвычайным паходжаннем — хлопчык, знойдзены ў [[персік]]у, хлопчык-асілак Кінтара, мініятурны хлопчык Ісумбосі і г. д. Са звяроў, магчыма, найбольш шырока сустракаецца вобраз [[лісы]]-пярэваратня<ref>''Адамовіч, Г.'' Літаратурная класіка ў параўнальным вывучэнні: дапаможнік. — Мінск: БДПУ, 2009</ref>. Лісічка-пярэварацень дапамагае разбагацець чалавеку, які ўратаваў яе ад смерці. Яна ператвараецца ў кацёл, у варанога каня, у маладую прыгажуню («Удзячнасць лісічкі»). У казцы «Манах і ліса» лісічка ператвараецца ў прыгожую дзяўчыну, але аказваецца падманутай хітрым манахам. Кульгавая лісічка з аднайменнай казкі, наадварот, перахітрыла лісіц, якія насмяяліся з яе нязграбнасці, адпомсціўшы ім за крыўду.

Найбольш важныя сінтаісцкія [[міф]]ы былі занатаваны ўжо ў эпоху ранняга [[Сярэдневякоўе|сярэднявечча]]. У іх склад увайшоў гераічны [[эпас]], паколькі старажытныя постаці абагаўляліся. У [[XII стагоддзе|XII]] стагоддзі ў будысцкіх кляштарах нарадзіўся звычай суправаджаць аповеды манахаў дэманстрацыяй скруткаў ''эмакі'' з малюнкамі. Ад яго паходзіць традыцыя «[[папера|папяровай]] [[Драма (жанр)|драмы]]» ''камісібай'' — прафесійнага пераказу міфаў і [[казка|казак]] з дэманстрацыяй папяровых малюнкаў<ref>[https://aboutjapan.japansociety.org/japanese-paper-drama-tradition-kamishibai Vicki Stroud Gonterman, Japanese Paper Drama Tradition: Kamishibai]</ref>. Апошні ўздым традыцыі назіраўся падчас [[Вялікая дэпрэсія|Вялікай дэпрэсіі]], калі беспрацоўныя ператвараліся ў пераказчыкаў. Яны вандравалі на [[Веласіпед|ровары]] ад паселішча да паселішча, гандлявалі [[цукерка]]мі і арганізоўвалі паказ малюнкаў з пераказам гісторый.

Відовішчнае [[мастацтва]] мае глыбокія старажытныя карані, але на яго развіццё аказвалі сталы ўплыў традыцыі, запазычаныя ў [[Кітай|Кітаі]] і [[Карэйскі паўвостраў|Карэі]]. Так, у [[Японія|Японіі]] прынята вылучаць нацыянальныя [[танцы]] ''кунібуры-но-утамай'' і запазычаныя танцавальныя відовішчы ''гагаку'', што арганізоўваліся пры двары [[манарх]]аў з [[V стагоддзе|V]] стагоддзя.<ref>[https://www.kunaicho.go.jp/e-culture/gagaku.html Gagaku (Japanese Imperial Court Music and Dance)]</ref> У [[VIII стагоддзе|VIII]] стагоддзі з Кітая ў Японію трапілі комплексныя відовішчы ''сангаку''. Яны спарадзілі ў [[Сярэдневякоўе|сярэднявеччы]] формы ''саругаку'', якія суправаджаліся танцамі, акрабатыкай, фокусамі і ў адрозненні ад ''гагаку'' былі даступныя шырокай аўдыторыі. На іх аснове ўзнікла драматычнае мастацтва ''но'' і [[камедыя|камічны]] [[тэатр]] ''кёген''. У [[перыяд Эда]] яны былі рэгламентаваны, а акторскія трупы набылі афіцыйнае прызнанне<ref>[https://www.the-noh.com/en/world/history.html Introducing the world of Noh : Origins and History]</ref>. У замежных краінах болей вядомы японскі тэатр [[кабукі]]. Ён бярэ пачатак у [[XVI стагоддзе|XVI]] стагоддзі. Першымі акторамі былі жанчыны і юнакі. Калі жаночыя і юнацкія кабукі былі забаронены нібы з-за распусты, узніклі ''яра''-кабукі, дзе ўсе ролі гралі акторы-мужчыны<ref>[https://www2.ntj.jac.go.jp/unesco/kabuki/en/history/history1.html The Beginning — History of Kabuki]</ref>.

[[Выява:Yabu Meizan - Bowl with a Multitude of Women - Walters 492280 - Profile.jpg|thumb|Дэкараваны фаянсавы посуд. Перыяд Мэйдзі.]]
Тэатральныя відовішчы аказалі непасрэдны ўплыў на традыцыйныя танцавальныя школы<ref>[https://hajl.athuman.com/karuta/e/traditionalculture/000603.html What is Japanese dance? Explains the characteristics and origins of the five major schools, and their relationship with Noh and Kabuki]</ref>:
* ''Ханаягі Ру'' ўзнікла як частка забаў, што ладзілі [[гейша|гейшы]];
* ''Фудзіма'' адрозніваецца дынамічнасцю, узнік дзякуючы акторам кабукі;
* ''Вакаянагі'' — яшчэ адзін стыль, што бярэ пачатак ад актораў кабукі;
* ''Нісікава'' развіваецца з канца [[XVII стагоддзе|XVII]] стагоддзя;
* ''Банда'' папулярны сярод актораў кабукі, паколькі ў ім важнае значэнне надаецца рухам.

У сярэднявеччы ўзнікла японская мастацкая [[мініяцюра]] на [[кніга]]х-скрутках. У [[перыяд Мэйдзі]], калі ўрад падтрымліваў еўрапейскія віды мастацтва, амерыканец [[:en:Ernest Fenollosa|Эрнест Феналоса]], выкладчык універсітэта ў [[Токіа]], выступіў за адраджэнне мясцовых стыляў. У [[1882]] годзе ён упершыню ўжыў у дачыненні да іх слова ''ніхонга''. Ён сцвярджаў, што для японскага мастацтва характэрны выкарыстанне контураў, скарочаная каляровая палітра, адсутнасць ценяў, спрошчанае адлюстраванне рэчаіснасці<ref>[https://www.theartstory.org/movement/nihonga/history-and-concepts/ Nihonga — Concepts & Styles — The Art Story]</ref>. Першасным тэарэтыкам ''ніхонга'' стаў яго вучань [[:ja:岡倉天心|Акакура Какудза]]. Прадстаўнікі гэтага напрамку стварылі на аснове старых традыцый сучасны адметны [[жывапіс]]. Прыкладна ў той жа час набыло развіццё [[Татуіроўка|татуіроўкі]] з традыцыйнымі матывамі<ref>[https://mymodernmet.com/japanese-tattoo-history/ Irezumi: Explore the Ancient Techniques and Evolution of Traditional Japanese Tattoos]</ref>. Раней татуіроўка прыраўноўвалася да таўравання і лічылася рысай дэкласаваных элементаў. Першымі яе адкрытымі прыхільнікамі сталі замежныя маракі.

Японцы таксама актыўна развівалі прыкладное мастацтва. Мясцовыя майстры славяцца перагародчатай эмаллю [[фаянс]]а, лакіраваным посудам, афарбоўкай [[Тканіна|тканін]], вырабам розных шпілек [[нэцке|нэцкэ]], [[лялька|лялек]], тэатральных і [[Абрад|рытуальных]] [[маска|масак]]. Далёка за межамі Японіі вядома мастацтва складвання фігурак з паперы — [[арыгамі]]. Асаблівым відам мастацтва можна лічыць [[сад]]оўніцтва. Для дызайна [[Японскі сад|японскіх садоў]] уласціва спалучэнне [[прырода|прыродных]] элементаў з прыкладным [[дэкор]]ам, які мае свой [[сімвалізм]]. Так, [[мост|масткі]] сімвалізуюць мастацкія пачуцці, а каменныя ліхтары — чатыры асноўныя стыхіі ([[агонь]], [[вада|ваду]], [[глеба|зямлю]] і [[вецер]])<ref>[https://www.kyuhoshi.com/japanese-gardens Japanese Gardens — History, Types, Elements, and More]</ref>. Ландшафты садоў мяняюцца на працягу года, каб кожны сезон быў адлюстраваны адметным для яго хараством.

== Мова ==
{{main|Японская мова}}
{{main|Японская пісьменнасць}}
Родная [[японская мова|мова]] японцаў — дзявятая па распаўсюджанасці ў свеце. Акрамя [[Японія|Японіі]], афіцыйна ўжываецца ў [[Палау]]. Разам з [[дыялект]]амі [[рукюйцы|рукюйцаў]] складае асобную ізаляваную моўную сям’ю. Высоўваюцца [[гіпотэза|гіпотэзы]] пра яе сувязь з [[Алтайскія мовы|алтайскімі]] або [[Карэйская мова|карэйскай]] мовамі<ref name="linguistics.byu.edu">[https://linguistics.byu.edu/classes/Ling450ch/reports/japanese.htm Daniel J. Vogler, An Overview of the History of the Japanese Language]</ref>, аднак яны з’яўляюцца даволі спрэчнымі. Моўная [[лексіка]] адметна вялікай колькасцю запазычанняў. 49 % сучасных слоў — ''канга'', маюць [[кітайская мова|кітайскае]] паходжанне, хаця значна трансфармаваны пад мясцовым уплывам. 16 % слоў паходзяць з [[Еўропа|еўрапейскіх]] моў. Толькі 30 % слоў — ''ямата катоба'', што маюць уласна японскае паходжанне<ref>{{Cite web |url=https://doyouknowjapan.com/language/ |title=Japanese Language — Encyclopedia of Japan |access-date=24 студзеня 2022 |archive-date=28 сакавіка 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180328001909/http://doyouknowjapan.com/language/ |url-status=dead }}</ref>. Акрамя дыялектаў у японскай мове існуюць формы ветлівасці — ''кудакета'' (простая гаворка), ''тэйней'' (простая ветлівая форма) і ''кейга'' (вельмі ветлівая форма)<ref>[https://www.todaytranslations.com/about/language-history/japanese-language-history/ Japanese Language History and Facts]</ref>. Кожная з іх ужываецца адносна груп людзей з розным сацыяльным статусам.

Найстаражытнейшыя вядомыя помнікі [[пісьмо]]васці на [[Японскія астравы|Японскіх астравах]] — запісы імён [[Кітайскае пісьмо|кітайскімі іерогліфамі]] на [[Меч|мячы]] і [[Люстэрка|люстры]], зробленыя ў [[V стагоддзе|V]] — [[VI стагоддзе|VI]] стагоддзях.<ref name="linguistics.byu.edu"/> У [[VII стагоддзе|VII]] — [[XII стагоддзе|XII]] стагоддзях сфарміраваліся 3 паралельныя сістэмы японскага пісьма. Першая ''кандзі'' — [[Ідэаграфічнае пісьмо|ідэаграфічная]], дзе кожнае слова прадстаўлена асобным знакам. Другія дзве ''хірагана'' і ''катакана'' — [[Склад (мова)|складовыя]]<ref>[https://www.busuu.com/en/japanese/alphabet Japanese Alphabet: The 3 Writing Systems Explained]</ref>. У нашы дні японская пісьмовасць прадстаўлена ўсімі 3 сістэмамі, што робіць яе вельмі складанай. Тым не меней, японцы — адзін з найбольш пісьменных народаў у свеце.

З японскай мовы паходзяць словы «[[анімэ]]», «[[арыгамі]]», «[[бансай]]», «[[дзюдо]]», «[[дзэн]]», «[[каратэ]]», «[[кімано]]», «[[Манга (мастацтва)|манга]]», «[[ніндзя]]», «[[рыкша]]», «[[сумо]]», «[[сушы]]», «[[тайфун]]», «[[тофу]]», «[[цунамі]]» і інш., якія шырока ўжываюцца прадстаўнікамі розных моў свету.

== Рэлігія ==
У [[2020]] годзе 183 млн жыхароў [[Японія|Японіі]] мелі дачыненне да пэўнай [[рэлігія|рэлігійнай]] [[Канфесія|канфесіі]]. Большасць з іх належыць да [[будызм|будыстаў]] (84,8 млн) і [[сінтаізм|сінтаістаў]] (88,9 млн)<ref>[https://www.state.gov/reports/2020-report-on-international-religious-freedom/japan/ 2020 Report on International Religious Freedom: Japan]</ref>. У сукупнасці гэта значна перавышае ўсё насельніцтва Японіі. У [[2017]] годзе {{не перакладзена 5|Міжнародная асацыяцыя Гэлапа|Міжнародная асацыяцыя Гэлапа|en|Gallup International Association}} паведала, што 87 % японцаў адносяць сябе да [[Атэізм|атэістаў]] і [[Агнастыцызм|агностыкаў]]<ref>[https://worldpopulationreview.com/country-rankings/most-atheist-countries Most Atheist Countries 2021]</ref>. Неадпаведнасць дадзеных тлумачыцца тым, што колькасць вернікаў усталёўваецца ў адпаведнасці са штогадовымі справаздачамі рэлігійных арганізацый. Яны могуць завышаць лічбы, фіксаваць выпадковых наведвальнікаў як чальцоў канфесій. Акрамя таго, значная колькасць вернікаў можа адначасова належыць да розных канфесійных устаноў. Колькасць атэістаў і агностыкаў вызначаецца дзякуючы апытанням, дзе дадзеныя выбаркі пераносяцца на ўсіх жыхароў.

=== Будызм ===
[[Выява:柴田勝家公 命日法要 2018.4.24.jpg|thumb|Будысцкая памінальная служба.]]
[[Будызм]] у форме [[дзэн]]<ref>[https://plato.stanford.edu/entries/japanese-zen/ Japanese Zen Buddhist Philosophy]</ref> быў распаўсюджаны з суседняй [[Карэйскі паўвостраў|Карэі]] ў перыяд [[Асука]]. Гэта спрыяла знаёмству японцаў са здабыткамі іншаземных [[культура|культур]], з’яўленню [[пісьмо]]васці і [[літаратура|літаратуры]]. Ужо ранняе японскае [[закон (права)|заканадаўства]] адлюстроўвала прывілеяванае становішча будысцкіх манахаў, хаця ім забаранялася займацца [[магія]]й, трымаць прыватныя [[храм]]ы, а ў болей позні перыяд — пакідаць кляштары.

З [[701]] да [[1945]] гадоў асноўным прынцыпам дзяржаўнай рэлігійнай палітыкі быў нагляд за рэлігійнымі арганізацыямі ў інтарэсах дзяржавы<ref>[https://www3.gmu.edu/programs/icar/ijps/vol5_2/sumimoto.htm?gmuw-rd=sm&gmuw-rdm=ht Tokihisa Sumimoto, RELIGIOUS FREEDOM PROBLEMS IN JAPAN: BACKGROUND AND CURRENT PROSPECTS]</ref>. Будысцкія святары і самі ўмешваліся ў палітыку. У [[Сярэдневякоўе|сярэднявеччы]] ў кляштарах нават меўся нізкарангавы штат манахаў, якія займаліся ваеннай справай<ref>[https://www.cambridge.org/core/books/abs/cambridge-world-history-of-violence/buddhism-and-violence-in-premodern-japan/1952D31EDB23A1CF8792CCF4DC578BBA Martin Repp, Buddhism and Violence in Premodern Japan]</ref>. Сумную славу набылі манахі кляштара Энракудзі каля [[Кіёта]], якія на працягу некалькіх стагоддзяў з дапамогай гвалту распраўляліся з апанентамі і пагражалі імператарскаму двару, пакуль у [[1571]] годзе Энракудзі не быў спалены [[Самурай|самураямі]]<ref>[https://www.encyclopedia.com/environment/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/politics-and-religion-politics-and-japanese-religions Politics And Religion: Politics And Japanese Religions]</ref>. У [[перыяд Эда]] будысцкія храмы ператварыліся ў адміністрацыйныя адзінкі.

У [[VIII стагоддзе|VIII]] — [[IX стагоддзе|IX]] стагоддзях вылучыліся 2 асноўныя напрамкі будызму. Першы развіваў [[Містыка|містычнае]] вучэнне і карыстаўся падтрымкай [[Імператар Японіі|імператараў]]. Другі імкнуўся да спрашчэння будысцкіх [[Абрад|рытуалаў]] і ўключэння мясцовых рэлігійных культаў<ref>[https://www.worldhistory.org/article/1080/buddhism-in-ancient-japan/ Buddhism in Ancient Japan — World History Encyclopedia]</ref>. Папулярнасць будызму сярод простых парафіян была абумоўлена тым, што кляштары сталі важнай часткай мясцовых супольнасцей, адчынялі школы і [[Бібліятэка|бібліятэкі]], давалі ежу і прытулак для тых, хто мае патрэбу. Манахі дапамагалі будаваць [[дарога|дарогі]], [[мост|масты]] і [[Арашэнне|ірыгацыйныя]] збудаванні, фактычна размяркоўвалі ўзносы багатых на карысць астатніх чальцоў грамадства.

У [[1868]]—[[1912]] гадах японскія імперскія колы праводзілі палітыку ''сімбуцу бунры'' — адмежавання ад будызму [[сінтаізм|сінтаісцкіх]] культаў і ператварэння сінтаізму ў афіцыйную рэлігію<ref>[https://jref.com/articles/shinbutsu-bunri-the-separation-of-shinto-and-buddhism.468/ Shinbutsu bunri — the separation of Shinto and Buddhism]</ref>. Тысячы будысцкіх храмаў былі зачынены, а іх землі канфіскаваны, будысцкім манахам прапаноўвалася або вярнуцца да цывільнага жыцця, або стаць сінтаісцкімі святарамі. У канцы [[XIX стагоддзе|XIX]] стагоддзя прыхільнікі будызму ў Японіі пачалі рэфармаванне, накіраванае на паляпшэнне духоўнай адукацыі, арыентацыю на сярэдні клас грамадства, падкрэсліванне важнасці прыватных здольнасцей і самаўдасканалення<ref>{{Cite web |url=https://www.toyo.ac.jp/uploaded/attachment/13271.pdf |title=Frédéric GIRARD, CRISIS AND REVIVAL OF MEIJI BUDDHISM |access-date=27 студзеня 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220127141824/https://www.toyo.ac.jp/uploaded/attachment/13271.pdf |archivedate=27 студзеня 2022 |url-status=dead }}</ref>. Пасля [[Другая сусветная вайна|II Сусветнай вайны]] будысты выступілі за пакаянне ў ваенных злачынствах, актыўна ўдзельнічалі ў барацьбе за мір, аказвалі матэрыяльную дапамогу суайчыннікам.

У нашы дні будысцкія арганізацыі Японіі падзелены на 13 асноўных напрамкаў. У [[2006]] годзе дзейнічала {{num|85994|будысцкіх храмаў}} з болей за {{num|100000|святароў}}<ref>[https://jref.com/articles/buddhism-in-modern-japan.196/ Religion Buddhism in Modern Japan]</ref>. Будысцкія абрады адыгрываюць выключную ролю ў пахаванні, каля храмаў звычайна месцяцца могілкі.

=== Сінтаізм ===
{{main|Сінтаізм}}
[[Выява:Shinrikyo02.jpg|thumb|Храм сінтаісцкай секты ''сенрык’ё''.]]
Сінтаізм, назва якога значыць ''«шлях [[бог|багоў]]»'' паходзіць ад старажытных [[анімізм|анімістычных]] вераванняў у багоў і духаў ''камі'' і [[культ продкаў|культа продкаў]], якія да [[VI стагоддзе|VI]] стагоддзя былі моцна лакалізаваны і не ўяўлялі сабою адзіную [[рэлігія|рэлігію]]<ref name="Shinto history">[https://www.bbc.co.uk/religion/religions/shinto/history/history_1.shtml Shinto history]</ref>. Пасля распаўсюджвання [[будызм]]у, знаёмства японцаў з [[даасізм]]ам і [[канфуцыянства]]м сінтаісцкія культы ўвабралі многае з запазычаных вераванняў. Яны працягвалі існаваць, паколькі афіцыйна прыняты будызм не патрабаваў поўнай адмовы ад мясцовых багоў і [[Абрад|рытуалаў]]. У [[VIII стагоддзе|VIII]] — [[XII стагоддзе|XII]] стагоддзях некаторыя сінтаісцкія ''камі'' нават былі атоесненыя з будысцкімі святымі<ref>[https://www.worldhistory.org/Shinto/ Shinto — World History Encyclopedia]</ref>. Сінтаісцкія рытуалы трапілі ў практыку будысцкіх манахаў.

У [[XVIII стагоддзе|XVIII]] стагоддзі частка [[інтэлігенцыя|інтэлектуалаў]] імкнулася да сістэматызацыі і адасаблення сінтаізму. Але час наспеў толькі ў [[перыяд Мэйдзі]], калі з’явілася патрэба ў рэлігійным абгрунтаванні сацыяльна-палітычных змен<ref>[https://jameshoward.us/2019/11/13/social-change-in-shinto-and-meiji-japan/ Social Change in Shinto and Meiji Japan]</ref>. Сінтаізм быў рэарганізаваны, цалкам аддзелены ад будызму і ўключаны ў структуру дзяржаўнага кіравання<ref name="Shinto history"/>. Адным з вышэйшых бостваў была абвешчана [[Аматэрасу]], продак першага [[Імператар Японіі|імператара]]. Дзяржава кантралявала прызначэнне святароў, што займаліся ачышчэннем сінтаісцкіх культаў ад будызму. Сінтаізм спрыяў абагаўленню імператара, навязваў дактрыну перавагі японцаў перад іншымі народамі, апраўдваў імперскія заваёвы<ref>[https://www.bbc.co.uk/religion/religions/shinto/history/nationalism_1.shtml Shinto and nationalism]</ref>. Хаця ў [[1945]] годзе сінтаізм быў адасоблены ад дзяржаўнага кіравання, імператарская сям’я не адмовілася ад сінтаісцкіх культаў.

Паколькі сінтаізм не мае сваіх заснавальніка, догмы і свяшчэннага пісання, то ў нашы дні ўзнікае пытанне, ці трэба яго наогул лічыць самастойнай рэлігіяй? Характэрна, што нягледзячы на высокую колькасць вернікаў, што фіксуюць сінтаісцкія арганізацыі, толькі 2 % апытаных прызнае сябе сінтаістамі<ref>[https://www.nippon.com/en/column/g00494/ Shimada Hiromi, Religious Faith and the Emperor as a Symbol of the State]</ref>. Тым не меней, сінтаізм шчыльна звязаны з культурай японцаў. Мэтай большасці сінтаісцкіх рытуалаў з’яўляецца адпужванне злых духаў праз ачышчэнне, малітвы і дары ''камі''. Сінтаісцкія святыні разглядаюцца як месцы шанавання і жытло ''камі''. Святарамі, якія часцяком жывуць пры [[храм]]ах, могуць быць як жанчыны, так і мужчыны. Яны маюць права браць [[шлюб]] і мець дзяцей<ref>[https://www.japan-guide.com/e/e2056.html Shinto — Japan Guide]</ref>. Большасць вернікаў звяртаецца да сінтаісцкіх рытуалаў падчас [[вяселле|вяселля]], рэлігійных [[свята]]ў ''мацуры'', ахвотна карыстаецца сінтаісцкімі [[Талісман|абярэгамі]].

=== Іншыя рэлігіі ===
Разам з [[будызм]]ам у [[Японія|Японію]] трапілі веды пра [[канфуцыянства]] і [[даасізм]]. Аднак канфуцыянства распаўсюджвалася пераважна як [[філасофія]]<ref>[https://plato.stanford.edu/entries/japanese-confucian/#IntrConfJapaEarlDeve Japanese Confucian Philosophy]</ref>, а даасізм аказаў уплыў на развіццё мясцовага [[мастацтва]]<ref>[https://www.onmarkproductions.com/html/japanese-taoism.html Taoism & Taoist Philosophy in Japanese Art and Culture]</ref>. З [[1542]] года, калі былі ўсталяваны першыя кантакты паміж японцамі і [[Партугалія|партугальцамі]], пачалося распаўсюджванне [[хрысціянства]]. Адным з найбольш вядомых хрысціянскіх місіянераў, які наведваў Японію, быў [[Францыск Ксаверый]]. Да канца [[XVI стагоддзе|XVI]] стагоддзя колькасць хрысціян магла дасягаць {{num|300000|чалавек}}<ref>[http://satucket.com/lectionary/Japan_martyrs.htm THE MARTYRS OF JAPAN]</ref>. Аднак у [[1587]] і [[1597]] гадах [[сёгун]]ат забараніў місіі. [[5 лютага]] 1597 года ў [[Нагасакі]] былі закатаваны 26 хрысціян, у тым ліку 6 [[францысканцы|францысканцаў]]. Пасля гэтага пераслед хрысціян набыў сталы характар. Толькі ў [[1622]] годзе было забіта 128 вернікаў<ref>[https://www.newadvent.org/cathen/09744a.htm CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Japanese Martyrs — New Advent]</ref>. У [[1636]]—[[1637]] гадах хрысціяне, пераважна [[Сялянства|сяляне]], арганізавалі паўстанне<ref>[https://cupola.gettysburg.edu/cgi/viewcontent.cgi?referer=&httpsredir=1&article=1167&context=ghj The Desperate Rebels of Shimabara: The Economic and Political Persecutions And the Tradition of Peasant Revolt]</ref>, задушанае феадаламі. У Нагасакі доўгі час існавала традыцыя выяўлення хрысціян для далейшага пакарання праз абражэнне хрысціянскіх сімвалаў. Тым не меней, калі ў [[1873]] годзе забарона на хрысціянства была адменена, сваю прыхільнасць да яго здолелі легалізаваць каля {{num|20000|гараджан}}<ref>[https://www.bbc.com/news/world-asia-50414472 Yvette Tan, The Japanese Christians forced to trample on Christ]</ref>.

У нашы дні хрысціянства розных накірункаў спавядае ад 1 млн да 2 млн японцаў<ref>[https://www.japan-guide.com/e/e2298.html Christianity in Japan]</ref>. Такім чынам, хрысціяне складаюць адносна невялікую меншасць. Большасць з іх належыць да [[Пратэстанцтва|пратэстанцкіх]] плыняў. Дзейнічаюць 3 [[Рымска-Каталіцкая Царква|каталіцкія]] дыяцэзіі ў [[Токіа]], Нагасакі і [[Осака|Осацы]] і 3 [[Епархія|епархіі]] [[Японская Праваслаўная Царква|Японскай Праваслаўнай Царквы]].

== Вядомыя асобы ==
* [[Такугава Іэясу]]
* [[Імператар Мэйдзі]]
* [[Альберта Фухіморы]]
* [[Хідэкі Юкава]]
* [[Акіра Курасава]]
* [[Таехіра Акіяма]]
* [[Ёка Она]]
* [[Кэндзабура Оэ]]

== Зноскі ==
{{reflist|2}}

== Літаратура ==
* {{кніга|аўтар = Адамовіч, Г.|частка = |загаловак = Літаратурная класіка ў параўнальным вывучэнні: дапаможнік|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = Мінск|выдавецтва = БДПУ|год = 2009|том = |старонкі = |старонак = |серыя = |isbn = 978-985-501-715-9|тыраж = |ref = }}
* {{кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Беларусь ― Расія ― Японія: матэрыялы першых Астравецкіх краязнаўчых чытанняў, прысвечаных памяці Іосіфа Гашкевіча|арыгінал = |спасылка = |адказны = Рэдактары: А. Мальдзіс, Г. Брэгер, Д. Чарнышэвіч|выданне = |месца = Мінск|выдавецтва = ННАЦ імя Ф. Скарыны|год = 1997|том = |старонкі = |старонак = |серыя = |isbn = 985-6419-10-7|тыраж = |ref = }}
* {{кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Беларусь-Японія: Матэрыялы другіх міжнар. чытанняў, прысвеч. памяці І.Гашкевіча, Мінск — Астравец, 9-10 кастр. 2002 г.|арыгінал = |спасылка = |адказны = Уклад. Пятровіч, Т., Мальдзіс, А.|выданне = |месца = Мінск|выдавецтва = Беларус. кнігазбор|год = 2003|том = |старонкі = |старонак = |серыя = |isbn = 985-6638-93-3|тыраж = |ref = }}
* {{Крыніцы/БелЭн|18-1|Японцы||294}}
* {{кніга|аўтар = Totman, C.|частка = |загаловак = A history of Japan|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = Oxford|выдавецтва = Blackwell Publishing|год = 2005|том = |старонкі = |старонак = |серыя = |isbn = 1-4051-2359-1|тыраж = |ref = }}

== Спасылкі ==
{{Commonscat|People of Japan}}
* [https://www.everyculture.com/East-Southeast-Asia/Japanese.html Японцы: Краіны і іх культуры] {{ref-en}}
* [https://urok.shkola.of.by/yaponiya-kuletura-yaponii.html Японія, культура Японіі] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20220113114418/https://urok.shkola.of.by/yaponiya-kuletura-yaponii.html |date=13 студзеня 2022 }}
* [https://sites.pitt.edu/~dash/japan.html Народныя казкі з Японіі] {{ref-en}}
* [https://boutiquejapan.com/food/ Японская кухня] {{ref-en}}
* [https://folkcloud.com/folk-music-by-country/japan Традыцыйная народная музыка Японіі] {{ref-en}}
* [https://www.toki.tokyo/blogt/2020/4/8/eight-elements-of-japanese-architecture Элементы японскай народнай архітэктуры] {{ref-en}}

{{Бібліяінфармацыя}}
{{Добры артыкул|Этнаграфія}}

[[Катэгорыя:Народы Японіі]]
[[Катэгорыя:Народы Азіі]]
[[Катэгорыя:Японцы| ]]