Chĭng-dièu
Chăng-kō̤ Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄ Háng-cê gì bēng-buōng. / 參考閩東語漢字其版本。
Dâi-chĭng-guók ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ ᡤᡠᡵᡠᠨ 大清國 | |||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1636 nièng–1912 nièng | |||||||||||||||||||||||
 guók-gì (1889–1912)
 huòng-dá̤ gì éng
| |||||||||||||||||||||||
|
Guók-gŏ̤: 鞏金甌 "Gṳ̄ng gĭng-ĕu" (1911–1912) | |||||||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||||||
| Siū-dŭ |
Mukden (Sīng-iòng) (1636–1644) Sông-tiĕng (Báe̤k-gĭng) (1644–1912) | ||||||||||||||||||||||
| Guăng-huŏng ngṳ̄-ngiòng | Muāng-ciŭ-ngṳ̄ | ||||||||||||||||||||||
| Tŭng-ê̤ṳng ngṳ̄-ngiòng | Muāng-ciŭ-ngṳ̄, Háng-ngṳ̄, Mùng-gū-ngṳ̄, Câung-ngṳ̄, Mì-ngù-ī-ngṳ̄ | ||||||||||||||||||||||
| Céng-hū | gŭng-ciō-cié | ||||||||||||||||||||||
| huòng-dá̤ | |||||||||||||||||||||||
• 1611–1661 | Sông-dê | ||||||||||||||||||||||
• 1661–1722 | Kŏng-hĭ | ||||||||||||||||||||||
• 1735–1795 | Gièng-lṳ̀ng | ||||||||||||||||||||||
• 1908–1912 | Sŏng-tūng | ||||||||||||||||||||||
| Lĭk-sṳ̄ | |||||||||||||||||||||||
• gāi guók-hô̤ Dâi-chĭng | 1636 nièng | ||||||||||||||||||||||
• ciéng-liāng Báe̤k-gĭng | 1644 | ||||||||||||||||||||||
• miĕk Dài-uăng | 1683 | ||||||||||||||||||||||
| 1840 | |||||||||||||||||||||||
• Sŏng-tūng tó̤i-ôi | 1912 nièng | ||||||||||||||||||||||
| Miêng-cék | |||||||||||||||||||||||
| 1760 | 13,150,000 km2 (5,080,000 sq mi) | ||||||||||||||||||||||
| 1790 | 14,700,000 km2 (5,700,000 sq mi) | ||||||||||||||||||||||
| Ìng-kēu | |||||||||||||||||||||||
• 1740 | 140,000,000 | ||||||||||||||||||||||
• 1776 | 268,238,000 | ||||||||||||||||||||||
• 1790 | 301,000,000 | ||||||||||||||||||||||
| Huó-bê | liōng | ||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| Dāng sṳ̆k | |||||||||||||||||||||||
Chĭng-dièu (清朝), hĕ̤k-ciā hô̤ lā̤ Muāng-chĭng (滿清), Dâi-chĭng (大清, Muāng-ciŭ-ngṳ̄: ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ
ᡤᡠᡵᡠᠨ) gâe̤ng Chĭng-guók (清國), sê Dṳ̆ng-guók có̤i-hâiu siŏh-ciáh hŭng-gióng Uòng-dièu (封建王朝). Muāng-chĭng gì huòng-dá̤ dŭ sê Muāng-ciŭ-nè̤ng (hiêng-câi hô̤ lā̤ Muāng-cŭk-nè̤ng), sáng “Ái-sĭng Gáuk-lò̤” (愛新覺羅, Muāng-ciŭ-ngṳ̄: ᠠᡳ᠌ᠰᡳᠨ
ᡤᡳᠣᡵᠣ).
Muāng-chĭng huóng-dá̤ gì cū-cūng sê Gióng-ciŭ Nṳ̄-cĭng (建州女真) gì siū-liāng. Nū-ī-hăk-cà̤ gì nông-bâ, ĭ-gŭng gâe̤ng ngiê-gŭng dŭ găk Mìng-dièu páh Nṳ̄-cĭng-nè̤ng puáng-lâung gì sèng-âu ké̤ṳk nè̤ng tài-sī, gáu-muōi Nū-ī-hăk-cà̤ cêu cióh cuòi kī-bĭng, cê-chĭng Hâiu-gĭng huòng-dá̤, huăng-dó̤i Mìng-dièu. Mìng-dièu puái bĭng tié-lāu kó̤ páh, dŭ mâ̤ iàng. Muāng-ciŭ-nè̤ng lièng-hăk Mùng-gū, chă-nék-giāng páh gáu Báe̤k-gĭng-siàng. Gái hô̤ ô Uòng Cùng-huáng (袁崇煥), Sŏng Sìng-cūng (孫承宗) gáuk-nè̤ng gì bō̤-hô, ciā siàng cá mò̤ ké̤ṳk ĭ páh giâ lì.
Gáu Huòng Tái-gĭk chiū lā̤, ngék-siū iā sâ̤ Háng-nè̤ng lì có̤ ĭ gì buô-hâ. Muāng-chĭng muōng biéng muōng giòng-duâi, páh iàng Dièu-siēng, páh giâ Mùng-gū, 1636 nièng, ciŏng guók-hô̤ gāi siàng Dâi-chĭng.
Hī sèng-âu Săng-hāi-guăng (山海關) sê Mìng-dièu gâe̤ng Muāng-ciŭ (滿洲, hiêng-câi hô̤ lā̤ “Dĕ̤ng-báe̤k”) gì biĕng-gái. Mìng-dièu puái Ngù Săng-gié (吳三桂) kó̤ siū guăng. Ciā Ngù Săng-gié sê siŏh ciáh chók-miàng gì ciŏng-gŭng, Muāng-ciŭ-nè̤ng dŭ iā giăng ĭ.
1644 nièng, Lī Cê̤ṳ-sìng (李自成) cô̤-huāng chuàng-ôi (造反篡位), Ngù Săng-gié gì nông-bâ ké̤ṳk Lī Cê̤ṳ-sìng bŏng-gá, ĭ sá̤-bò̤ (細婆) Dìng Uòng-uòng (陳圓圓) iâ ké̤ṳk Lī Cê̤ṳ-sìng gì buô-hâ Làu Cŭng-mīng (劉宗敏) dŏk kó̤. Ngù Săng-gié iā sêu-ké, cêu bóng Muāng-chĭng buô-dôi diē guăng, ciŏng Lī Cê̤ṳ-sìng miĕk lâi. Cī siŏh nièng, Muāng-chĭng ciŏng siū-dŭ buăng gáu Báe̤k-gĭng.
Muāng-chĭng diē guăng ī-hâiu diòng 10 ciáh huòng-dá̤ (muôi diē guăng gì sèng-âu gó ô 2 ciáh). 1911 nièng huák-sĕng̤ Sĭng-hâi Gáik-mêng (辛亥革命), Muāng-chĭng ké̤ṳk Sŏng Dṳ̆ng-săng gì Dṳ̆ng-huà Mìng-guók tŭi-huăng.
Muāng-chĭng gì huòng-dá̤
[Siŭ-gāi | Gāi nguòng-mā]| chiông | nièng-hô̤ | miêu-hô̤ | ié-hô̤ | miàng-cê | câi-ôi | |
| 1 | 
|
Tiĕng-mêng 天命 |
Tái-cū 太祖 |
Gŏ̤-huòng-dá̤ 高皇帝 |
Nū-ī-hăk-cà̤ 努爾哈齊 |
1616 - 1626 |
| 2 | 
|
Tiĕng-chŭng 天聰 Cùng-dáik 崇德 |
Tái-cŭng 太宗 |
Ùng-huòng-dá̤ 文皇帝 |
Huòng Tái-gĭk 皇太極 |
1626 - 1643 |
| 3 | 
|
Sông-dê 順治 |
Sié-cū 世祖 |
Ciŏng-huòng-dá̤ 章皇帝 |
Hók-lìng 福臨 |
1643-1661 |
| 4 | 
|
Kŏng-hĭ 康熙 |
Séng-cū 聖祖 |
Ìng-huòng-dá̤ 仁皇帝 |
Hièng-iék 玄燁 |
1661 - 1722 |
| 5 | 
|
Ṳ̆ng-céng 雍正 |
Sié-cŭng 世宗 |
Hièng-huòng-dá̤ 憲皇帝 |
Êng-cĭng 胤禛 |
1722 - 1735 |
| 6 | 
|
Gièng-lṳ̀ng 乾隆 |
Gŏ̤-cŭng 高宗 |
Sùng-huòng-dá̤ 純皇帝 |
Hùng-lĭk 弘曆 |
1735 - 1795 |
| 7 | 
|
Gă-kéng 嘉慶 |
Ìng-cŭng 仁宗 |
Iô-huòng-dá̤ 睿皇帝 |
Īng-iēng 顒琰 |
1796 - 1820 |
| 8 | 
|
Dô̤-guŏng 道光 |
Sŏng-cŭng 宣宗 |
Sìng-huòng-dá̤ 成皇帝 |
Mìng-nìng 旻寧 |
1820 - 1850 |
| 9 | 
|
Hièng-hŭng 咸豐 |
Ùng-cŭng 文宗 |
Hièng-huòng-dá̤ 憲皇帝 |
Ĭk-cê̤ṳ 奕詝 |
1850 - 1861 |
| 10 | 
|
Dùng-dê 同治 |
Mŭk-cŭng 穆宗 |
Ngiê-huòng-dá̤ 毅皇帝 |
Cái-sùng 載淳 |
1861 - 1875 |
| 11 | 
|
Guŏng-sê̤ṳ 光緒 |
Dáik-cŭng 德宗 |
Gīng-huòng-dá̤ 景皇帝 |
Cái-tièng 載湉 |
1875 - 1908 |
| 12 | 
|
Sŏng-tūng 宣統 |
mò̤ | mò̤ | Puō-ngì 溥儀 |
1908 - 1912 |
| Wikimedia Commons diē-sié ô gâe̤ng Chĭng-dièu ô-găng-guó gì nô̤i-ṳ̀ng. |
| Dṳ̆ng-guók lĭk-sṳ̄ |
|---|
| Sṳ̄-sèng | Hâ | Siŏng | Ciŭ (Să̤-ciŭ, Dĕ̤ng-ciŭ, Chŭng-chiŭ, Ciéng-guók) | Cìng | Háng (Să̤-háng, Sĭng, Dĕ̤ng-háng) | Săng-guók (Cò̤-ngôi, Sṳ̆k-háng, Dĕ̤ng-ngù) | Céng (Să̤-céng, Dĕ̤ng-céng) | Ngū-hù Sĕk-lĕ̤k-guók (Sìng-háng, Sèng-diêu, Hâiu-diêu, Sèng-liòng, Sèng-iĕng, Sèng-cìng, Hâiu-iĕng, Hâiu-cìng, Să̤-cìng, Hâiu-liòng, Nàng-liòng, Să̤-liòng, Báe̤k-liòng, Nàng-iĕng, Báe̤k-iĕng, Hâ) | Nàng-báe̤k-dièu (Nàng-dièu: Làu-sóng, Nàng-cà̤, Nàng-liòng, Nàng-dìng; Báe̤k-dièu: Báe̤k-ngôi, Să̤-ngôi, Dĕ̤ng-ngôi, Báe̤k-ciŭ, Báe̤k-cà̤) | Sùi | Dòng | Ngū-dâi Sĕk-guók (Ngū-dâi: Hâiu-liòng, Hâiu-dòng, Hâiu-céng, Hâiu-háng, Hâiu-ciŭ; Sĕk-guók: Ngù-uŏk, Mìng, Gĭng-nàng, Mā-chū, Iòng-ngù, Nàng-dòng, Nàng-háng, Báe̤k-háng, Sèng-sṳ̆k, Hâiu-sṳ̆k) | Sóng (Báe̤k-sóng, Nàng-sóng) | Lièu | Gĭng | Să̤-hâ | Nguòng | Mìng (Nàng-mìng) | Chĭng | Dṳ̆ng-huà Mìng-guók | Dṳ̆ng-huà Ìng-mìng Gê̤ṳng-huò-guók |