А

Кірылічны алфавіт
Кірыліца
А	Б	В	Г	Ґ	Д	Ђ
Ѓ	Е	(Ѐ)	Ё	Є	Ж	З
Ѕ	И	(Ѝ)	І	Ї	Й	Ј
К	Л	Љ	М	Н	Њ	О
П	Р	С	Т	Ћ	Ќ	У
Ў	Ф	Х	Ц	Ч	Џ	Ш
Щ	Ъ	Ы	Ь	Э	Ю	Я
Гістарычныя літары
(Ҁ)	(Ѹ)	Ѡ	(Ѿ)	(Ѻ)	Ѣ	Ꙗ
Ѥ	Ꙉ	ІѢ	Ѧ	Ѫ	Ѩ	Ѭ
Ѯ	Ѱ	Ѳ	Ѵ	(Ѷ)	Ын	Ꚉ
Літары неславянскіх моў
Ӑ	Ӓ	Ә	Ӛ	Ӕ	Ғ	Ӷ
Ҕ	Ӗ	Ҽ	Ҿ	Ӂ	Җ	Ӝ
Ҙ	Ӟ	Ӡ	Ӥ	Ӣ	Ӏ	Ҋ
Қ	Ҟ	Ҡ	Ӄ	Ҝ	Ԟ	Ӆ
Ӎ	Ҥ	Ң	Ӊ	Ӈ	Ӧ	Ө
Ӫ	Ҩ	Ҧ	Ҏ	Ҫ	Ҭ	Ӳ
Ӱ	Ӯ	Ү	Ұ	Ҳ	Һ	Ҵ
Ӵ	Ҷ	Ӌ	Ҹ	Ӹ	Ҍ	Ӭ
Заўвага. Знакі у дужках не маюць статусу (самастойных) літар.

Запыт «А (кірыліца)» перанакіроўваецца сюды. Не блытаць са знакам a — неагублены галосны пярэдняга раду ніжняга пад’ёму.

Запыт «А (кірыліца)» перанакіроўваецца сюды. Не блытаць са знакам A — іншай літарай лацінскага алфавіта.

Літара А ў буквары Елізаветы Бём

А, а — першая літара ўсіх алфавітаў на кірылічнай аснове. У стараславянскай азбуцы носіць назву «аз», якая адпавядае сучаснаму беларускаму займенніку «я». Узыходзіць да стар.-грэч.: α (альфа), а тая ў сваю чаргу — да фінікійскага «Алеф». Прыстаўка «а» (перад галоснымі — «ан») у запазычаных словах пазначае адсутнасць прыкметы, выяўленага асноўнай часткай слова. Адпавядае беларускаму «без» і «не». Напр.: «А-морфны» — бясформенны, «а-сіметрычны» — несіметрычны.

Паходжанне

Узыходзіць да грэчаскай Αα «альфа», а тая — да фінікійскага «алеф», якім пазначаўся гартанны зычны [ʔ]; найбольш распаўсюджаная версія узводзіць напісанне алефа да выявы галавы быка. Па-стараславянску і па-царкоўнаславянску літара называецца «азъ», што перакладаецца на беларускую займеннікам «я». У кірыліцы выглядае як , у глаголіцы — як (часта выбар такога напісання для першай літары алфавіта тлумачаць сувяззю з крыжам як хрысціянскім сімвалам).

Гісторыя

У старабеларускую графіку перайшла са старажытнарускай пісьменнасці. Абазначала неётаваны галосны гук «а» («атласъ», «статутъ»). У сувязі з тым, што традыцыйна-этымалагічны правапіс не дапускаў адлюстравання акання («дорога», «комора»), ужывалася радзей, чым зараз. Мела таксама лікавае значэнне — 1 («адзін»). У рукапісах XIV—XVII стст. у сувязі з функцыяніраваннем розных пісьмовых школ і выкарыстаннем розных тыпаў пісьма (устаў, паўустаў, скорапіс) ужывалася ў некалькіх варыянтах, якія памагаюць вызначаць час і месца напісання помнікаў. У XVI ст., дзякуючы выдавецкай дзейнасці Ф. Скарыны, акрамя рукапіснай, набыла друкаваную форму і стала адрознівацца як малая, так і вялікая, хоць ужыванне вялікай літары ва ўласных імёнах, геаграфічных назвах і ў пачатку сказаў было яшчэ непаслядоўным.

У беларускай мове

У сучаснай беларускай мове абазначае нелабіялізаваны галосны гук «а», сярэдняга рада ніжняга пад'ёму пры адсутнасці ётаванасці («акно», «вада», «тэатр»). Бывае вялікая і малая, мае рукапісную і друкаваную форму. Ужываецца ў выразе «Ад а да я» (ад пачатку да канца, поўнасцю, цалкам), у афіцыйных абрэвіятурах (ААН, АТС). Пры класіфікацыйным падзеле мае значэнне «першы» (група «А»), пры лічбавай нумарацыі — дадатковае значэнне для размежавання прадметаў пад адным нумарам (шыфр № 8а).

Літаратура

• Булыка, А. М. / А. М. Булыка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 тамах. Том 1. А — Беліца. — Мн.: БелЭн, 1993. — С. 7.
• А // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
• А // Т. 1. А — Ангоб. — М. : Советская энциклопедия, 1969. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
• Карский Е. Ф. Славянская кирилловская палеография / Отв. ред. акад. В. И. Борковский. — 2-е изд., факсимильное. — Л., М. (факс.): Из-во АН СССР; из-во «Наука» (факс.), 1928, 1979 (факс.). — С. 181—182. — 494 с. — 2 700 экз.