Serbio
Serbio aŭ Serbujo estas lando en sudorienta Eŭropo, ĉe la Balkana Duoninsulo. Ĝi limas al la landoj Kroatio, Bosnio kaj Hercegovino, Hungario, Rumanio, Bulgario, Nord-Makedonio, Albanio kaj Montenegro. Ĝia suda provinco Kosovo (plena nomo Kosovo kaj Metohio) proklamis memstarecon ekde 2008, sed ĝi ne estas agnoskita de Unuiĝintaj Nacioj. La plej granda kaj ĉefurbo de Serbio estas Beogrado.
La reĝlando Serbio ankaŭ estis historia lando kiu ekzistis de 1815 ĝis 1918. Ĝis la 3-a de majo 2006, la lando estis parto de la ŝtato Serbio kaj Montenegro. Ekde tiu dato, la Respubliko de Serbio estas sendependa ŝtato rekonita de UN.
Administra divido
redaktiSerbio konsistas el:
Krome ekde la jaroj 1912/1913 la provinco Kosovo sude, grandparte loĝata de albanlingvanoj, estis laŭleĝe aŭtonoma regiono de Serbio (kaj ekde la Kosova Milito fakte estis kontrolata de la internacia armeo KFOR de la Unuiĝintaj Nacioj). Kosovo anoncis sian sendependecon je la 17-a de februaro 2008.
Serbio ekde la sendependiĝo de Kosovo en februaro 2008 fakte konsistas el 24 distriktoj kaj aldone la eksterdistrikta urbo Belgrado. La registaro de Serbio daŭre pledas ankaŭ havi rajton je la teritorio de Kosovo, en kiu situus 5 pliaj distriktoj.
Historio de Serbio
redaktiAntikva civilizacio kiu loĝis en Serbio nomiĝas la vinča kulturo kaj ĝi uzis simbolojn kiuj estas desegnitaj laŭ la vinča skribo. Iuj homoj pensas ke ĝi estas la unua skribsistemo .
Serbio ankaŭ estas hejmo de la plej fruaj konataj kuprofandaj lokoj kaj la naskiĝo de la Kupro-epoko kiam homoj forlasis la ŝtonepokon kaj komencis regulan uzadon de metalurgio.
Mezepoko
redaktiDum 200 jaroj regis la dinastio Nemanjić. Ĝi kreis la serbion regnon, konstruis novajn urbojn, monaĥejojn kaj fortikaĵojn kaj pligrandigis Serbion. En 1371 la Nemanjic-dinastio formortis. Serbio iĝis nesekura kaj lokaj gvidantoj kontraŭbatalis unu la alian.
Moderna starto
redaktiOtomana Regno kaj Habsburgoj
redaktiPost la Batalo de Kosovo en 1389 la Otomana Regno batalis kontraŭ la serboj dum 70 jaroj ĝis en 1459 la otomanaj turkoj konkeris Serbion[1] kaj aliajn balkanajn landojn. Daŭrantaj militoj kaj diversaj ribeloj konstante defiis la otomanan regadon. Unu el la plej signifaj estis la Banata Ribelo de 1594 kaj 1595, kiu estis parto de la longa milito (1593-1606) inter la Habsburgoj kaj la Otomanoj
Revolucio kaj sendependeco
redaktiLa serba revolucio por sendependeco de la Otomana Regno, konata ankaŭ kiel Serbia revolucio, daŭris dek unu jarojn, de 1804 ĝis 1815. La Serba revolucio aludas al nacia aktiva insurekcio inter 1804 kaj 1835, dum kiu tiu teritorio evoluis el otomana provinco al konstitucia monarkio kaj al moderna Serbio.
19-a jarcento
redaktiDum la 19-a jarcento Serbio iom post iom sendependiĝis. Dum 1-a Mondmilito Aŭstrio konkeris Serbion sed perdis la pli grandan militon. Serbio aliĝis al aliaj balkanaj landoj por formi Jugoslavion.
20-a jarcento
redaktiLa Registaro de Nacia Savo de Serbio (en serba: Vlada narodnog spasa, en cirila alfabeto: Влада народног спаса), populare konata kiel Serbio de Nedić, estis la nomo per kiu oni konis la serban ŝtaton el 1941 sub la militokupacio fare de la Nazia Germanio dum la Dua Mondmilito post la Invado de Jugoslavio. Parto de la ŝtata teritorio estis transdonita al Hungario kaj Bulgario, same kiel al Albanio.
En 1945, la Federacia Popola Respubliko Jugoslavio (ekde 1963 - SFRY) estis proklamita, ene de kiu la Popola Respubliko de Serbio (ekde 1963 - Socialisma Respubliko de Serbio) estis formita.
Politika transiro
redaktiEkde septembro de 2000 post federala balotado kaj dum ruina ekonomia situacio la opoziciantoj ekakuzis la prezidanton Milošević. La surstrataj protestoj kaj manifestacioj en la tuta Serbio devigis lin lasi la povon al la tiel nomata Demokratia Opozicio de Serbio, ampleksa alianco de reformistaj partioj, post kio Serbio komencis esti akceptata de okcidentaj ŝtatoj. La 28an de junio de 2001 Milošević estis kunportita fare de la serbaj aŭtoritatoj antaŭ la Internacia Pun-Tribunalo por Eksa Jugoslavio, kiu akuzis lin helpi militkrimojn kaj homarkrimojn dum la militoj en Kroatio, Bosnio kaj Kosovo.[2] Lia proceso daŭris ĝis lia morto en Hago en 2006, kaj pro tio sen fina juĝo. En 2012, ĝi akiris kandidatstatuson por membreco de la Eŭropa Unio. Sekvante pozitivan rekomendon de la Eŭropa Komisiono kaj la Eŭropa Konsilio en junio 2013, EU- aliĝintertraktadoj komenciĝis en januaro 2014[3].
Vidu ankaŭ por historio
redaktiGeografio de Serbio
redakti
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Geografio de Serbio.La lando havas norde limon al Hungario (la limo trairas la Panonan ebenaĵon), nordoriente al Rumanio (parte la Danubo), en sudoriento al Bulgario (parte tra Balkana montaro). Sude limas la lando (parte tra Šar Planina) al Makedonio, en sudokcidento (ĉefe tra la montaro Prokletije) al Albanio kaj Montenegro. Okcidente limas Serbio (ĉefe la Drina) al Bosnio kaj Hercegovino. En nordokcidento de Serbio limas ĉefe la Danubo al Kroatio. Ĉe limo al Rumanio, la Danubo formas la 253 km² grandan Djerdap-lagon. 163 km² el la akvosurfaco apartenas al Serbio.
Gravaj urboj estas Belgrado, Novi Sad, Niš, Kragujevac, Subotica, Zrenjanin, Pančevo, Čačak, Kraljevo kaj Novi Pazar.
Ekstera politiko de Serbio
redaktiSerbio adoptis la doktrinon de “militista neŭtraleco” ĝuste por ne eniri en NATO en la jaro 2007. Tamen la “neŭtrala” Serbio estas la sola balkana lando kiu subskribis Strategian Kunlaboran Traktaton kun Rusio kaj estas ekde 2013 observanta lando en la militista alianco CSTO (ru: ОДКБ) [4][5], interregistara militista alianco en Eŭrazio gvidata de Rusio, kiu konsistas el nombro de post-sovetiaj ŝtatoj.
Post kiam en 2008 Kosovo proklamis sendependecon, Serbio ne agnoskis ĝin kaj ĉiuj rilatoj inter la du flankoj haltis. La 4-an de septembro 2020 kun perado de Usono tamen estis subskribitaj interkonsentoj, ebligantaj normaligi ekonomiajn rilatojn kun Kosovo.
Etnoj en Serbio
redaktiEn 2003 ĉirkaŭ: serboj 80 %, albanoj 16%, hungaroj 4%, ciganoj, aliaj.
Esperanto en Serbio
redaktiBildaro
redakti-
-
fortikaĵo Golubac -
preĝejo Mileŝeva (el la 8-a jarcento) -
mapo de Serbio en 2008
Referencoj
redakti- ↑ (en) Fine, John (1994). The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. University of Michigan Press. p. 575. ISBN 9780472082605. Arkivite de la originalo, la 15-an de januaro 2023. Alirite la 24-an de februaro 2022.
- ↑ El Mundo. Las 24 horas más largas en la vida de Slobodan Milosevic. Konsultita la 18an de novembro de 2009.
- ↑ Konkludoj de la Eŭropa Konsilio (27/28 junio 2013). Eŭropa Konsilio. Arkivita de la originalo, la 5-an de julio 201. Alirite la 26-an de majo 2024.
- ↑ (albana) Shaban Murati (albana ĵurnalisto kaj ambasadoro), Kiun mokas la serba prezidento? Facebook, la 4-an de decembro 2020
- ↑ (en) Marcel De Haas, Russia's Foreign Security Policy in the 21st Century: Putin, Medvedev and Beyond (Contemporary Security Studies), New York 2010, ISBN 978-0-415-47730-7
Vidu ankaŭ
redaktiEksteraj ligiloj
redakti- esperante Bazaj informoj pri Serbio en la vikio de UEA
- http://www.srbija.sr.gov.yu Arkivigite je 2008-03-29 per la retarkivo Wayback Machine - serbia registaro
- http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/yugoslavia/yu_glos.html
- http://www.parlament.sr.gov.yu Arkivigite je 2009-12-06 per la retarkivo Wayback Machine - retejo de la Nacia Asembleo de Serbio
- (angla) Serbio tra la okuloj de lokuloj, YouTube