Respubliko Krakovo
| Respubliko Krakovo, Libera Urbo Krakovo | |||||||||||||||
| Origina nomo: | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rzeczpospolita Krakowska Wolne Miasto Kraków | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
|
|
| ||||||||||||||
| historia lando • protektorato | |||||||||||||||
Geografio
| |||||||||||||||
| Ĉefurbo: | |||||||||||||||
Areo:
|
1 164 km²
| ||||||||||||||
| Loĝantaro | |||||||||||||||
Kvanto de loĝantoj:
|
95,000 (1815)
| ||||||||||||||
| Ŝtat-strukturo | |||||||||||||||
Estiĝo:
|
|||||||||||||||
Pereo:
|
aneksita de Aŭstra imperio
| ||||||||||||||
| |||||||||||||||
 |
| Historio de Pollando |
| Polaj ŝtatoj: |
| Ŝtato de unuaj Piastoj (ĝis 1138) |
| Feŭda dispartigo (1138-1320) |
| Unuiĝinta Reĝlando (1320-1386) |
| Pola-Litova Unio kaj regado de Jogajlidoj (1386-1569) |
| Respubliko de Ambaŭ Nacioj (1569-1795) |
| Dispartigita Pollando (1795-1918) |
| Kongresa Pollando (1815-1830) |
| Dua Respubliko (1918-1945) |
| Pollando dum la dua mondmilito |
| Pola Popola Respubliko (1945-1989) |
| Tria Respubliko (ekde 1989) |
| Vidu ankaŭ: |
| →Listo de reĝoj de Pollando →Listo de prezidantoj de Pollando |
La Respubliko Krakovo (pole Rzeczpospolita Krakowska) aŭ Libera Urbo Krakovo (pole Wolne Miasto Kraków) estis urboŝtato kreita per la Viena Kongreso de la jaro 1815. Ĝi ekzistis ĝis la jaro 1846 sub komuna protekto de la najbaraj ŝtatoj Aŭstrio-Hungario, Prusio kaj la Rusa Imperio. Tiuj tri ŝtatoj inter la jaroj 1772 kaj 1795 aneksis la feŭdan respublikon Pollando-Litovio. Dum la jaro 1807 Napoleono post armea venko super la ŝtato Prusio fondis la ŝtaton Varsovia Duklando, kiu post la Viena Kongreso iĝis Kongresa Pollando.
Historio
[redakti | redakti fonton]La Libera Urbo Krakovo oficiale ekestis dum la 3-a de majo 1815 baze de kontrakto inter la tri potencoj. La urboŝtato havis 88.000 loĝantojn, kiuj grandparte estis poloj kaj katolikoj. La areo de la ŝtateto ampleksis 1.164 km². Per la kontrakto de 1815 la urbo samtempe ekhavis urban konstitucion. Urba deputita parlamento decidis pri leĝoj, kaj reganta senato el 12 membroj sub prezidento estis la urba registaro. Ekzistis jura kortumo de unua instanco, kaj apelacia dua jura kortumo. La jura sistemo baziĝis sur la Franca Civila Kodekso de Napoleono, kaj aldona komerca kaj puna leĝaro de Francio. Oficiala lingvo de la ŝtato estis la pola.
La respubliko estis sendogana zono kun komercaj rilatoj al Aŭstrio-Hungario, Prusio kaj la Rusa Imperio. La urba universitato havis la privilegion povi akcepti studentojn el ĉiuj tri landoj.
Dum la novembra revolucio de la jaro 1830 kaj 1831 la urbo estis bazo de la kontrabandado de armiloj en la najbaran ŝtaton Kongresa Pollando, kiu estis regita fare de la Rusa Imperio. Post la venko de la rusia armeo super la revoluciuloj la aŭtonomio de Krakovo estis limigita. Ekzemple la elekton de la senata prezidento post la jaro 1833 devis aprobi ĉiuj tri protektaj potencoj, kaj la urban policon ekkontrolis Aŭstrio-Hungario. Inter 1836 kaj 1841 la urbo estis okupita de la armeoj de ĉiuj tri protektaj ŝtatoj. La senato iĝis dependa de la tri armeoj, kaj la sendependa jura sistemo de la urbo grandparte malinstaliĝis. Post sensukcesa urba revolucio de la jaro 1846 la urbo estis aneksita fare de la Aŭstria imperio.
Grandduklando Krakovo (1846-1918)
[redakti | redakti fonton]Post la sensukcesa ribelo de 1846, la Aŭstra imperio aneksis la respublikon Krakovo kaj alinomis ĝin al grandduklando. La imperiestro de Aŭstrio (ekde 1867 de Aŭstrio-Hungario) estis tiel ankaŭ grandduko de Krakovo en persona unio. Por administraj celoj la formale memstaraj landoj "reĝlando Galicio kaj Lodomerio", "grandduklando Krakovo", "duklando Auschwitz" kaj "duklando Zator" estis kunigitaj al la administra unuo "reĝlando Galicio kaj Lodomerio kun grandduklando Krakovo kaj la duklandoj Auschwitz kaj Zator". (Vidu ankaŭ: Titolaro de la imperiestro de Aŭstrio.)
Vidu ankaŭ
[redakti | redakti fonton]Bibliografio
[redakti | redakti fonton]- A. Lewak, Rzeczpospolita Krakowska (Krakova Respubliko), en: Polska, jej dzieje i kultura. Od czasów najdawniejszych do chwili obecnej (Pollando, ties historio kaj kulturo. De la plej malnovaj tempoj ĝis la nuna momento), Varsovio 1927.
- S. Grodziski, Rzeczpospolita Krakowska jej lata i ludzie (Krakova Respubliko, ties jaroj kaj homoj), Universitas, Krakovo 2012.
Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]- Rzeczpospolita Krakowska. Wolne, Niepodległe i Ściśle Neutralne mIasto Kraków Arkivigite je 2012-04-14 per la retarkivo Wayback Machine Respubliko Krakovo. Libera, Sendependa kaj Strikte Neŭtrala Urbo Krakovo